Καταπέλτης η δικαστική απόφαση για Μαδένη και Εθνική Βιβλιοθήκη
07/10/2024
Θυμάστε την υπόθεση Κατσάγγελου-Μαδένη; Θυμάστε την έκθεση του τελευταίου στην Εθνική Βιβλιοθήκη και το ΚΠΣΝ, την οποία προλόγιζε ο διευθυντής της φιλόλογος Σταύρος Ζουμπουλάκης, ενώ την επιμέλεια υπέγραφε ο γιατρός Νίκος Παΐσιος; Θυμάστε, επίσης, την καταγγελία του φωτογράφου και καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Γιώργου Κατσάγγελου ότι δηλαδή ο Μαδένης αντέγραψε “δουλικά” –όπως υπογραμμίζει η δικαστική απόφαση– τις φωτογραφίες του από ένα βιβλίο του πρώτου, του 2002;
Σχεδόν δύο χρόνια μετά η ελληνική Δικαιοσύνη αποφάνθηκε ότι όντως υπάρχει και δόλος και κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας και επεδίκασε στους εμπλεκομένους πολύ βαρύ χρηματικό πρόστιμο που ξεπερνάει τις 160.000€. Διέταξε συν τοις άλλοις την απόσυρση του σχετικού, πολυτελούς καταλόγου, την έκδοση δηλαδή της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Επιπλέον, η Δικαιοσύνη όρισε ως άμεσα εκτελεστή την καταβολή ενός ποσού από την τελική αποζημίωση προς τον Γιώργο Κατσάγγελο πριν την εκδίκαση της έφεσης.
Η υπεράσπιση του ζωγράφου (Σωτήρης Φέλιος) προχώρησε σε αίτημα μη καταβολής του μειωμένου ποσού λόγω οικονομικής ένδειας του Μαδένη, αλλά η συγκεκριμένη προσφυγή απορρίφθηκε σήμερα. Η Δικαιοσύνη επέβαλε την άμεση καταβολή του χρηματικού ποσού των 20.000 για τον καθένα των καταδικασθέντων, δηλαδή τον Μαδένη και την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος (διά του άμεσα εμπλεκόμενου Σταύρου Ζουμπουλάκη). Καταπέλτης! Ελπίζω μετά από όλα αυτά ο ιατρός Παΐσιος, ο οποίος αρθρογράφησε τότε δις και διά μακρών στη Lifo για να κάνει το μαύρο άσπρο, να ζητήσει τουλάχιστον τώρα μία συγγνώμη.
Η εξέλιξη αυτή – όχι απροσδόκητη για τους γνωρίζοντες τα νομικά θέματα που σχετίζονται με την πνευματική ιδιοκτησία – προσωπικά με θλίβει γιατί δεν αποτελεί ζητούμενο η οικονομική ή η ηθική εξόντωση του Μαδένη. Επαναλαμβάνω, προσωπικά τού καταλογίζω μόνο αφέλεια και άγνοια. Σε όλους όμως τους υπόλοιπους που τον παρέσυραν και νομιμοποίησαν τα προϊόντα της αντιγραφής, καταλογίζω αλαζονεία, περιφρόνηση της άλλης γνώμης, άθλια συμπεριφορά ως προς κάποιον που είναι επίσης δημιουργός με ευαισθησίες και δικαιώματα, τον Γιώργο Κατσάγγελο, αλλά και χονδροειδή άγνοια τόσο των νόμων όσο και του διεθνούς status quo ως προς τα πνευματικά δικαιώματα του κάθε καλλιτέχνη.
Μια απλή συγγνώμη όχι από μένα –εγώ διεκπεραίωσα μια δυσάρεστη υποχρέωση ως ιστορικός τέχνης– αλλά από έναν άνθρωπο τον οποίο σπίλωσαν και ο οποίος άφησε το διδακτικό και καλλιτεχνικό του έργο μήνες ολόκληρους για να τρέχει σε δικηγόρους και δικαστήρια, ώστε να αποδειχθεί το εξόχως εξόφθαλμο. Αυτό που ο καθένας μπορεί να αντιληφθεί με μια ματιά. Δηλαδή τον ομότιμο, πλέον, καθηγητή Γιώργο Κατσάγγελο.
Ανέμπνευστη κόπια
Έγραφα στο manosstefanidis.blogspot.com το Σάββατο, 30 Απριλίου, 2022, για την υπόθεση Κατσάγγελου-Μαδένη μεταξύ άλλων τα εξής: Η τέχνη είναι αμείλικτη. Η τέχνη δεν είναι φιλανθρωπία. Ειλικρινά δεν θα ήθελα να γράψω ποτέ το κείμενο που ακολουθεί. Κυρίως γιατί έχω βαρεθεί να γίνομαι δυσάρεστος, χωρίς να υπάρχει κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα, χωρίς κάτι, το ελάχιστο, ν’ αλλάζει. Μοιάζει να μην ενοχλείται ουδείς και για τίποτε κι όλοι να βολεύονται σ’ ένα είδος συνωμοσίας της σιωπής. Τρία θέματα με απασχολούν εν προκειμένω: Πρόσφατα, στον εκθεσιακό χώρο της Εθνικής Βιβλιοθήκης που στεγάζεται στο Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος παρουσιάστηκε ατομική έκθεση του Ζωγράφου Μιχάλη Μαδένη με τίτλο “Οι Εξόριστοι'”.
Σπεύδω προκαταβολικά να δηλώσω πως παρακολουθώ αυτόν τον καλλιτέχνη περισσότερο από 20 χρόνια –από την εποχή των “Νέων Μορφών” που πρωτοεξέθεσε– και πως μ’ έχουν κερδίσει η καλοσύνη και η ευγένεια του. Για αυτό και έπεσα από τα σύννεφα – κυριολεκτικά – όταν είδα το ατόπημα που διέπραξε με την έκθεση του αυτή. Όπως μπορεί ο καθένας να αντιληφθεί από τις ενδεικτικές φωτογραφίες που δημοσιεύω δίπλα-δίπλα, ο Μαδένης κόπιαρε δουλικά όσο και ανέμπνευστα τις, όντως συνταρακτικές και ανθρωπολογικά και αισθητικά, φωτογραφίες του καθηγητή στο ΑΠΘ Γιώργου Κατσάγγελου για να φιλοτεχνήσει τις δικές του συνθέσεις.
Σε πολλές περιπτώσεις η αντιγραφή είναι απόλυτα πιστή – αυτό που λέμε mot à mot – και μάλιστα θα έλεγα πως η ζωγραφική “μεταμφίεση” των φωτογραφιών του Κατσάγγελου από τον Μαδένη, είναι εμφανώς κατώτερη των ασπρόμαυρων πρωτοτύπων. Το κύριο ζήτημα όμως δεν βρίσκεται εκεί. Αυτό που θεωρώ αληθινά εξοργιστικό, είναι ότι ο ζωγράφος δεν ζήτησε την άδεια, δεν ενημέρωσε τον φωτογράφο για την “χρήση”-κατάχρηση των έργων του ενώ ο επιμελητής του πολυτελούς καταλόγου Σταύρος Ζουμπουλάκης και ο Τάκης Μαυρωτάς που υπογράφει ένα από τα κείμενα, φαίνεται να αγνοούν τον πλαγιαρισμό ( plagiarism) που χρησιμοποίησε ο Μαδένης για τις δημιουργίες του. Μόνο ο γιατρός Νίκος Παΐσιος, ο επιμελητής της έκθεσης, αναφέρεται en passant στο βιβλίο του Κατσάγγελου το οποίο ειρήσθω εν παρόδω κυκλοφόρησε πριν από 20 ολόκληρα χρόνια!
Ο ίδιος ο Μαδένης σε πρόλογο του αναφέρει πως του παρουσίασε το συγκεκριμένο βιβλίο ο δάσκαλος του Παναγιώτης Τέτσης το 2002 και του είπε να αντλήσει από εκεί έμπνευση! Τόσο απλά! Χωρίς να δημιουργείται εν προκειμένω κανένα ζήτημα αντιγραφής, πνευματικής ιδιοκτησίας, πρωτοτυπίας, καλλιτεχνικών δικαιωμάτων, αυθεντικότητας του έργου, λογοκλοπής, προσβολής δημιουργού αλλά και χωρίς να αισθανθεί κανείς από τους εμπλεκόμενους την ανάγκη να ενημερώσει τον Γιώργο Κατσάγγελο και να του ζητήσει, έστω, μία τυπική άδεια! Πρωτοφανή πράγματα από ένα πνευματικό Ίδρυμα πρώτης γραμμής κι έναν θεσμό που μοιάζει να διοικείται – θα το πω όσο πιο σεμνά μπορώ – εντελώς ερασιτεχνικά.
Ποιος φταίει
Ποιός αλήθεια αποφασίζει για τις εκθέσεις αυτές και με τι κριτήρια; Και σε τελική ανάλυση με τι γνώση, τι έρευνα και τι άποψη; Ειλικρινά πιστεύω πως αυτός που φταίει λιγότερο είναι ο ίδιος ο Μιχάλης Μαδένης. Φαίνεται πως τα εικαστικά πράγματα στον τόπο μας και γενικότερα η ιστορία της τέχνης μπορούν να ασκούνται από τον καθένα, αρκεί να δηλώνει φιλότεχνος, συλλέκτης,” ευαίσθητος” κλπ. Εμπλέκονται σε αυτή την “φιλοκαλία” γιατροί, δικηγόροι, συγγραφείς, βιομήχανοι και ποικίλοι “παράγοντες”.
Λες και δεν υπάρχουν ειδικοί επιστήμονες, ερευνητές, μουσειολόγοι, αισθητικοί, ιστορικοί της τέχνης με διδακτορικά υψηλού επιπέδου που να αναλάβουν υπεύθυνα για ιδρύματα όπως η Εθνική Βιβλιοθήκη ή το Μουσείο Μπενάκη ή, ή … και την συγκρότηση ενός έγκυρου, εκθεσιακού προγράμματος αλλά και την παρουσίαση με κριτήρια στοιχειωδώς αντικειμενικά και επιστημονικά της καλλιτεχνικής μας ιστορίας, παλαιότερης και σύγχρονης. Αντίθετα κυριαρχούν ποικίλοι εστέτ ή κομματικοί παράγοντες οι οποίοι παρεμβαίνοντας παντού δημιουργούν αυτές τις κακοφωνίες που περιέγραψα πιο πάνω.
Έγραφε η Νίκη Λοϊζίδη προλογίζοντας το βιβλίο “Σιωπή” του Κατσάγγελου, έκδοση του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης, 2002: “…Ο Γιώργος Κατσάγγελος το1990-91 ετοίμασε μια φωτογραφική ενότητα με θέμα τη Μονάδα Επανένταξης του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης, αφού επί εννέα τουλάχιστον μήνες μοιράστηκε την καθημερινή ζωή ασθενών μέσα στους ξενώνες επανένταξης, αλλά και στα σπίτια της πόλης όπου ζούσαν. Ο Γιώργος Κατσάγγελος είχε τότε επιλέξει να απαθανατίσει τις μορφές των πρώην ψυχασθενών με τρόπο “φυσικό” μέσα στους χώρους του Ιδρύματος…”
Πράγμα που θα πει ότι ο συγκεκριμένος δημιουργός, σχεδόν εμμονικά, ασχολείται με την έρευνα – αποτύπωση του προσώπου των ανθρώπων με ψυχικές διαταραχές – το έχει κάνει επίσης ο Γιώργος Δεπόλας – συνεργαζόμενος με εξειδικευμένους ψυχιάτρους, αποσπώντας την απαραίτητη εμπιστοσύνη αλλά και επιτυγχάνοντας την ψυχική επαφή με τον φωτογραφούμενο, συμβιώνοντας μεγάλο χρονικό διάστημα με τους ασθενείς, μελετώντας τις συμπεριφορές τους και καταθέτοντας ένα σπαρακτικό αποτύπωμα ύπαρξης χωρίς καμία αφ’ υψηλού προσέγγιση.
Το εγχείρημα δεν είναι εύκολο, απεναντίας, πόσο μάλλον που ταυτόχρονα εγείρονται πολλά ζητήματα ηθικής τάξης που έχουν να κάνουν με το κατά πόσο επιτρέπεται να φωτογραφίζονται άνθρωποι που βρίσκονται σε περιορισμό ή αδυναμία επιλογής. Ο Κατσάγγελος πέρασε μέρες και μήνες επιδιώκοντας να αποδώσει όχι τον ασθενή αλλά τον άνθρωπο και να καταθέσει πορτραίτα σπαρακτικά ωραία. Να φτιάξει εκείνα τα πρόσωπα της σιωπής που θα μπορούσαν να ανήκουν σε οποιονδήποτε από εμάς. Με αυτά τα έργα έχει ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο, ακόμα και στην Κίνα με εμένα επιμελητή, αποσπώντας εγκωμιαστικές κριτικές. Όλα αυτά όμως φαίνονται ασήμαντα ή και αυτονόητα για τους διοργανωτές της έκθεσης του Μαδένη.
Η σύγχυση του κ. Μαδένη
Αλλά και ο ίδιος ο Μαδένης μοιάζει να κατάλαβε ελάχιστα αφού παίρνοντας αυτό το συνταρακτικό υλικό δημιούργησε εξπρεσιονιστικές καρικατούρες που ήθελαν να εκμαιεύσουν τον εύκολο εντυπωσιασμό και την ψευδοσυγκίνηση. Μπερδεύοντας τα όρια της ζωγραφικής και της φωτογραφίας, της αναπαράστασης και της ερμηνείας, της εμβάθυνσης και τις επιπόλαιας αναφοράς. Και το χειρότερο… Οι πάντες χειροκρότησαν και ουδείς εξέφρασε αρνητική κριτική όχι για την λαθροχειρία αλλά για το αισθητικό αποτέλεσμα καθαυτό. Κρίμα…
Στις 3/10/2024 η δικαιοσύνη με απόφαση-καταπέλτη, ιστορική για τα νομικά χρονικά δικαίωσε τον μηνυτή φωτογράφο Γιώργο Κατσάγγελο, ομότιμο καθηγητή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και καταδίκασε σε βαριά, χρηματικά πρόστιμα τους μηνυθέντες (φυσικά και νομικά πρόσωπα).
Οι ευθύνες του κ. Σταύρου Ζουμπουλάκη
Ιδού τι γράφει αμέσως μετά την γνωστοποίηση της απόφασης ο γνωστός συγγραφέας και αρθρογράφος Αλέξανδρος Ασωνίτης (4/10/24): «Το θέμα είναι πολύ σοβαρό, έγραψα λίγα προχτές. Όπως δημοσιοποίησε ο Μάνος Στεφανίδης στο fb ο διευθυντής της Εθνικής Βιβλιοθήκης Σταύρος Ζουμπουλάκης ενεπλάκη, αν όχι στήριξε, μια κραυγαλέα περίπτωση λογοκλοπής: Ο ζωγράφος Μιχάλης Μαδένης φιλοτέχνησε προσωπογραφίες ανθρώπων που πάσχουν ψυχικά, έκανε έκθεση στην Εθνική Βιβλιοθήκη η οποία του εξέδωσε και πολυτελές τετράχρωμο λεύκωμα που πωλείται στα βιβλιοπωλεία έναντι 13 ευρώ, με τίτλο “Οι Εξόριστοι”. Όλα καλά μέχρις εδώ.
Όμως οι προσωπογραφίες ήταν ζωγραφική, ακριβής αντιγραφή-κλοπή από φωτογραφίες του καθηγητή του ΑΠΘ κ. Γιώργου Κατσάγγελου! Που τις είχε δημοσιεύσει σε βιβλίο και που φυσικά προσέφυγε στα δικαστήρια και δικαιώθηκε! Το θέμα που προκύπτει για τον κ. Ζουμπουλάκη είναι πάρα πολύ ΄σοβαρό και όχι μόνο ηθικής τάξεως, δεδομένου ότι στο λεύκωμα έχει σχετικό εισαγωγικό, επαινετικό σημείωμα και έχει επιμεληθεί την έκδοση (την οποία από χθες η Εθνική Βιβλιοθήκη κατέβασε από το site της). Η απόφαση ορίζει να καταστραφούν όλα τα αντίτυπα και καταδικάζει τους συμμετέχοντες στην διάπραξη της λογοκλοπής να αποζημιώσουν με 160.000 ευρώ τον κλαπέντα φωτογράφο-καθηγητή πανεπιστημίου!» αναφέρει μεταξύ άλλων.
Δημιουργούνται, λοιπόν, κάποια αμείλικτα ερωτήματα: Η Εθνική Βιβλιοθήκη διοικείται από μια γενική διευθύντρια και ένα Εφορευτικό Συμβούλιο (ΦΕΚ477/ΥΟΔΔ/15-5-2024) του οποίου πρόεδρος είναι ο Σταύρος Ζουμπουλάκης και αντιπρόεδρος ο Χρήστος – Εμμανουήλ Δημητρακόπουλος. Το Ε.Σ. της ΕΒΕ λοιπόν θα διατηρήσει ή όχι τον τόσο εκτεθειμένο πρόεδρο του, τον κ. Ζουμπουλάκη, στη θέση του;
Το διοικητικό συμβούλιο της Εθνικής Πινακοθήκης και η διευθύντρια της θα αποσύρουν ναι ή όχι από την έκθεση του τρίτου ορόφου τον πίνακα του Μαδένη ο οποίος σχετίζεται άμεσα με τις φωτογραφίες του Κατσάγγελου και το συνακόλουθο σκάνδαλο; Το διοικητικό συμβούλιο του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου της Ελλάδος θα εξακολουθήσει να έχει ως μέλος του τον ήδη καταδικασθέντα για κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας Μαδένη ναι ή όχι; Τί ανάλογα σκοπεύει να πράξει η υπουργός κ. Μενδώνη; (Η οποία και τον διόρισε – εντελώς προσωποληπτικά κατά τη γνώμη μου λίγο μετά το ξέσπασμα του σκανδάλου στο Διοικητικό Συμβούλιο του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου της Αθήνας, ΝΠΔΔ πλέον ώστε οι υπαίθριοι χώροι του εμπρός απ’ το ιστορικό Καστέλο της δούκισσας της Πλακεντίας να γίνονται γαμοβαφτίσεις. Τυχαίο;).
Υπάρχει κάποια πιθανότητα έστω και ένας από τους εμπλεκομένους, έμμεσα ή άμεσα, σ’ αυτή την θλιβερή όσο και διαφωτιστική του επιπέδου των πνευματικών ταγών του τόπου υπόθεση, να ζητήσει συγγνώμη και να παραδεχτεί το λάθος του; Επειδή το σκάνδαλο που δημιουργήθηκε, εκφεύγει του στενού, ιδιωτικού πλαισίου και αναφέρεται σε κρίσιμα, πνευματικά ζητήματα εμπλέκοντας δημόσια πρόσωπα και καλλιτέχνες κύρους, όπως λόγου χάρη ο ζωγράφος Ρόρρη, ή ο διευθυντής του μουσείου μοντέρνας τέχνης Γουλανδρή Κυριάκος Κουτσομάλλης, οι οποίοι ήσαν μάρτυρες υπεράσπισης του καταδικασθέντος. Ή, οι κύριοι Μαυρωτάς, διευθυντής του ίδρυματος Θεοχαράκη και Παΐσιος, ιατρός, που υπέγραψαν τα θεωρητικά κείμενα του κλεψύτυπου καταλόγου.
Δεν υπάρχει κανένα ηθικό, τουλάχιστον, θέμα για όλους αυτούς; Ο ίδιος ο κ. Κατσάγγελος που χλευάστηκε και απαξιώθηκε, δεν δικαιούται αποκατάστασης; Θα ξεφύγουμε κάποτε ως πνευματική ηγεσία της χώρας και ως διανοούμενοι από τον στενό κύκλο των προσωπικών μας συμφερόντων έτσι ώστε να υπάρξει ένα παράδειγμα συνέπειας και ήθους για τους νεότερους οι οποίοι βολοδέρνουν χωρίς μεγέθη αναφοράς και χωρίς ιδεολογία ανάμεσα στην παχυλή αμάθεια και την τυφλή βία; Εκτός αν κάποιοι είναι τόσο αφελείς ώστε να νομίζουν πως αυτά τα δύο δεν σχετίζονται.
Επισυνάπτεται το Ψήφισμα Γενικής Συνέλευσης του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών της Σχολής Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης για την υπόθεση
