“Η τούρτα του προέδρου”: Μία καυστική ταινία για το Ιράκ την εποχή του Σαντάμ

“Η Τούρτα του Προέδρου” αποτελεί ένα εξαιρετικό ντεμπούτο για τον Ιρακινό Χασάν Χαντί (σκηνοθετικά και σεναριακά) και μας θυμίζει τι σημαίνει πατροπαράδοτο καλό σινεμά, με μία αφήγηση που σε κρατά καθηλωμένο σε ανάπτυξη, πλοκή και λύση, μία συγκινητική, καυστική πολιτικά και τολμηρή ταυτόχρονα ταινία, ωμού ρεαλισμού, αλλά και με μία σαφή οπτική προς έναν κριτικό κοινωνικό σχολιασμό.

Η ταινία εξελίσσεται στο Ιράκ, την εποχή που μεσουρανεί ο Σαντάμ Χουσεΐν, τη δεκαετία του 1990. Πρωταγωνίστρια ένα κορίτσι εννέα ετών, με εντυπωσιακή ωριμότητα (και στον χαρακτήρα που υποδύεται, αλλά και στον τρόπο που ερμηνεύει τον χαρακτήρα). Κληρώνεται στο σχολείο να είναι εκείνη που θα φτιάξει (υποχρεωτικά) για την τάξη μία τούρτα για τα γενέθλια του προέδρου Σαντάμ.

Αποτελεί ετήσια παράδοση, που αν δεν τηρηθεί, η τιμωρία φαντάζει εξαιρετικά σκληρή. Γι’ αυτό η μικρή Λαμία (Baneen Ahmad Nayyef) μεταβαίνει στην πόλη για τα κατάλληλα υλικά με την πάμφτωχη γιαγιά της Μπίμπι (Waheed Thabet Khreibat) που τη μεγαλώνει. Η χώρα ζει σε ρυθμούς εορταστικούς γι’ αυτά τα γενέθλια, το σχολείο μοιάζει με μοχλό και μηχανισμό κρατικής προπαγάνδας με μιλιταριστικά στοιχεία.

Το μικρό εκφραστικό κορίτσι κλέβει την παράσταση σε αυτή τη ταινία, που μοιάζει με ένα road movie ή μία δραματική εξέλιξη ενηλικίωσης για τη μικρή Λαμία. Παρακολουθούμε την αγωνία της να βρει τα υλικά για να φτιάξει την τούρτα για τον πρόεδρο και να την παραδώσει στον αυστηρό της δάσκαλο, ο οποίος είναι ταυτόχρονα και αξιωματικός του στρατού.

Παρέα της θα έρθει και ο φίλος και συμμαθητής της Σαΐντ (Sajad Mohamad Qasem), ένα παιδί που ζει παραβατικά με μικροκλοπές, καθοδηγούμενο από τον, επίσης, παραβατικό πατέρα του. Μέσα από τη διαδικασία ανεύρεσης των υλικών, παρέα με τον συμμαθητή της, αλλά και το προσωπικό της pet, έναν κόκορα, τον Χίντι (αυτό και αν είναι ένα ακόμα χαριτωμένο σεναριακό στοιχείο για τη μικρή Λαμία), παρακολουθούμε όλη την κοινωνική (μιλιταριστική) διάρθρωση του Ιράκ, την περίοδο που ο Σαντάμ Χουσεΐν είναι παντοδύναμος και η χώρα στρατοκρατούμενη.

Η ανάδειξη της ζωής στο Ιράκ την εποχή του Σαντάμ

Οι δρόμοι της πόλης, οι χαρακτήρες που εμφανίζονται, στιγμές-στιγμές ως φάρσα, αναδεικνύουν όχι μόνο τη φρενίτιδα της εποχής, αλλά και μία γενικότερη κουλτούρα, είτε απαξίωσης, είτε ωμότητας στην ανθρώπινη ύπαρξη και τη ζωή στο Ιράκ, ένας άνισος κοινωνικός καμβάς, ενώ μαίνεται και η σύγκρουση της χώρας με τις ΗΠΑ. Η πάμφτωχη γιαγιά, μία τραγική και συγκινητική φιγούρα, ψάχνει απεγνωσμένα την εγγονή της στην πόλη, όταν η μικρή Λαμία το σκάει, καθώς η γιαγιά προσπαθεί να την παραχωρήσει σε μία ξένη οικογένεια λόγω φτώχειας. Και η πενία τέχνες κατεργάζεται, αυτό κάνει και η μικρή Λαμία για να εξασφαλίσει τα υλικά για την τούρτα, αρχικά με μία αθωότητα και μία αφέλεια, απευθύνεται στους ανθρώπους ως φίλους της. Γρήγορα αντιλαμβάνεται την εκμετάλλευση, τη σκληρότητα, την αδικία, αλλά και την πονηριά μεταξύ του κόσμου των ενήλικων.

Είναι εκπληκτικός ο τρόπος που η Λαμία διαχειρίζεται τον ρόλο της στην ταινία, αλλά και εκπληκτικός ο τρόπος που ο σκηνοθέτης Χαντί την τοποθετεί στο χώρο, με πολύ δύσκολες σκηνές για να γυριστούν σε κάθε γωνιά της πόλης. Οι μικρές συχνές ανατροπές κρατούν τον θεατή σε μία δημιουργική συμμετοχή στο δράμα που εξελίσσεται, ενώ η τελευταία σκηνή της ταινίας, το τελευταίο πλάνο, σε παρασύρει σε ένα, τρόπον τινά, σύγχρονο Τριφωϊκό σύμπαν, με τη μικρή Λαμία να κοιτά τον Σαΐντ, ο Σαΐντ εκείνη και εν τέλει, την κάμερα, δηλαδή τον θεατή, καθώς βουρκώνει στον ήχο των βομβαρδισμών του σχολείο της και βιώνει τη χαμένη της αθωότητα και έναν κόσμο που μόνο άδικος φαντάζει. Η απώλεια της γιαγιάς της και του κόσμου της είναι αναπόφευκτη, το μέλλον της μένει ανοικτό, αβέβαιο.

Οι ερμηνείες στην ταινία ξεχωρίζουν, αλλά και σκηνοθετικά πετυχαίνει να δημιουργήσει χώρους και να ενσωματώσει τον θεατή στα μάτια ενός παιδιού. Η κάμερα ακολουθεί την Λαμία, αλλά συντονίζεται με όλη την πόλη, καθόλου εύκολο εγχείρημα. Τα δύο παιδιά, Σαΐντ και Λαμία, δεν ξεχνούν το παιχνίδι τους, αλλά ούτε τον σκοπό τους. Ένα κινηματογραφικό σύμπαν ρεαλισμού, έξω από τον δυτικό οριενταλισμό, σε ένα ανατολίτικο παζάρι χωρίς σταματημό, που σε συνεπαίρνει, καθώς ταυτόχρονα η φτώχεια, η κοινωνική ανισότητα και αδικία, αναδεικνύονται ευφάνταστα. Οι συνθήκες ζωής των εμπλεκομένων αποτυπώνονται με έναν παραδειγματικό κοινωνικό ρεαλισμό: η μικρή Λαμία πηγαίνει στο σχολείο με βάρκα, το σπίτι τους είναι μία καλύβα, ζουν με το τίποτα.

Ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος Χασάν Χαντί, που μεγάλωσε στο Νότιο Ιράκ κατά τη διάρκεια του πολέμου, καταφέρνει να συγκινήσει, αλλά και να καταδείξει μέσα από τα μάτια ενός παιδιού τη σκληρότητα και τη τραγικοκωμωδία ενός κόσμου, που λειτουργεί στο όριο του παραλογισμού. Ίσως από τις καλύτερες προβολές του φεστιβάλ στις Νύχτες Πρεμιέρας σε μία ασφυκτικά γεμάτη αίθουσα.