Η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας και ο κατακλυσμός του Δευκαλίωνος

Η τρομακτική έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας στα μέσα της ΙΙ προχριστιανικής χιλιετηρίδας, όταν τα νέφη της ηφαιστειακής τέφρας καλύπτουν χαμηλά ατμοσφαιρικά στρώματα, παρεμποδίζοντας την ηλιακή ακτινοβολία, οδηγεί στην κατακόρυφη πτώση της θερμοκρασίας, επηρεάζοντας το κλίμα και στον ηπειρωτικό ελλαδικό χώρο, αλλά και οδηγώντας στην απότομη αύξηση των βροχοπτώσεων.

Τα εκατομμύρια τόνοι των σωματιδίων από την τέφρα του ηφαιστείου προκαλούν πολυήμερες συνεχείς καταρρακτώδεις βροχοπτώσεις και πλημμύρες σε μεγάλη έκταση. Καταστρέφονται οικισμοί και καλλιέργειες σε μεγάλη ακτίνα από τη Θήρα, οδηγώντας χιλιάδες ανθρώπους στην απόγνωση και την απελπισία.

Το εξαιρετικά επικίνδυνο ηφαίστειο είναι μάλλον γνωστό στους Αιγυπτίους της VI Δυναστείας (2345 π.Χ.-2184 π.Χ.) του Παλαιού Βασιλείου. Σε πυραμιδικά κείμενα Εξορκισμών αναφέρονται στην Γή του Πυρός ή στην Γή του Κατακλυσμού, ως τόπο προέλευσης των μυστηριωδών Ha(u)nebu, δηλαδή των ανθρώπων του βορρά (Raymond O. Faulkner, “ANCIENT PYRAMID TEXTS”, Pepi II/Utterances 265-266, 388, 397, 628,-629, 1631, 2173, Oxford 1969 & Aris & Phillips 1993). Γνωρίζουν προφανώς, έστω και ακαθόριστα, για την ύπαρξη ενός μεγάλου ηφαιστείου στην ανατολική Μεσόγειο, του οποίου οι σποραδικές εκρήξεις είναι ικανές να επηρεάζουν το κλίμα, προκαλώντας ισχυρές βροχοπτώσεις και πλημμυρικά φαινόμενα.

Ο Αριστοτέλης πραγματευόμενος τα σχετικά με το ζήτημα αυτό (των κατακλυσμών), θεωρεί πως πρόκειται για ένα αναμφισβήτητο φυσικό φαινόμενο που είναι το αποτέλεσμα της κυκλικής κίνησης των ουρανίων σωμάτων. Οι αρχαίοι χρονογράφοι υπολογίζουν το γεγονός της μεγάλης έκρηξης 752 έτη πριν από την πρώτη Ολυμπιάδα, δηλαδή το 1529/28 π.Χ., όπως διασώζουν οι Κλήμης Αλεξανδρεύς και Ευσέβιος (“ΣΤΡΩΜΑΤΕΙΣ”, I, 21.103.2-3, & “ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗ ΠΡΟΠΑΡΑΣΚΕΥΗ”, Χ, 9.8, 11.2, 12.1-3, Patrologia Graeca, VIII & ΧΧΙΙ, Migne, Paris, 1857).

Γράφει μάλιστα πως …κατὰ δὲ Κρότωπον ἡ ἐπὶ Φαέθοντος ἐκπύρωσις καὶ “ἡ” ἐπὶ ∆ευκαλίωνος ἐπομβρία (Ο Κρότωπος εμφανίζεται ως ο έβδομος κατά σειράν ηγεμόνας των Ιναχιδών του Άργους). Παράλληλα το συνδέουν με την εκπύρωση του θρυλικού Φαέθωνος, εννοώντας προφανώς με τους όρους ἐπιχθόνιος και ὑποχθόνιος που χρησιμοποιούν για την περιγραφή του φαινομένου, μία τρομακτική έκρηξη που εκδηλώνεται στο εσωτερικό του γήϊνου φλοιού, αλλά και ταυτόχρονα στην επιφάνειά του.

Αριστερά επάνω (1) η πρώτη γραφή του όρου Ha-u-nebu από τους ταφικούς θαλάμους των Φαραώ Teti, Pepi I, Merenra, Pepi II (VI Δυναστεία, 2345 π.Χ.-2184 π.Χ.) και κάτω (2) παραλλαγή της από τον ταφικό θάλαμο του Φαραώ Pepi II με το σύμβολο της νήσου. Δεξιά επάνω (3) επίσης από τον ταφικό θάλαμο του Φαραώ Pepi II, όπου η προσθήκη του μικρού πτηνού μεταξύ των δύο βασικών συμβόλων (τριπλός πάπυρος και τρείς κύαθοι) δηλώνει τον φθόγγο (u) και κάτω δεξιά (4) στον ίδιο ταφικό θάλαμο προστίθεται το σύμβολο της νήσου και ένδειξη μεγέθους (Ε.A. Wallis-Budge, “AN EGYPTIAN HIEROGLYPHIC DICTIONARY”, Vol. I, 463b, British Museum).

Έκρηξη και γεωλογικές αλλοιώσεις

Η περιγραφή, αλλά και οι γεωλογικές αλλοιώσεις που προκαλούνται από το καταστροφικό γεγονός επηρεάζουν τον Ελλήσποντο, τα στενά της Ευβοίας, την διαμόρφωση του Κορινθιακού κόλπου, τα παράλια της Κρήτης, όπως και της Μικράς Ασίας. Μάλλον πρόκειται για έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας, λόγω της οποίας η υψηλή περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε ηφαιστειακή τέφρα για μεγάλο χρονικό διάστημα αποτελεί και το κυρίαρχο φυσικό αίτιο για την πρόκληση κατακλυσμιαίων βροχοπτώσεων (George Grote, “A HISTORY OF GREECE, FROM THE EARLIEST PERIOD TO THE CLOSE OF THE GENERATION CONTEMPORARY WITH ALEXANDER THE GREAT”, London, 1869, Vol. I, σελίς 559 & G. F. Schömann, “GRIECHISCHE ALTERTHUM”, J. H. Lipsius, Band I, σελίς 2).

Η εξαφάνιση ενός μεγαλόπρεπου ορεινού όγκου στο Αιγαίο, που από τα σύγχρονα υπολείμματά του, στοιχειοθετείται με διάμετρο της τάξης των 15 χιλιομέτρων, προκαλεί ένα ισχυρότατο παλιρροϊκό κύμα ύψους 46 μέτρων που πλήττει τα παράλια της Κρήτης με απίστευτη μανία και θλιβερές συνέπειες για τους κατοίκους.

Τοξικά αέρια και τέφρα συσσωρεύουν πρόσθετα προβλήματα, δηλητηριάζοντας ανθρώπους και ζώα, ενώ τα νέφη των σωματιδίων καλύπτουν τον ήλιο με άμεση συνέπεια την κατακόρυφη πτώση της θερμοκρασίας για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Οι φυσικές καταστροφές στην Μικρά Ασία και την Βόρειο Αφρική δεν έχουν προηγούμενο, λόγω ισχυρών σεισμικών κυμάτων από το επίκεντρο της έκρηξης, στοιχεία των οποίων ανιχνεύονται έως την Σκανδιναβία, προκαλώντας πέραν των καταστροφών, πυρκαγιές από την περιοχή της χερσονήσου του Σινά, έως την δυτική πλευρά του Δέλτα του Νείλου, στην Αλεξάνδρεια.

Κλιματολογικές μεταβολές

Η τέφρα που καταλήγει στην στρατόσφαιρα προκαλεί μεγάλες κλιματολογικές μεταβολές, επηρεάζοντας τα περίφημα πευκοδάση στην Καλιφόρνια, τα δάση των δρυών στην Ιρλανδία, την Βρετανία και την Γερμανία, όπως και τα σιτηρά την προστασία των καλλιεργήσιμων χώρων από ανεξέλεγκτα πλημμυρικά φαινόμενα.

Όμως η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας, επηρεάζει το κλίμα και στον ηπειρωτικό ελλαδικό χώρο, με συνέπεια την απότομη αύξηση των βροχοπτώσεων, και ένας μεγάλος σεισμός στην περιοχή Δελφών (κατά τον Παυσανία θέμα του απωλεσθέντος έργου του μεγάλου ραψωδού Μουσαίου με τίτλο “ΕΥΜΟΛΠΙΑ – ΦΩΚΙΚΑ” Χ, 5.3), προκαλεί την απόφραξη των υπογείων φυσικών αγωγών με καταστροφικά αποτελέσματα.

Το Χρονικό του Παριανού Μαρμάρου (Marmor Parium), χρονολογεί τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνος στην περίοδο 1528/27 π.Χ., δηλαδή τουλάχιστον ένα δωδεκάμηνο μετά την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας, χρόνος που συνάδει με την φυσική εκδήλωση των κατακλυσμιαίων φαινομένων (“PARIAN MARBLE, 4, DIE FRAGMENTE DER GRIECHISCHER HISTORIKER”, XII, Jacobi & Ashmolean Museum, Oxford).

Κατακλυσμός Δευκαλίωνα

Το πρώτο θύμα των φαινομένων αυτών είναι η μικρή κλειστή λεκάνη της Λυκωρείας στον Παρνασσό (το σύγχρονο Λιβάδι στην Αράχωβα επιφανείας μόλις 60 τετραγωνικών χιλιομέτρων), η επικράτεια του θρυλικού Δευκαλίωνος, όπου μόνον η ακρόπολη του ηγεμόνα εξέχει μετά την πλημμύρα από την επιφάνεια των υδάτινων όγκων. Η μικρή αυτή λεκάνη εισροής απέχει μόλις 12 χιλιόμετρα από την άλλη μεγάλη κλειστή λεκάνη της Κωπαΐδος, συνολικής επιφανείας μεγαλύτερης των 1.900 τετραγωνικών χιλιομέτρων, όπου οι εξελίξεις είναι τραγικές.

Στον χώρο αυτό είναι σχηματισμένη αβαθής λίμνη με επιφάνεια 140 τετραγωνικών χιλιομέτρων, της οποίας η στάθμη ανεβαίνει απότομα λόγω κατακλυσμιαίων βροχών, με συνέπεια να πλημμυρίσει μία έκταση 30 τετραγωνικών χιλιομέτρων και άλλες εκτάσεις συνολικής επιφανείας 40 τετραγωνικών χιλιομέτρων, οι οποίες είναι σχηματισμένες μέσω την κατασκευής προχωμάτων από σκληρούς θρυμματισμένους βράχους και επιχωματώσεων (κατά τα πρότυπα των σύγχρονων ολλανδικών polder).

H καταστροφή πλήττει στην δυτική πλευρά τους προϊστορικούς οικισμούς της Τεγύρας, της Ασπληδόνος, του παλαιού Ορχομενού, της Ελευσίνος και της Ίτωνος, σύμφωνα με την αρχαία γραμματεία, στοιχείο που επιβεβαιώνεται και από τις σύγχρονες έρευνες, ενώ στην βόρεια και ανατολική πλευρά τους οικισμούς της Μιδέας, των Κωπών, της Άρνης, της Ακραιφίας (Ύλης), του Μεδεώνος και της Αλιάρτου, όπου μόνον οι ακροπόλεις στις βραχώδεις παρυφές της λεκάνης διασώζονται από την μανία των υδάτινων όγκων.