Η επανέκδοση ενός ιστορικού έργου για το Ολοκαύτωμα στο Άουσβιτς

Το ραντεβού ήταν στην Βιβλιοθήκη της πόλης, το πρώην Καπνομάγαζο, ένα τοπόσημο της πρωτεύουσας του Έβρου. Βιβλίο, μαχαίρι ορθό, κοφτό στις κρίσεις του, διασώζει μνήμες και με μια ανάσα βάζει τον αναγνώστη στην φρίκη των στρατοπέδων συγκέντρωσης, ενώ ο πρωταγωνιστής του αποκαλύπτει φοβερά πράγματα κάνοντας την επανέκδοση του “Μαζάλ” τριάντα τέσσερα χρόνια μετά, εξόχως πολύτιμη.

“Μοιάζουμε στους Γκρεκούς, είμαστε σάρκα από την σάρκα τους” γράφει ο Λέων Περαχιάς στο βιβλίο του αποκαλύπτοντας ότι στο Άουσβιτς η εξέγερση γίνεται από Έλληνες Εβραίους  όπου  μάλιστα οργανωμένα και με μυστικότητα επιτυγχάνεται η ανατίναξη του ενός κρεματόριου που  έγινε κομμάτια, κι ενώ  προχωρούσαν και στο δεύτερο, προδόθηκαν! Αίσθηση προκάλεσε η αποκάλυψη όταν τους Εβραίους πρωτεργάτες του ξεσηκωμού και της ανατίναξης τους οδηγούσαν για εκτέλεση, όλοι τους έψαλλαν τον ελληνικό εθνικό ύμνο!

Πολλά στοιχεία αυτής της δραματικής περιόδου, αλλά και της συμβίωσης της εβραϊκής Κοινότητας στην Θεσσαλονίκη, ένα πληθυσμιακό αμάλγαμα σεφαραδιτών Εβραίων, μουσουλμάνων, Ελλήνων προσφύγων, Σλάβων που συνυπήρχαν. Έτσι το 1922-23 οι Εβραίοι έχασαν την πλειοψηφία τους αφού ήρθαν προσφυγικοί πληθυσμοί από την Μικρά Ασία ενώ το 1925-30 που μεγαλώνουν οι νέες γενιές Εβραίων, πλέον εντάσσονται απόλυτα στην ελληνική κοινωνία, (πριν δεν μάθαιναν ελληνικά), τώρα οι νέοι Εβραίοι αποκτούν ελληνική εθνική συνείδηση, μοιράζονται πολλά στη συμβίωση με τους Έλληνες.

Δεν είναι τυχαίος ο χαρακτηρισμός της Θεσσαλονίκης ως “φτωχομάνα” και από την παρουσία πάμφτωχων Εβραίων, που με τις τότε πολιτικοκοινωνικές συνθήκες αναδεικνύονται ως μαρξιστές, αριστεροί, τροτσκιστές, έρχονται σε επαφή με τους πρόσφυγες, σπάνε τα ταμπού, αναπτύσσονται σχέσεις, πολεμούν μαζί με τους Θεσσαλονικείς στα βουνά της Αλβανίας στον ελληνοϊταλικό πόλεμο και ο πρώτος νεκρός είναι Εβραϊκής καταγωγής από την Ορεστιάδα.

Οι πικρές αλήθειες του “Μαζάλ”

Πικρές αλήθειες ακούστηκαν στην εκδήλωση, ενώ καυτηριάζεται η παραπλανητική στάση “πουλημένου αρχιερατικού ραβίνου” που παραπλάνησε τους νέους ότι θα πάνε στην Πολωνία και οδηγήθηκαν σαν πρόβατα επί σφαγή στο Άουσβιτς. Γίνονται αναφορές σε πολλά γεγονότα, στην μεγάλη πυρκαγιά του Κάμπελ όταν όλη η εβραϊκή συνοικία γίνεται κάρβουνο.

Ιδιαίτερα η πυρκαγιά του 1917 ήταν ένα τρομερό πλήγμα. Η έβραϊκη Κοινότητα δεν μπόρεσε να συνέλθει ξανά, καθώς 53.737 εβραίοι έμειναν άστεγοι και καταστράφηκαν τα διοικητικά κτίρια της Κοινότητας και της αρχιραβινείας, περίπου  30 συναγωγές, οι εγκαταστάσεις των φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, τα διδακτήριο της Alliance και δέκα σχολές. Οι πληροφορίας που μεταφέρουν οι ομιλητές του πάνελ, γροθιά στο στομάχι.

Έτσι πολλοί εβραίοι θα μεταναστεύσουν στο εξωτερικό στη διάρκεια του μεσοπολέμου και ιδιαίτερα ύστερα από το θλιβερό γεγονός του εμπρησμού του συνοικισμού Κάμπελ από εξτρεμιστικά στοιχεία (1931). Οι περισσότεροι θα εγκατασταθούν στη γη του Ισραήλ. Παρ’ όλα αυτά η Κοινότητα θα αριθμεί το 1940 πάνω από 50.000 ψυχές. Οι εβραίοι της Θεσσαλονίκης ζουν αρμονικά με τους χριστιανούς συμπολίτες τους και εκτελούν στο ακέραιο το καθήκον τους απέναντι στην ελληνική πατρίδα, στον πόλεμο του ’40 – ’41 καθώς 12.898 απ’ αυτούς θα στελεχώσουν τις ένοπλες δυνάμεις (343 αξιωματικοί). Οι απώλειές τους ανέρχονται σε 513 νεκρούς και 3.743 τραυματίες.

Οι ομιλητές της βιβλιοπαρουσίασης ιδιαίτερα εύστοχοι ξεδίπλωσαν πολλές ιστορικές στιγμές που περιέχονται στο βιβλίο “Μαζάλ αναμνήσεις από τα στρατόπεδα του θανάτου” ενώ αναπτύχθηκαν και προβληματισμοί πως στήθηκε αγόγγυστα η επιχείρηση μαζικής εξόντωσής τους από τους Ούννους, αλλά και πιο επίκαιρο πως αυτοί οι λαοί που δεινοπάθησαν, αυτή η χώρα που επηρεάζει το διεθνή χάρτη σήμερα επιδίδεται σε βιαιοπραγίες με το εξωλοθρεμό των Παλαιστινίων… Πώς τα θύματα σήμερα γίνονται θύτες;

Ερωτήματα κατά την βιβλιοπαρουσίαση του “Μαζάλ”

Το νεοεκδοθέν βιβλίο έχει ένα επίμετρο στα λατινικά και την μετάφρασή του που δίνει την εικόνα της Θεσσαλονίκης. Σκιαγραφεί την μεγαλύτερη εξόντωση σε ποσοστό 96% των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, ποσοστό  που ξεπερνούν οι Εβραίοι της Θράκης που όμως ξεχάστηκαν…

Το  βιβλίο αναφέρεται συνολικά στην εξόντωση 100.000 Ελλήνων Εβραίων. Η Γερμανία για να αποφύγει τις εξοντωτικές αποζημιώσεις υιοθέτησε την τακτική των μαζικών δολοφονιών, καταφέρνοντας να συγκεντρώσουν και να μεταφέρουν τους Εβραίους στα βαγόνια και να τους οδηγήσουν στα στρατόπεδα του θανάτου. Πώς πέτυχε αυτή η επιχείρηση; Τι έκανε η γαλλική, ή γερμανική, η πολωνική κοινωνία για να την σταματήσει; Τίποτα. Έπαιρναν τα μαλλιά, τα δόντια των θυμάτων, ακόμη και την στάχτη των ανθρώπων που είχε την ιδιότητα να μην λασπώνει.

Ο συγγραφέας δεν περιγράφει με συναισθηματισμούς  αυτή την ζοφερή απάνθρωπη πραγματικότητά. Λέει πως γλύτωσε ο ίδιος τότε, τονίζει πως οι Εβραίοι θεωρούνταν παράσιτα, ψείρες, κι εξηγεί πως τάχθηκαν σκληρά κι ανελέητα απάνθρωπα οι Γερμανοί, εκτελώντας χιλιάδες ανθρώπους. Το περίεργο είναι πως οι αδυσώπητοι αυτοί εκτελεστές επιβίωσαν χωρίς να καταρρεύσουν από τις τύψεις τους και το χειρότερο παρέμειναν ως “ευυπόληπτοι πολίτες” στην κοινωνία.

Το βιβλίο επανεκδόθηκε από την “Κάπα Εκδοτική” χάρη στην ευαίσθητη ματιά του Τρύφωνα Καλαμίτση, που το ξαναδιάβασε 34 χρόνια μετά το 1990, και γράφτηκε με συμπληρωματικά στοιχεία, με την επιμέλεια του Ντίνου Χριστιανόπουλου, την διεισδυτική εικαστική ματιά του Καρόλου Τσίζερ, και την υπόμνηση ότι θα ήταν ιδανικό να διδαχθεί μέσω αυτού του βιβλίου το Ολοκαύτωμα στην ελληνική Μέση Εκπαίδευση.

Να μην ξεχαστεί η ιστορία

Αναφορές έγιναν και στην καταγραφή συνεντεύξεων με επιζώντες Εβραίους και τον πρωταγωνιστή του βιβλίου από την  ισραηλινή ιστορικό και επιμελητή τέχνης του Ολοκαυτώματος Μύριαμ Νόβιτσς που ήρθε στην Θεσσαλονίκη,  συνάντησε τους επιζώντες Εβραίους άκουσε τις ιστορίες τους που είναι καταγεγραμμένες και υπάρχουν ως ηχητικό ντοκουμέντο στο Μουσείο του Ολοκαυτώματος στην Ιερουσαλήμ.

Η εκδήλωση ανέδειξε και αλήθειες, σ’ αυτήν την κατηγορία της “στρατιωτικής λογοτεχνίας” που αναπτύχθηκε την δεκαετία του 1990, όπως ότι δεν υπάρχουν πάντα ευηκοα ώτα. Ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας φοβάται να αναμετρηθεί με το βιβλίο και την ιστορία, να αποδώσει ευθύνες στην αντιφασιστική ελληνική αριστερά που κατά την κοινή λογική θα έπρεπε να είχε αντιδράσει, να οργανώσει μια αντίσταση. Οι Έλληνες αδιαφόρησαν λες και δεν ήταν συμπολίτες τους… Στις πορείες θανάτου που πήγαιναν του Εβραίους στα τρένα, κάποιοι χειροκροτούσαν, κάποιοι υποδεχόταν τους Γερμανούς μοτοσικλετιστές με ιαχές, τους στεφάνωσαν μάλιστα…

Υπήρχε βέβαια η τυραννία και ο φόβος των ναζιστών. Σε αντίθεση με την Θεσσαλονίκη πολλές πόλεις επέδειξαν αλληλεγγύη, όπως και τα Επτάνησα, ενώ στην Βέροια η εκκλησία βάφτιζε Εβραίους. «Τελικά ο άνθρωπος είναι ον που έχει τόσες σπηλιές μέσα του. Οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης έψαχναν την ταυτότητα τους, οι συγκρούσεις υπήρχαν σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Οι αριστεροί Εβραίοι ήξεραν τι συνέβαινε, πήγαν στον ΕΑΜ Ελλάς οι φωνές τους πνίγηκαν από την Εβραϊκή κοινότητα, ενώ με τις θέσεις που παίρνει ο πρόεδρος της ισραηλίτικης κοινότητας –όπως αναφέρθηκε– βλέπουμε μια τάση να ξαναγραφεί η ιστορία  σε πιο  λάιτ εκδοχή…».

Βέβαια αναγνωρίστηκε ότι το Ισραήλ έχει ένα πολύ μεγάλο ειρηνιστικό κίνημα και δεν ενοχοποιούνται όλοι. Μια τεράστια συζήτηση που με αφορμή το βιβλίο “Μαζάλ” άνοιξε αμφίπλευρο διάλογο ομιλητών- παρουσιαστών και κοινού.

 

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Το φθινόπωρο του 1990 κυκλοφόρησε στη Θεσσαλονίκη, σε ιδιωτική έκδοση, το βιβλίο του Λέων Χ. Περαχιά «Μαζάλ: «Αναμνήσεις από τα στρατόπεδα του θανάτου». Ο συγγραφέας, που με το βιβλίο αυτό παρουσιάζεται στα γράμματα μας για πρώτη φορά, αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο την τραγική περιπέτειά του στα γερμανικά στρατόπεδα συγκεντρώσεως του Μπιργκενάου καὶ το Άουσβιτς από το καλοκαίρι του 1942 ως τον Ιανουάριο τοῦ1945.

Ο συγγραφέας περιγράφει με λογοτεχνική δύναμη και έντονα δραματικό τόνο οχι μόνο την ατομική του περίπτωση αλλά, παράλληλα, το δράμα των συγκρατουμένων του στα στρατόπεδα, την φρίκη των εκτελέσεων, της πείνας, της καταναγκαστικής εργασίας και της εξευτέλισης κάθε ανθρώπινης υπόστασης, για να καταλήξει στο τέλος ότι σώθηκε, χάρη στην τύχη του (μαζάλ στα εβραϊκά θα πει τύχη) γλιτώνοντας μέσα απ’ τα χέρια των ανθρωπόμορφων τεράτων των ναζί.

[ Ντίνος Χριστιανόπουλος]