Τα πονηρά αποκριάτικα – “Να ‘μουν νύχτα στο γιαλό, ν’ ανάψω…”

Τα αποκριάτικα τραγούδια έχουν αρχαιοελληνική καταγωγή και γι’ αυτό είναι “αρματωμένα” με το νόημά τους, τα θεία μυστικά τους, τους κώδικές τους, αλλά και τους συμβολισμούς τους, με τα σύμβολα να είναι άλλοτε φανερά, άλλοτε κρυφά και σπάνια πολύ κρυφά και δυσεξήγητα!

Πρόκειται για σύμβολα τα οποία διασχίζουν τους αιώνες και έχουν διατηρηθεί αλώβητα, με συνέχεια και με συνοχή στο χρόνο, που εκπλήσσει! Ακριβώς γι’ αυτό, πέρασαν χωρίς προβλήματα από την αρχαία Ελλάδα στο Βυζάντιο και μετά στη νεότερη Ελλάδα, μάλιστα συνταιριάζοντας με αρμονία, την Διονυσιακή παγανιστική λατρεία με τον σκληρό Χριστιανισμό!

Κι αυτό δεν είναι καθόλου υπερβολή, αφού από τα αρχαία χρόνια με τις μεγάλες εορτές όπως τα Διονύσια, τα Λήναια, τα Ανθεστήρια… (αν δεν θυμάστε αυτές τις γιορτές, μη βλαστημάτε εμένα ή τον εαυτό σας, αλλά πάρετε μία βρεγμένη σανίδα και βουρ στο πομπωδώς ονομαζόμενο υπουργείο Παιδείας και αλλοφροσύνης…). Έλεγα, από τα αρχαία χρόνια, οι Έλληνες αισθάνονταν την ανάγκη να εκφράσουν την λαχτάρα τους για την άνοιξη, να παρακαλέσουν για τη γονιμότητα και την καλή σοδειά, αλλά ταυτόχρονα να επικοινωνήσουν με το διπλανό τους άνθρωπο με διάθεση σκωπτική, αλλά και ερωτική!

Το βαθύτερο μυστικό-σύμβολο, ήταν να αναβαπτισθούν μέσα στην ίδια τη μητέρα φύση, με το να ξαναγίνουν παιδιά! Γι’ αυτό και πρώτα-πρώτα τα παιδιά, τραγουδούσαν τα τραγούδια της Αποκριάς: «Πέντε ποντικοί, δεκαοχτώ νυφίτσες, γάμο κάνανε μ’ ένα σπυρί σιτάρι και το αλέθανε στου σφοντυλιού την τρύπα»! Η αποθέωση του …τεράστιου αμελητέου, δίκην «αυτός ο κόσμος ο μικρός ο μέγας».

Μαζί μ’ αυτό και το μιμητικό «Πώς το τρίβουν το πιπέρι του διαβόλου οι καλογέροι…, με τον κώλο τους το τρίβουν και το ψιλοκοπανίζουν». Από παλιά, ακόμα και σε κοινωνίες πολύ κλειστές και συντηρητικές μέχρι και σήμερα (και με την επίσημη εκκλησία να κοιτάζει απορημένη και να μην μπορεί να κάνει τίποτε), όλος ο κόσμος …ξεντροπιάζονταν μία φορά το χρόνο στην περίοδο της Αποκριάς, ακόμα και οι γυναίκες!

Έτσι μπορούσαν όλοι να τραγουδήσουν, χωρίς καμία παρεξήγηση, τραγούδια σατυρικά ακόμα και άσεμνα, τα οποία μεγαλειωδώς αναφέρονταν στο κάτω μέρος του σώματος και στις ιερές γενετήσιες λειτουργίες!

Σε χώρα μακρινή και αρυτίδωτη

Ο Θεός Διόνυσος, σύμφωνα με τα πιστεύω των αρχαίων Ελλήνων, αναχωρούσε το χειμώνα «σε χώρα μακρινή και αρυτίδωτη» όπως λέει ο Ελύτης στο Άξιον Εστί. Όμως, ξαναγύριζε την Άνοιξη, διασχίζοντας τη θάλασσα μ’ ένα πλοίο. Το πλοίο, στη συνέχεια, φορτωνόταν πάνω σε άμαξα ώστε να μεταδοθεί παντού η ευλογία του θεού. Ο Διόνυσος ήταν ο θεός της γονιμότητας και της βλάστησης, γι’ αυτό ο φαλλός κυριαρχεί ως σύμβολο όλων των διονυσιακών τελετών, αλλά και στα σχετικά δρώμενα, τα οποία εξακολουθούν να επιβιώνουν στον τόπο μας, έστω και με τη μορφή φολκλορικών αναπαραστάσεων με χορηγό!

Στις μέρες μας έχουν μείνει αυθεντικά αρκετά έθιμα, όπως για παράδειγμα οι “Γενίτσαροι και οι Μπούλες” στη Νάουσα, ο “Φανός-βωμός” στην Κοζάνη, ο “Καλόγερος” από την Ανατολική Ρωμυλία, οι “Τζαμάλες” στα Γιάννενα, οι “Κουδουνοφόροι” στο Σοχό Θεσσαλονίκης, οι “Κουδουνάτοι” στη Σύρο, “Το κάψιμο του Τζάρου” στην Ξάνθη… και τελειωμό δεν έχει αυτός ο μέγας Διονυσιακός θίασος.

Σουηδικό περιστεράκι,”En liten duva flög iväg”

Από τα αρχαία χρόνια, με το έμπα του Μάρτη, τα παιδάκια κυρίως, φορούσαν στο χέρι μία άσπρη και μία κόκκινη κλωστή τυλιγμένες στριφτά που ονομάζεται “μάρτης” και που στόχος ήταν να εμποδίσει τον ήλιο να κάψει τα προσωπάκια τους. Το έθιμο, μάλλον προέρχεται από τα Ελευσίνια Μυστήρια, όταν χρησιμοποιούσαν την Κρόκη-στημόνι, για να συνδέσουν το δεξί χέρι με το αριστερό πόδι! (Περί “κρόκης”, Αριστοφάνης, Σφήκες, 1144).

Τα παιδάκια τραγουδούσαν τα “Χελιδονίσματα” του Μαρτίου κάτι το οποίο συνέβαινε, σχεδόν με τα ίδια στιχάκια, στην Αρχαία Ελλάδα: «Ήρθε ήρθε χελιδόνα ήρθε και άλλη μεληδόνα κάθησε και λάλησε και γλυκά κελάηδησε: Μάρτη, Μάρτη μου καλέ, και Φλεβάρη φοβερέ κι αν χιονίσεις κι αν κακίσεις, πάλιν άνοιξη θ’ ανθίσεις». Αυτό είναι το σύγχρονο. Να και το αρχαίο: «ἦλθ᾽ ἦλθε χελιδών, καλὰς ὥρας ἄγουσα, καλοὺς ἐνιαυτούς, ἐπὶ γαστέρα λευκά, ἐπὶ νῶτα μέλαινα».

Το “Περιστεράκι”, είναι μία απλή παραλλαγή από τα “Χελιδονίσματα” κι όταν έμενα στη Σουηδία το μετέφρασα στα σουηδικά κι έβαλα Έλληνες και Σουηδούς μαθητές να το πούνε την 1η Μαρτίου και μάλιστα στην τηλεόραση! Έχω μία πρόχειρη ηχογράφηση από τις πρόβες. Ήμουν ευτυχής που ακουγόταν …πανεθνικά στη χιονισμένη Σουηδία!

Πανάρχαια και ιερά, τα αθυρόστομα άσματα

Το μεγαλύτερο ποσοστό από τα τραγούδια της Αποκριάς είναι αθυρόστομα και έχουν στόχο την ιερή γονιμότητα! Για αυτό, μπορείτε να ακούσετε οποιαδήποτε θεματολογία στα αθυρόστομα τραγούδια, αλλά ποτέ ομοφυλοφιλία, μόνο και μόνο επειδή αυτή δεν οδηγεί στην αναπαραγωγή, άσχετα αν η ομοφυλοφιλία είναι αποδεκτή και θεωρείται φυσιολογική!

(Μην παρεξηγήσετε σας παρακαλώ αυτά που είπα, γιατί θα με λυπήσετε, αφού σχεδόν μισώ το ονομαζόμενο politically correct, επειδή το θεωρώ ακραία υποκριτικό –ευρωπέη, κουφάλες– και επομένως ψεύτικο. Ας το λούζονται, λοιπόν, άτολμοι φουκαράδες…). Πολλά τραγούδια της Αποκριάς δεν είναι αθυρόστομα, αλλά μερικά, τα αναθεματισμένα, κάνουν πολύ συγκαλυμμένα τη “δουλειά” τους και μάλιστα θα μπορούσα να πω ότι μου αρέσουν περισσότερο, γιατί πυροδοτούν τη φαντασία!

(Όπως, π.χ., μου αρέσει να βλέπω κάπως …συγκαλυμμένο έναν γυναικείο μηρό, παρά φόρα παρτίδα το εσώρουχο, κάτι που σχεδόν με ενοχλεί, αφού δεν έχει μαγεία και απορία!)

Τα πονηρά αποκριάτικα

Δεν μπορώ, λοιπόν, να μη σας μιλήσω για ένα καταπληκτικό αποκριάτικο κομμάτι, αρκούντως συγκαλυμμένο με κοινωνικό υποκριτικό “προφυλακτικό”. Πρόκειται για το μικρασιατικό “Με τη θειά μου την Κοντύλω”, από τα Αλάτσατα. Μιλάει για μία ζωηρή θεία και τον επίσης ζωηρό, ανιψιό της! («Κάμε γιέ μου τη δουλειά σου κι εγώ είμαι πάλι θειά σου»). Μάλιστα, όλα γίνονται παρουσία του αφελούς μπάρμπα!

Αν και δεν υπάρχουν αισχρές λέξεις, θεωρώ ότι το τραγούδι είναι αρκετά τολμηρό γιατί ανατρέπει, φυσικά με σατιρικό τρόπο, το ακραίο κοινωνικό ταμπού της αιμομιξίας (ένα θέμα το οποίο δεν είναι καθόλου σπάνιο στα δημοτικά!). Όμως, η κοινωνική και η θεία δίκη (Χαίρε ελληνική χριστιανική φενάκη, αθάνατη!) φέρνουν την κάθαρση. Το ανατρεπτικό αποκριάτικο πνεύμα, μαζί με τις ευλογίες του Διόνυσου, αλλά και ο αποκριάτικος κωμικός λόγος, αποκαλύπτουν αλήθειες απέναντι στις οποίες η υπάρχουσα ηθική εθελοτυφλεί!

Όπως θ’ ακούσετε, η εύκολη παραπλάνηση του μπάρμπα (ότι δήθεν η μπάρμπισσά του έχει πυρετό) προφανώς υπονοεί αυτή την κοινωνική υποκρισία. «Πλάκωσ’ την καλά παιδί μου, όπου να ‘χεις την ευχή μου», του φωνάζει ο μπάρμπας και χαϊδεύει αυτάρεσκα τα ελαφίσια κέρατά του!

Κατονομάστε μου, έστω μία, εξουσία σήμερα, στον τόπο μας, η οποία μιλάει δίχως υποκρισία και ψευτιές! Στην αρχαία Ελλάδα υπήρχε το έθιμο με τα “εξ’ αμάξης”, όπου έριχναν χύμα στα μούτρα των εξουσιαστών όλο το παράπονό τους! Σήμερα δεν υπάρχει κάτι ανάλογο, αφού υπάρχει η δικτατορία της τηλεόρασης που κάνει τους χαζούς χαζότερους… Δεν τους λυπάμαι τους χαζούς και ξέρετε γιατί; Γιατί με διέπει, σχεδόν σε όλα τα κοινωνικά θέματα, η μεγάλη αλήθεια που λέει ότι “όπως έστρωσες θα κοιμηθείς”.

Το αρχαίο “σεβάσμιον” και το σύγχρονο “επαίσχυντον”

Πάμε τώρα στα κυρίως αθυρόστομα τραγούδια της αποκριάς. Που λέτε, η ελληνική γλώσσα, αλλά πιο πολύ η αρχαία, διαθέτει ένα μεγάλο αριθμό ονομάτων για να περιγράψει τα λεγόμενα “απόρρητα μέλη”. Αυτή η πολυωνυμία ήταν μία ανάγκη, ώστε να εκφραστούν οι συγκρουόμενες αντιδράσεις και τα αισθήματα που προκαλούσαν στους Έλληνες τα όργανα που διαιωνίζουν τη ζωή. Συγκεκριμένα, την αγάπη και το φόβο, τη γοητεία και την απέχθεια, την απαλότητα και τη σκληρότητα, την εξύψωση και το ρεζίλεμα.

Γι’ αυτό το λόγο, σε πολλά αθυρόστομα τραγούδια της Αποκριάς (τα οποία ονομάζονται και βωμολοχικά ή γαμοτράγουδα), τα γεννητικά όργανα αυτονομούνται, έχουν, κατά κάποιο τρόπο, τη δική τους προσωπικότητα και δρουν σχεδόν ανεξάρτητα από τα φέροντα σώματα! Έτσι προβάλλεται καλύτερα η αιώνια πάλη των φύλων και η πολύ μεγάλη “υποχρέωση” (καθήκον) των ανθρώπων στη χαρά, στην ηδονή και στην αναπαραγωγή!

Έχω ένα καλό παράδειγμα! Τη λέξη “αιδοίον” και την αμφιθυμία της. Στην αρχαία γλώσσα, η λέξη σήμαινε το “σεβάσμιον” (εκ του αιδώς), ενώ στις ημέρες μας κατέληξε να σημαίνει το “επαίσχυντον”. Τα επόμενα δύο “επαίσχυντα” αποκριάτικα άσματα, ερμηνεύουν απλές γυναικούλες και γριούλες στον Δρυμό Ελασσόνας. Υποδεχτείτε τες ωραίες-ωραίες με τα χεράκια τους δεμένα μπροστά, με τα τσεμπέρια τους, με χαρούμενα ματάκια και μ’ ένα αινιγματικό χαμόγελο στο στοματάκι τους (τις αγκαλιάζω με αγάπη όλες τους).

Φαλλικές και ιθυφαλλικές γονιμικές λατρείες

Στα αρχαία χρόνια η λατρεία του φαλλού, σαν ένα σύμβολο της γονιμότητας, αποτελούσε μέρος των επίσημων γονιμικών, ονομαζόμενων, τελετών οι οποίες είχαν σκοπό να εξασφαλιστεί η ευκαρπία και η ευγονία. Μάλιστα, σ’ αυτές τις τελετές, προσφέρονταν από χορηγούς ψωμάκια και γλυκάκια τα οποία είχαν σχήμα φαλλού ή εφηβαίου. (Και τα παιδάκια τα τρώγανε…). Μεγάλοι θεοί, όπως ο Ερμής και ο Διόνυσος, παρουσιάζονταν συχνά σε αγαλματάκια ως “ιθυφαλλικοί”, δηλαδή με υψωμένο μέλος. Το ίδιο γινόταν και με κατώτερες θεότητες όπως ο Παν, ο Πρίαπος, ο Ανδρόγυνος, οι Σάτυροι, οι Σειληνοί και άλλοι.

Ο φαλλός χρησιμοποιούνταν και σαν φυλακτό, για να προστατεύει δηλαδή παιδιά, σπίτια, μαγαζιά, ακόμα και ολόκληρες πόλεις, από κακοποιά πνεύματα. Φανταστείτε, ότι και στους τάφους, οι φαλλικές απεικονίσεις δεν ήταν τόσο σπάνιες, επειδή οι πρόγονοί μας πίστευαν ότι ο φαλλός υποδηλώνει εκτός των άλλων, τη γαλήνη, τη μακαριότητα και την αιώνια ησυχία στο μετά θάνατον αιώνιο αραλίκι.

Και για να …κουφαθείτε, θα σας πω ότι ο φαλλός δεν ήταν ξένος στη χριστιανική λατρεία, τουλάχιστον στα πρώτα στάδια της. Μάλιστα ως το 18ο αιώνα, σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας, οι ευσεβείς, αφιέρωναν τους Αγίους Αναργύρους φαλλούς από κερί. Δύο καραμπινάτα φαλλικά άσματα τώρα, μερακλήδες μου!

Θα καταλάβατε νομίζω ότι το πνεύμα της Αποκριάς, επιτρέπει κάθε είδους έκφραση και κυρίως κάθε είδους κριτική, κάτι που θα έπρεπε να ισχύει όλο το χρόνο και που τελικά δε γίνεται. Οι “αναγκαιότητες”, βλέπετε, φαλκιδεύουν το συναίσθημα και την έκφραση, έτσι το αυθόρμητο περνάει πίσω. Πάντως, η εφευρετικότητα του λαού, στα αθυρόστομα αποκριάτικα, είναι απίστευτη, αφού βρίσκει τρόπους να βάζει στο στόμα του κόσμου και τις πιο τολμηρές λέξεις!

Ένα εξαιρετικό τραγούδι, θα σας εντυπωσιάσει. Αν διαβαστεί αργά και καθαρά το πρώτο στιχάκι του τραγουδιού, θ’ ακούσουμε τα εξής: «Να ‘μουν νύχτα στο γιαλό, ν’ ανάψω λύχνο για να δω, θειά μου Νικολάκαινα…». Αν όμως ακούσετε να το τραγουδάνε σε διάφορα μέρη της Στερεάς Ελλάδας, θα φτάσει στα αυτιά σας το εξής καταπληκτικό, μάλιστα με τη φωνή της ιέρειας Δόμνας Σαμίου. Και του χρόνου!