Η προτομή του Εμμανουήλ Ξάνθου ψάχνει την οριστική της θέση

Έργο του καθηγητή του Α΄ Εργαστηρίου Γλυπτικής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών από το 1911 και προέδρου του διοικητικού συμβουλίου του Σωματείου των Ελλήνων Γλυπτών Θωμά Θωμόπουλου (1875-1937) η προτομή του Ξανθού υλοποιήθηκε με δαπάνη του Συλλόγου Δωδεκανησίων της Αιγύπτου και του Καλύμνιου λόγιου πρωτοπόρου γιατρού Σκεύου (Σκευοφύλακος) Ζερβού (1875-1966), αγωνιστή για την ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα.

Ο Ξάνθος, που είχε γράψει απομνημονεύματα για τη Φιλική Εταιρεία, τα οποία εκδόθηκαν το 1845 και επανεκδόθηκαν το 1939, κατοικούσε μέχρι τον θάνατό του στην Πλάκα, σε φτωχική καλύβα. Η προτομή συνδυάστηκε με τον εορτασμό της Εκατονταετηρίδος της Εθνικής Παλιγγενεσίας, καθώς ήταν δώρο προς την Κεντρική Επιτροπή του Πανελληνίου Ηρώου της Εκατονταετηρίδος, η οποία προχώρησε σε παραχώρηση της προτομής στον Δήμο Αθηναίων, επί δημαρχίας του δραστήριου Σπύρου Μερκούρη (1856-1939).

Τη στηριγμένη σε προηγούμενες απεικονίσεις του Ξάνθου προτομή την αποκάλυψε ως αντιπρόσωπος του τότε Προέδρου της Δημοκρατίας Αλέξανδρου Θρ. Ζαΐμη (1855-1936) ο αρχηγός του στρατιωτικού οίκου, στρατηγός Ιωάννης Ταρσούλης (1875-1963). Ο ποιητής, μέλος της Ακαδημίας Αθηνών Κωστής Παλαμάς (1859-1943) εκφώνησε τον προσήκοντα λόγο.

Παρέστησαν πολιτικοί, η Κεντρική Επιτροπή του Πανελληνίου Ηρώου της Εκατονταετηρίδος της Εθνικής Παλιγγενεσίας, ο δήμαρχος, μέλη του δημοτικού συμβουλίου, ακαδημαϊκοί, καθώς και Δωδεκανήσιων. Ένας εξ αυτών ήταν ο καταγόμενος από τη Σύμη καθηγητής της Ιστορίας των Μέσων και Νεωτέρων Χρόνων στη Φιλοσοφική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Μιχαήλ Δ. Βολονάκης (1875-1950), εκπρόσωπος του ιδρύματος, ο οποίος, έχοντας το 1925 διαδραματίσει ιδιαίτερο ρόλο στην υπόθεση της ένωσης των Δωδεκανήσων με την Ελλάδα, κατέθεσε δάφνινο στεφάνι και μίλησε κιόλας.

Το 1925 το φασιστικό καθεστώς του Ιταλού δικτάτορα Benito Mussolini (1883-1945) είχε επιβάλει στους Δωδεκανήσιους την ιταλική υπηκοότητα, είχε εγκαταστήσει ιταλικές οικογένειες στα Δωδεκάνησα, είχε εισαγάγει την ιταλική γλώσσα εις βάρος της ελληνικής, επιδιώκοντας με κάθε τρόπο τον εξιταλισμό των Δωδεκανήσων. Δύο χρόνια μετά από τα αποκαλυπτήρια της μαρμάρινης προτομής, τη νύχτα της 30ής προς την 31η Μαΐου 1932, χαράχθηκαν στη βάση του βάθρου της τα ονόματα των Δωδεκανήσων, τα οποία, κατόπιν επεμβάσεως της Ιταλικής Πρεσβείας, αποξέστηκαν…

Τα ονόματα όμως τα χάραξε πάλι η Νεολαία Δωδεκανησίων Αθηνών! Αργότερα η προτομή του Ξάνθου μετατοπίστηκε στη μεταγενέστερη θέση της, από την οποία προς το παρόν έχει μεταφερθεί λόγω των έργων για σταθμό της Γραμμής 4 του μετρό στην Πλατεία Φιλικής Εταιρείας.