Η ποντιακή διάλεκτος τιμήθηκε στο πρόσωπο του Τούρκου συγγραφέα Tursun

Η τελετή απονομής στον Tursun πραγματοποιήθηκε στην Αίθουσα Εκδηλώσεων του Γραφείου Ενημέρωσης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Ελλάδα. Η εκδήλωση που διοργανώνεται κάθε χρόνο από τον Σύνδεσμο Ανταποκριτών Διεθνών ΜΜΕ επιλέγει να τιμήσει αυτούς που με τη διεθνή δράση τους έχουν προάγει τη γνώση, τον πολιτισμό και την αλληλοκατανόηση των λαών. Τον ποντιακό χώρο εκπροσώπησε στην εκδήλωση η Επιτροπή Ποντιακών Μελετών.

Για την αξία της συγκεκριμένης γλωσσικής μορφής των ελληνικών, ο Βρετανός ελληνιστής και γλωσσολόγος Peter Mackridge γράφει: «Η ποντιακή ελληνική έχει διατηρήσει την αρχαία ελληνική σειρά των λέξεων (ρήμα + αντωνυμία αντικειμένου), ενώ στη νεοελληνική η σειρά αντιστρέφεται (αντωνυμία αντικειμένου+ρήμα).

Η ποντιακή ελληνική έχει διατηρήσει την προφορά του αρχαίου ελληνικού [ε] ως [ε], ενώ στη νεοελληνική γλώσσα το «ήτα» στο μέσον του “αγαπήσαμε” προφέρεται [i]…. Ως ειδικός της ελληνικής γλώσσας και του πολιτισμού, θεωρώ θαυμαστό το γεγονός ότι τόσες πολλές λέξεις και γραμματικά φαινόμενα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας που εξαφανίστηκαν από την νεοελληνική που ομιλείται στην Ελλάδα σήμερα σώζονται στα στόματα εκείνων που εξακολουθούν να ζουν στις κοιλάδες και τα παρχάρια του Πόντου...».

Με την εργασία του αυτή, ο Vahit Tursun καταχώρησε στην διεθνή ακαδημαϊκή κοινότητα τη μορφή αυτή της ελληνικής γλώσσας που ακόμα επιβιώνει στη βορειοανατολική Τουρκία. 14.400 λέξεις και 8.500 φράσεις που περιέχουν τις αντίστοιχες λέξεις από ανέκδοτα, στιχάκια, ποιήματα, παροιμίες, ιστορίες κ.λπ απλώνονται στις 610 σελίδες μιας ιδιαίτερα επιμελημένης και πολυτελούς έκδοσης. Η έρευνα αυτή έχει μια επιπλέον αξία γιατί καταγράφονται για πρώτη φορά τρεις χιλιάδες ελληνικές λέξεις άγνωστες στην υπόλοιπες γλωσσικές μορφές των ελληνικών και ακατάγραπτες έως σήμερα. Όσον αφορά την ποντιακή διάλεκτο, ο Tursun συνεχίζει το έργο του αρχιμανδρίτη Άνθιμου Παπαδόπουλου οποίος συνέταξε το “Ιστορικόν Λεξικόν της Ποντιακής Διαλέκτου” (τόμ. Α, Β, Γ, – 1958, 1960, 1961)….

Με τα λόγια του Vahit Tursun

Με αφορμή τη βράβευσή του, ο ίδιος ο Vahit Tursun περιέγραψε ως εξής την δουλειά του, αλλά και την προσωπική του περιπλάνηση: «Γεννήθηκα σε ένα ορεινό και σχεδόν απομονωμένο χωριό της Τραπεζούντας. Το χωριό μας λεγόταν Ώκενα. Μιλούσαμε μία γλώσσα και νομίζαμε όλοι οι άνθρωποι με την ίδια γλώσσα συνεννοούνται. Οι συγχωριανοί μας άλλη γλώσσα δεν ήξεραν. Στο δημοτικό σχολείο αρχίσαμε να μαθαίνουμε τα Τουρκικά. Τότε άρχισα να καταλαβαίνω πως υπάρχουν κι άλλες γλώσσες και για να ξεχωρίζουμε τη δική μας, την ονομάζαμε Ρωμαιϊκά. Στο σχολείο απαγορευόταν να μιλήσουμε τα Ρωμαιϊκά αλλά εμείς συνεχίζαμε να μιλάμε. Γι’ αυτό το λόγο φάγαμε πολύ ξύλο από δασκάλους.

Μετά το δημοτικό, λόγο σπουδών στην θεολογική σχολή που αποφάσισε ο πατέρας μου, αποχωρίστηκα το αγαπημένο μου χωριό και κατέβηκα στην κωμόπολη. Έτσι, αποχωρίστηκα και τη γλυκιά γλώσσα της μάνας μου φυσικά. Πάντα κουβαλούσα μέσα μου τη νοσταλγία του χωριού και της μητρικής μου γλώσσας. Πολύ αργότερα, όταν ξενιτεύτηκα, πλέον τα Ρωμαιϊκά ήταν μία γλωσσική ανάμνηση για μένα.

Τελικά το 1989, για οικονομικούς λόγους μετανάστευσα στην Ελλάδα. Όταν μπήκα στη χώρα, η ιδέα ότι για να συνεννοηθώ με τον κόσμο έπρεπε να χρησιμοποιήσω την απαγορευμένη μου μητρική γλώσσα, που νοσταλγούσα τόσο πολύ, μου δημιουργούσε μία απίστευτη και απερίγραπτη χαρά.

Έτσι σιγά σιγά άρχισα να σκέφτομαι ότι θα ήταν καλό να κάνω κάτι για τη γλώσσα που με διαμόρφωσε. Νομίζω ότι ήταν το 1993 όταν άρχισα να μαζεύω τις πρώτες λέξεις από τη μητρική μου γλώσσα. Σε μερικές μέρες είχα καταγράψει μόλις 500 με 600 λέξεις περίπου και ως εκ τούτου είχα απογοητευτεί. Γιατί με τόσες λίγες λέξεις δεν θα μπορούσα να ετοιμάσω ούτε ένα μικρό λεξικό. Δεν τα έβαλα όμως κάτω! Συνέχισα να θυμάμαι και να καταγράφω.

Μέρα, νύχτα τα Ρωμαιϊκά με απασχολούσαν. Ακόμα και στα όνειρα μου είχαν μπει. Κάτω από το μαξιλάρι μου πάντα είχα ένα μολύβι και ένα τετράδιο που σημείωνα τις λέξεις που έρχονταν στο μυαλό μου μέχρι να κοιμηθώ. Μετά από μερικά χρόνια, απόκτησα κάποια βιβλία που είχαν εκδοθεί στην Τουρκία και περιείχαν προς το τέλος τους μικρά (40 – 50 σελίδων) λεξιλόγια της Ρωμαιϊκής μας γλώσσας.

Αυτές οι μικρο-εργασίες με ενθάρρυναν πολύ. Εγώ έπρεπε να κάνω ό,τι ήταν δυνατόν ώστε να συλλέξω από τη μητρική μου γλώσσα, μέχρι και την τελευταία λεξούλα που θα χανόταν. Άλλωστε είχε μπει στη ζωή μας και το Internet. Μου έδωσε τη δυνατότητα να έρθω σε επαφή με διάφορους ανθρώπους από διαφορετικά ελληνόφωνα χωριά. Έτσι βρήκα νέους και γέρους που τους παρακάλεσα να μου καταγράψουν τις Ρωμαίϊκες λέξεις που γνωρίζουν. Σαν να είχα γίνει κυνηγός λέξεων. Όποιον συναντούσα, λέξεις ρωτούσα. Μερικοί με κοροϊδεύαν με το πάθος μου».

Η ενθάρρυνση από τον Mackridge

«Κάποια στιγμή, εντός του 2000, συνάντησα και γνωρίστηκα με τον αείμνηστο καθηγητή της Οξφόρδης, Peter Mackridge. Του είπα για την καταγραφή που κάνω. Μου είπε ότι αυτή η προσπάθεια που έχω ξεκινήσει να κάνω είναι πολύ πολύτιμη και δεν πρέπει να τη σταματήσω. Επίσης μου τόνισε ότι ένα λεξιλόγιο, που σίγουρα θα προκύψει, με λέξεις που δεν έχουν καταγραφεί ποτέ πουθενά και θα είναι πολύ χρήσιμο για τους επιστήμονες που ασχολούνται με τα ποντιακά.

Τις παραπάνω παρατηρήσεις του Mackridge σκεπτόμουν, αλλά όταν έφτασε η ώρα να ετοιμάσω το λεξικό για έκδοση τότε κατάλαβα πως είχα μπει σε άλλα νερά που δεν γνώριζα. Δυσκολεύτηκα πάρα πολύ. Έπρεπε να αυτο-εκπαιδευτώ (γραμματική και σωστή χρήση) στα τουρκικά, που δεν είχα μάθει και τόσο καλά. Έπρεπε να μάθω αρκετά (τουλάχιστον γραμματική και ορθογραφία) από τα νέα ελληνικά. Έπρεπε να γνωρίζω την ορθογραφία αρκετών λέξεων στα αρχαία ελληνικά για να ολοκληρώσω το έργο ώστε να είναι έτοιμο για την έκδοση. Με λίγα λόγια, η καταγραφή λέξεων δεν είχε καμία σχέση με τη λεξικογραφία και εγώ έπρεπε να αυτό-εκπαιδευτώ γλωσσολογία. Συχνά από το διαδίκτυο κατέβαζα διάφορα κείμενα που αφορούσαν τη γλωσσολογία (γραμματική, φωνολογία, μορφολογία, κλπ.) σε τρεις γλώσσες(Τουρκικά, Νέα Ελληνικά και Αρχαία Ελληνικά).

Τελικά, σχεδόν μετά από μία ολόκληρη εργασία ζωής, το 2019, κατάφερα να εκδώσω ένα λεξικό με 590 σελίδες. Το λεξικό αυτό περιέχει 14.400 λήμματα, 8.500 παραδειγματικές φράσεις που έχουν μαζευτεί από διάφορα ελληνόφωνα χωριά και περιέχουν όλα τα μικρο-ιδιώματα της ποντιακής διαλέκτου που χρησιμοποιείται ακόμα στην σημερινή Τραπεζούντα. Η εισαγωγή αυτού του έργου γράφτηκε από τον αείμνηστο καθηγητή του πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, τον Peter Mackridge. Η πεντασέλιδη εισαγωγή του Mackridge, περιέχει την παρακάτω παράγραφο:

“Το λεξικό του Βαχίτ Τουρσούν είναι ένα πραγματικός θησαυρός της ποντιακής κουλτούρας. Μερικές από τις λέξεις που παρατίθενται στο λεξικό του είναι λέξεις που προέρχονται από τα αρχαία ελληνικά και δεν έχουν καταγραφεί σε μελέτες οποιασδήποτε άλλης ελληνικής διαλέκτου, συμπεριλαμβανομένων των ποντιακών ελληνικών που μιλούσαν οι χριστιανοί. Μία από αυτές είναι το “ίρο” (ουράνιο τόξο), το οποίο προέρχεται από την Ίριδα, την αρχαία ελληνική θεά που συνδέθηκε με τα ουράνια τόξα. Στην επίσημη νεοελληνική το ουράνιο τόξο δηλώνεται με δύο λέξεις: ουράνιο τόξο. Ένα παράδειγμα μιας λέξης αποτελούμενης από δύο αρχαίες ελληνικές λέξεις είναι το “γαλατόθρεφτος” που σημαίνει κυριολεκτικά “θρεμμένος με γάλα”, αλλά μεταφορικά “ευγενής, παχουλός ή κακομαθημένος”. Αυτή η λέξη μπορεί να υπήρχε στα αρχαία ελληνικά (με τη μορφή γαλατόθρεπτος), παρόλο που δεν φαίνεται να έχει βρεθεί σε κάποιο αρχαίο ελληνικό κείμενο”».