Μια άλλη πτυχή για το περιστατικό στην Εθνική Πινακοθήκη

“Ο Χριστός της Ρούμελης”, έργο του Χρήστου Καγκαρά, δημοσιευμένο στο βιβλίο του Στέλιου Λυδάκη “Οι Έλληνες ναΐφ ζωγράφοι”. Τι σχέση έχει ο εν λόγω Χριστός με τις άλλες, συνήθεις απεικονίσεις Του;

Πειστήκατε; Όχι ακόμα! Ε, ας προχωρήσουμε λίγο περισσότερο, ώστε να βρεθούμε – νοερώς εξυπακούεται! – στα άδυτα του Βατικανού και μάλιστα στην Capella Sistina, “προσωπικό παρεκκλήσιο” του Πάπα. Εκεί απεικονίζεται ο προφήτης Ζαχαρίας, αυτός που είχε προβλέψει τον ερχομό του Μεσσία και την είσοδό του στην Ιερουσαλήμ «ἐπὶ πῶλον νέον». Το έργο είναι δημιούργημα του Μιχαήλ Άγγελου/Michelangelo Buonarotti (1475-1564), o οποίος, προκειμένου να τιμήσει τον τότε Ποντίφικα, Ιούλιο Β’ (1503-1513), απεικόνισε με τα χαρακτηριστικά αυτού του τελευταίου τον Προφήτη της Παλαιάς Διαθήκης. Ωραία έως εδώ!

Για προσέξτε όμως τα δύο αγγελάκια που, στημένα πίσω από τον Ζαχαρία, προσπαθούν να διαβάσουν το βιβλίο που αυτός κρατάει στα χέρια του: Το ένα από αυτά έχει αγκαλιάσει με το δεξιό του χέρι τον ώμο του άλλου και, έχοντας περάσει τον αντίχειρα ανάμεσα στο πρώτο και το δεύτερο δάκτυλο της δικής του παλάμης, κάνει μια αυτόχρημα “αισχρή” χειρονομία, γνωστή παλαιότερα στην Ελλάδα και μέχρι σήμερα θεατή στην Ιταλία, η οποία αφορά όχι βέβαια τον Προφήτη, αλλά τον Πάπα που ουσιαστικώς απεικονίζεται.

Γνωστές οι διενέξεις του μεγάλου ζωγράφου με τον τότε επικεφαλής της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, αλλά – σύμφωνα με ό,τι σήμερα παραμένει γνωστό – ο δεύτερος “κατάπιε” τη σε βάρος του προσβολή του πρώτου.

Το άλλο έργο του Μιχαήλ Άγγελου

Υπάρχει όμως και άλλο “κατόρθωμα” του Μιχαήλ Άγγελου, ακόμα χειρότερο. Σε έργο του όπου απεικονίζεται ο “Δημιουργός των αστέρων και των φυτών”, τα οπίσθια του Δημιουργού εμφανίζονται… ακάλυπτα! Ιδού κατάσταση! θα έσπευδε να αναφωνήσει σύγχρονός μας Ελληνοορθόδοξος. Όπως φαίνεται όμως, ουδείς στην Ιταλία θεαματικώς διαμαρτυρήθηκε – με αποτέλεσμα το στην Capella Sistina έργο του μεγάλου καλλιτέχνη συνολικώς να παραμένει αντικείμενο γενικευμένου θαυμασμού.

Τι σημαίνουν αυτά; Μήπως πως τα έργα που βιαίως καταστράφηκαν από τον κ. Νίκο Παπαδόπουλο στην Εθνική Πινακοθήκη έπρεπε – αντιθέτως! – να γίνουν δεκτά με εκφράσεις επιδοκιμασίας και χαμόγελα συμπάθειας; ΄Όχι! Σήμερα βέβαια, οπότε ακόμη κυριαρχεί στη Δυτική Ευρώπη ο Δικαιωματισμός και τα πάντα διέπει η αρχή «ἡ τῶν πλειόνων ψῆφος/γνώμη κρατείτω», θεωρείται ωσάν Τέχνη οτιδήποτε επιδοκιμάζεται από τους “πολλούς” ή, έστω, τους οιονεί εκπροσώπους τους.

Ας το δεχτούμε λοιπόν… και ας εκλάβουμε ωσάν Τέχνη ακόμα και τα έργα του κ. Χριστόφορου Κατσαδιώτη. Εντάξει… αυτά είναι “Τέχνη”, αλλά σαφώς “οὐ μὴν ἀλλὰ” εμφανώς δεν είναι καλλιτεχνήματα όπως εκείνα του Μιχαὴλ Άγγελου και του Χρήστου Καγκαρά. Έχοντας λοιπόν αυτό κατά νουν, μπορούμε να προχωρήσουμε στην εν προκειμένω αντίδραση της Εκκλησίας και του Ποιμνίου της.

Ζαραλίκος και Πινακοθήκη

Προσφάτως, αντικείμενο σφοδρής αποδοκιμασίας έχει γίνει το πρόσωπο του ηθοποιού Χριστόφορου Ζαραλίκου. Το πρόσχημα είναι ότι σε αφίσα προαγγελτική θεατρικής παράστασης ο συγκεκριμένος κωμικός εμφανίζεται με αμφίεση που συνειρμικώς θυμίζει τα Πάθη του Χριστού. Η πραγματική αιτία όμως έγκειται στο ότι αυτός θαρραλέα δηλώνει ότι είναι άθεος.

Η δήλωση αυτή συνιστά τομή μεγάλης σημασίας στην εξέλιξη του νεοελληνικού Ήθους. Κανένας έως τώρα δεν έχει τολμήσει να κάνει τέτοια δήλωση. Όλοι, από την άκρα Αριστερά (εμφανώς) μέχρι την άκρα Δεξιά (μετριοπαθώς), με ελάχιστες επιβεβαιωτικές τού κανόνα εξαιρέσεις, εκφράζουν την πίστη/προσκόλλησή τους στην ελληνοορθόδοξη εκδοχή του Χριστιανισμού. Ας μη ανατρέξουμε αναλυτικώς στις περιπτώσεις των Ανδρέα Λασκαράτου και Εμμανουήλ Ροΐδη και ας περιοριστούμε στα όσα είπε για τη “Θρησκεία” στον “Λόγο της Λαμίας” ο Άρης Βελουχιώτης καθώς και στους κληρικούς που, πλαισίωσαν τον ίδιο και τους επιγόνους του…

Με λίγα λόγια, κανείς δεν επιβάλλει στο εν Ελλάδι χριστεπώνυμο πλήρωμα να παρακολουθήσει παραστάσεις του κ. Ζαραλίκου, δεδομένου ότι αυτές πραγματώνονται στο πλαίσιο του ιδιωτικού τομέα. Αντιθέτως, τα έργα του κ. Χ. Κατσαδιώτη παρουσιάστηκαν σε κορυφαίο “κατάστημα” του «στενῶς νοητοῦ» δημόσιου/κρατικού χώρου. Γιατί λοιπόν όλοι αυτοί, που συσπειρωτικά και βίαια διαμαρτύρονται ενάντια στα – κατά την άποψή τους – βέβηλα θεάματα, δεν συγκεντρώθηκαν συστηματικώς (και όχι περιστασιακώς) έξω από την Πινακοθήκη, ώστε αποτελεσματικώς να απαιτηθεί το “κατέβασμα” των αποτροπιαστικών τεχνουργημάτων;

Δεδομένης της νεοελληνικής πραγματικότητας, η απάντηση είναι λίγο- πολύ σαφής. Σύμφωνα με ό,τι είναι γνωστό, ο κ. Κατσαδιώτης δεν έχει δηλώσει «άθεος». Και βάσει πολλών προηγουμένων συμβάντων, καθόλου δεν αποκλείεται να επανεμφανιστεί ως “ευσεβές τέκνον” της Εκκλησίας μας – και δη με οιονεί δημόσιες εκδηλώσεις της ευλάβειάς του κατά την προσεχή μεγάλη εορτή της Χριστιανοσύνης. Μα για να γίνουν κατανοητά όλα αυτά τα κατ’ουσίαν παράλογα, απαιτείται ένας βραχύτατος αναστοχασμός της Εκκλησιαστικής μας Ιστορίας.

Το συγκλονιστικό έργο του Τσούρκα

Το 1948 κατέφθασε αεροπορικώς στη χώρα μας ο Κλεόβουλος Τσούρκας (1898-1972). Είχε απελαθεί από τις αρχές του κομμουνιστικού καθεστώτος της Ρουμανίας, όπου τότε ήταν εγκατεστημένος, και ήλθε στην Πατρίδα μας στοργικά κρατώντας το κείμενο της διδακτορικής διατριβής που είχε ήδη υποβάλει στο πανεπιστήμιο του Βουκουρεστίου. Αυτή επανεκδόθηκε το 1967 στη Θεσσαλονίκη, από το “Ίδρυμα Μελετών της Χερσονήσου του Αίμου” με τίτλο: Les débuts de l’enseignement philosophique et de la libre pensée dans les Balkans… (= Οι αρχές της φιλοσοφικής διδασκαλίας και της ελεύθερης σκέψης στα Βαλκάνια…)

Συγκλονιστικό έργο! Αποτελεί βιογραφία του Θεοφίλου Κορυδαλλέως (1570-1646), βάσει της οποίας όμως εξηγείται ότι – αντίθετα προς εκείνα που ανεξήγητα «οὐ μὴν ἀλλὰ» ασυγχώρητα επικρατούν – ο Διαφωτισμός και κατ’ επέκταση ο Υλισμός, εμπεδώθηκαν στα Βαλκάνια πολύ νωρίς, ήδη κατά τον 17ο αιώνα, κυρίως μέσω της Εκκλησίας!

Πράγματι, είχε συμβεί το εξής: Η από την Εκκλησία απόρριψη του Πλατωνισμού επέφερε τον από αυτήν ενστερνισμό του Αριστοτελισμού. Ο Αριστοτέλης όμως υπήρξε τελείως ασαφής ως προς το ζήτημα της αθανασίας της ανθρώπινης ψυχής. Έτσι, το 1516, εκδόθηκε στην Ιταλία το έργο του Pietro Pomponazzi (1462-1525), καθηγητή στο πανεπιστήμιο της Πάδοβας, De immortalitate animae (= Περί της αθανασίας της ψυχής), στο οποίο τεκμηριώνεται ο από τον Αριστοτέλη – εμμέσως έστω – θεμελιωμένος Υλισμός.

Στους επιγόνους, τώρα, του Pomponazzi συγκαταλέγονταν οι Κωνσταντίνος Λούκαρις και Θεόφιλος Κορυδαλλεύς, που είχανε σπουδάσει στην Πάδοβα. Στη συνέχεια, ο πρώτος από αυτούς έγινε Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ως Κύριλλος Α’ και ανέθεσε τη διεύθυνση της Πατριαρχικής Ακαδημίας στον δεύτερο, παλαιό του συμφοιτητή. Τα μετέπειτα υπήρξαν προβλέψιμα: Ο Πατριάρχης Κύριλλος Α’ εκδήλωσε μεγάλη συμπάθεια προς τον Καλβινισμό, ενώ ο Κορυδαλλεύς συστηματικώς διαμόρφωσε και επέβαλε την ανά τα Βαλκάνια διδασκαλία της “Ελεύθερης Σκέψης”, δηλαδή της βασισμένης στην αριστοτελική Φιλοσοφία υλιστικής κοσμοθεώρησης.

Μετά ήλθε η “Τρελλή Χρονιά” του 1848. Τότε ξέσπασαν ανά την Ευρώπη επαναστάσεις, από τις οποίες εκείνη στις Ρουμανικές Χώρες υπήρξε τόσο “ριζοσπαστική”, ώστε να προκαλέσει τον θαυμασμό του ίδιου του Μαρξ (που τότε περίπου δημοσίευσε το “Κομμουνιστικό Μανιφέστο”). Αυτήν όμως την εξέγερση είχε υποστηρίξει σημαντικός αριθμός ορθόδοξων κληρικών  –με αποτέλεσμα την προεδρία της Προσωρινής Επαναστατικής Κυβέρνησης, στο Βουκουρέστι, να αναλάβει ο Μητροπολίτης της Βλαχίας Νεόφυτος! Τα γεγονότα, μάλιστα, αυτά προξένησαν τέτοια αγανάκτηση στον Απόστολο Αρσάκη, εθνικό μας ευεργέτη, ώστε απευθύνθηκε στη Ρωσία, Προστάτιδα Δύναμη των Ρουμανικών Χωρών, και ζήτησε τη βίαιη καταστολή του επαναστατικού κινήματος. “Ὅπερ καὶ ἐγένετο”…

Θα ήτανε, όμως, σφάλμα το να πιστέψει κανείς πως όλα αυτά έγιναν και γίνονται τυχαία. Το 2018 εκδόθηκε στο Παρίσι έργο στελέχους του Εθνικού μας Ιδρύματος Ερευνών που έχει τίτλο: Sciences et Orthodoxie. Des Pères grecs à l’époque de la mondialisation (= Επιστήμες και Ορθοδοξία. Από τους Έλληνες Πατέρες στὴν εποχή της παγκοσμιοποίησης). Στο επίσης πολύ σημαντικό αυτό έργο επισημαίνεται κάτι που έχει “περάσει απαρατήρητο”, ενώ η σημασία του είναι καθοριστική: Η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει υιοθετήσει την αρχή της “Διπλής Αλήθειας”. Και αυτό σημαίνει ότι στο πλαίσιο της «εὐρείᾳ τῇ ἐννοίᾳ» εφαρμογής αυτής της αρχής, μπορεί κανείς να πιστεύει οτιδήποτε θέλει, αλλά, εφόσον τηρεί τους βασικούς τύπους, δεν παύει να θεωρείται “καλός [Ορθόδοξος] Χριστιανός”.

«Καὶ ταῦτα μὲν οὕτως ἐχέτω». Ας επιτραπεί όμως στον αρθρογράφο σας να εκφράσει και τη δική του εν προκειμένω γνώμη: Εάν δεν εξαλειφθεί αυτός ο παραλογισμός και τα συμπαρομαρτούντα, παραμένει κατ’ουσίαν ανέφικτο το να δούμε, ως Έθνος, προκοπή.