Ένα ντοκιμαντέρ για τον μαέστρο Ένιο Μορικόνε

Ο Μορικόνε, που έφυγε από την ζωή στις 6 Ιουλίου του 2020, άφησε ιστορία για τις αλησμόνητες κινηματογραφικές συνθέσεις του, σε μία καριέρα δεκαετιών. Είχε συνεργαστεί με τον Τορνατόρε σε ταινίες όπως το “Σινεμά, ο Παράδεισος” και την μεγάλη του επιτυχία “Μαλένα”, που έκανε παγκόσμια σταρ την Μόνικα Μπελούτσι. Το trailer του “Ennio”, όπου ο Μορικόνε κάνει μία αναδρομή στην διαδρομή του στην κινηματογραφική μουσική, είδε πρόσφατα το φως της δημοσιότητας:

 

Ο μεγάλος Ιταλός μουσικοσυνθέτης είχε καταπιαστεί με όλα τα κινηματογραφικά είδη, από γκανγκστερικά έπη και αστυνομικά θρίλερ, μέχρι και το πολιτικό σινεμά της δεκαετίας ’70. Ποιος μπορεί να ξεχάσει το θέμα του “Επαγγελματία”, ένας από τους καλύτερους ρόλους του Ζαν Πολ Μπελμοντό, με το μουσικό θέμα της οποίας η Γαλλία αποχαιρέτισε τον σπουδαίο ηθοποιό;

Όμως, το κοινό παγκοσμίως γνώρισε και αγάπησε τον Μορικόνε από τις συνθέσεις του για τα ιταλικά γουέστερν σπαγγέτι, κυρίως αυτών του μετρ του είδους Σέρτζιο Λεόνε, παρόλο που οι συνθέσεις του για ταινίες γουέστερν αποτελούσαν μόλις το 8% του πλούσιου έργου του. Δεν προκαλεί εντύπωση στο ντοκιμαντέρ του Τορνατόρε γίνεται εκτενή αναφορά στις συνθέσεις του Μορικόνε για τα σπαγγέτι γουέστερν, ειδικά στην συνεργασία του με τον Λεόνε που άφησε εποχή.

Ο Λι Βαν Κλιφ, ο Τζιαν Μαρία Βολοντέ και φυσικά “Ο άνθρωπος χωρίς όνομα”, ο Κλιντ Ίστγουντ, καθήλωσαν το κοινό στις ατμοσφαιρικές μονομαχίες της “τριλογίας των δολαρίων” του Σέρτζιο Λεόνε (“Για μια χούφτα δολάρια”, “Μονομαχία στο Ελ Πάσο”, “Ο Καλός, Ο Κακός και ο Άσχημος”). Ταινίες που σίγουρα δεν θα έκαναν την ίδια αίσθηση χωρίς την ιδιαίτερη μουσική του Μορικόνε, ένα ποτ πουρί από εκκλησιαστικά όργανα, τρομπέτες, ηλεκτρικές κιθάρες και εκείνο το χαρακτηριστικό σφύριγμα που έμενε στα χείλη του θεατή μετά το τέλος της ταινίας.

Έβαλαν τα γυαλιά στους Αμερικανούς

Μπορεί το γουέστερν να υπήρξε το κατεξοχήν κλασικό είδος του αμερικανικού κινηματογράφου, όμως τα soundtrack των αμερικανικών γουέστερν δεν υπήρξαν ιδιαίτερα αξιομνημόνευτα (με επιμέρους εξαιρέσεις, όπως το εκπληκτικό μουσικό θέμα από το “Και οι εφτά ήταν υπέροχοι”). Τελικώς αποδείχτηκε πως δύο Ιταλοί, ένας συνθέτης και ένας σκηνοθέτης, θα κατάφερναν να συναγωνιστούν τους μεγάλους Αμερικανούς δημιουργούς, βάζοντας τους τα γυαλιά!

Στην πραγματικότητα κανείς δεν περίμενε ότι το φτηνιάρικο “Για μια χούφτα δολάρια”, που βγήκε στις οθόνες το 1964, πως θα σημείωνε επιτυχία. Ούτε και οι ίδιοι οι Ιταλοί συντελεστές του, οι οποίοι “κρύφτηκαν” πίσω από αμερικανικά ψευδώνυμα! Ο Λεόνε ήταν ο Μπομπ Ρόμπερτσον, ο “κακός” Βολοντέ ήταν ο Τζον Γουέλς και ο Μορικόνε ο Ντόναλντ Σάβιο. Το μόνο πραγματικό όνομα που είχε εμφανιστεί στους τίτλους της ταινίας ήταν του πρωταγωνιστή, ενός (τότε) ασήμαντου Αμερικανού ηθοποιού που δεν φαίνονταν ότι θα κάνει καριέρα, του Κλιντ Ίστγουντ. Λεόνε και Μορικόνε έμοιαζαν σαν “ψάρια έξω από το νερό”. Ήταν οι συντελεστές μιας ταινίας γουέστερν την στιγμή που όχι μόνο δεν είχαν ταξιδέψει ποτέ στην Αμερική, αλλά δεν ήξεραν ούτε αγγλικά!

 

Όσα ιταλικά γουέστερν είχαν γυριστεί μέχρι τότε ήταν φτηνές απομιμήσεις των αμερικανικών. Και εδώ ήταν που έκανε την διαφορά ο Λεόνε. Το τελευταίο που τον ενδιέφερε, ήταν να μιμηθεί τον Τζον Φορντ, ή να αφηγηθεί την ιστορία της Άγριας Δύσης.  Στην πραγματικότητα επεδίωκε να αποτυπώσει μία καρτουνίστικη εικόνα της Άγριας Δύσης, όπως την είχε συλλάβει η φαντασία του, από όταν έπαιζε πιτσιρικάς “καουμπόϊδες και ινδιάνοι”, όπως είπε σε μία μετέπειτα συνέντευξή του. Όντως, η έννοια ρεαλισμός είναι εντελώς άγνωστη σε ένα γουέστερν του Σέρτζιο Λεόνε, ο οποίος είχε αποφασίσει να υπερβεί τους συμβατικούς κανόνες του είδους.

Στην πρωτοποριακή ιδέα του Λεόνε ήρθαν να “δέσουν” οι μοναδικές μουσικές συνθέσεις του Ένιο Μορικόνε, που αποτελούν σημείο αναφοράς για την σύγχρονη μουσική κουλτούρα. Το απίστευτο μουσικό κομμάτι”Ecstasy of gold”, που ακούγεται στο φινάλε του καλύτερου γουέστερν στην ιστορία του σινεμά (φυσικά στο ο “Ο καλός, ο κακός και ο άσχημος”, το κεντρικό μουσικό θέμα της ταινίας είναι πλέον all time classic) υπήρξε πηγή έμπνευσης για το metal συγκρότημα “Metallica”, μία εκδοχή του οποίου συνηθίζουν να παίζουν σε κάθε έναρξη συναυλίας τους:

Η χημεία Λεόνε-Μορικόνε

Φυσικά το φινάλε σε κάθε γουέστερν του Λεόνε δεν ήταν άλλο από μία τελετουργική μονομαχία, στην οποία την παράσταση έκλεβαν το επικό μουσικό θέμα και τα μοναδικά γκρο-πλαν στα πρόσωπα (και τα εξάσφαιρα) των πρωταγωνιστών και όχι οι σκηνές δράσης. Στην πραγματικότητα, ήταν τέτοιο το “δέσιμο” της μουσικής επένδυσης του Μορικόνε με την στιλιζαρισμένη σκηνοθεσία του Λεόνε, που από κοινού υποκαθιστούσαν το ίδιο το σενάριο της ταινίας.

Είναι αλήθεια πως τα σπαγγέτι γουέστερν που ακολούθησαν, στην πλειονότητα τους, κόπιαραν το στυλ του Λεόνε και του Μορικόνε, θυμίζοντας περισσότερο φτηνές απομιμήσεις. Όμως η χημεία των δύο φίλων άφησε ένα ανεξίτηλο στίγμα, όχι μόνο στα γουέστερν, αλλά συνολικά στην μυθολογία των ταινιών δράσης. Ο μεγάλος θαυμαστής τους, Κουέντιν Ταραντίνο, έχει δηλώσει πως «δύο Ιταλοί έκαναν αμερικανικό είδωλο τον Κλιντ Ίστγουντ, που έφτασε να συναγωνιστεί τον Τζον Γουέιν».

Ο Ταραντίνο ήταν αυτός που κατάφερε μία επιτυχημένη αναβίωση του σπαγγέτι γουέστερν, συνεργαζόμενος μάλιστα και με τον Μορικόνε. Συνεργασία που έφερε το Όσκαρ στον μεγάλο Ιταλό δημιουργό, για το γουέστερν “Μισητοί οκτώ”, ένα Όσκαρ περισσότερο τιμής ένεκεν, καθώς πραγματικά μοιάζει ανεξήγητο που ο Μορικόνε δεν τιμήθηκε με Όσκαρ για το “Κάποτε στην Δύση” ή τον “Καλό, τον κακό και τον άσχημο”. Το “Μισητοί Οκτώ” έχει ως έμπνευση ένα έτερο cult σπαγγέτι γουέστερν, το “The Great Silence” του Σέρτζιο Κορμπούτσι. Ο Μορικόνε, που επίσης έχει γράψει την εκπληκτική μουσική του, είχε δηλώσει πως «είναι κοντά στο μουσικό του όραμα».

Ο ίδιος ο Ταραντίνο έχει ομολογήσει πως δεν κατάφερε να αποτυπώσει στην οθόνη αυτή την μοναδική χημεία που είχε η μουσική του Μορικόνε, με τα πλάνα του Λεόνε. Χημεία που, μάλλον, θα παραμείνει αξεπέραστη στην ιστορία του σινεμά και ήρθε να μας θυμίσει το “Ennio” του Τορνατόρε…