Ο Γεώργιος Σκληρός (και η εποχή του) του Λουκά Αξελού

Κάθε φορά που η αριστερά παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στην εσωτερική πολιτική της χώρας μας αναδεικνύεται και ένα σημαντικό θέμα στην ιστορία της. Το γεγονός δηλαδή πως η ελληνική αριστερά άρχισε ουσιαστικά να λειτουργεί και να θεωρείται υπαρκτός πολιτικός παράγοντας μόνον με την ίδρυση του ΣΕΚΕ, που γρήγορα μετονομάστηκε σε ΚΚΕ. Με άλλα λόγια, η ελληνική πολιτική γνώρισε μόνον την κομμουνιστική αριστερά που διαμορφώθηκε μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση. Σε αντίθεση σε ό,τι συνέβη στην υπόλοιπη Ευρώπη, στην Ελλάδα η σοσιαλιστική αριστερά δεν κατάφερε ποτέ να διαδραματίσει κάποιον ρόλο στο πολιτικό προσκήνιο και παρέμεινε πάντα στο περιθώριο, ως έκφραση μικρών ομάδων επηρεασμένων από τις αντιλήψεις της  Δεύτερης Διεθνούς. Τον κανόνα αυτόν δεν κατάφερε να τον ανατρέψει ούτε η παρατεταμένη κυριαρχία του σοσιαλιστικού κόμματος του Ανδρέα Παπανδρέου, το οποίο θέλησε να κινηθεί με τρόπο απολύτως αυτόνομο και πρωτότυπο.

Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει πως ο ελληνικός σοσιαλισμός των αρχών του περασμένου αιώνα μάς είναι αδιάφορος. Απεναντίας μάλιστα, η διερεύνηση του κατά κανόνα αποδεικνύεται  πηγή σημαντικών εκπλήξεων σε ό,τι αφορά όχι μόνον το λαϊκό και δημοκρατικό κίνημα της χώρας μας αλλά την ίδια την ιστορία της. Η πιο τρανή απόδειξη βρίσκεται στο βιβλίο του Λουκά Αξελού, αφιερωμένο στην προσωπικότητα του Γεωργίου Σκληρού που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Στοχαστής.

Γεώργιος Σκληρός είναι το ψευδώνυμο του Γεώργιου Κωνσταντινίδη που γεννήθηκε στην Τραπεζούντα του Πόντου το 1879. Η ιστορία του ως έναν από τους πρώτους σοσιαλιστές στοχαστές της χώρας μας ξεκινά με την εγκατάσταση του στη Ρωσία για να σπουδάσει ιατρική. Στη Ρωσία ήρθε σε επαφή με τον σοσιαλισμό του Πλεχάνωφ και αργότερα, καθώς θα συνεχίσει τις σπουδές του σε γερμανικό πανεπιστήμιο, θα γνωρίσει καλά και τον γερμανικό σοσιαλισμό, αλλά και άλλους Έλληνες σοσιαλιστές που βρίσκονταν εκεί, όπως ο Δημήτρης Γληνός.

Και στη Ρωσία, πράγματι, και στη Γερμανία τα σοσιαλιστικά κόμματα είχαν πάρει σημαντικές διαστάσεις, καθώς επρόκειτο για δυο χώρες με πολυάριθμο βιομηχανικό προλεταριάτο. Ο Σκληρός προσπάθησε να μεταφέρει τις ιδέες και τις πρακτικές του ευρωπαϊκού σοσιαλισμού στην ελληνική πραγματικότητα, παρόλο που η παραμονή του στην Ελλάδα περιορίστηκε σε λίγες και πολύ σύντομες επισκέψεις. Το πρώτο του βιβλίο, αφιερωμένο στο “Κοινωνικόν μας ζήτημα” κυκλοφόρησε το 1907.  Γρήγορα όμως ως Πόντιος ο Σκληρός κατανόησε πως στην Ελλάδα επικρατούσε μια κατάσταση εντελώς διαφορετική από την Ευρώπη.

Μία κληρονομία του ελληνικού σοσιαλισμού

Στο βιβλίο του Λουκά Αξελού αναλύεται λεπτομερώς η πολιτική και κοινωνική κατάσταση στη χώρα μας την περίοδο εκείνη, με αδύναμη οικονομία, αυταρχικούς μονάρχες, πολιτικά κόμματα κατευθυνόμενα από ξένες δυνάμεις και, το κυριότερο, το μεγαλύτερο και το πλουσιότερο μέρος του Ελληνισμού να βρίσκεται εκτός συνόρων, σε εδάφη υπό την κυριαρχία των Οθωμανών. Και όπως απέδειξε ο ατυχέστατος πόλεμος του 1897 η Ελλάδα δεν ήταν σε θέση να κάνει πράξη την Μεγάλη Ιδέα. Ο Αξελός καταγράφει λεπτομερώς τις πολλές όψεις και ερμηνείες της Μεγάλης Ιδέας κατά τις περιόδους , ώστε να γίνει σαφής η αμηχανία του Σκληρού που παρακολουθεί από το εξωτερικό και προσπαθεί να καταλάβει. Αυτό μέχρι τη συγγραφή του δεύτερου βιβλίου του “Τα Σύγχρονα Προβλήματα του Ελληνισμού”.

Ο Αξελός αφιερώνει ένα πολύ ενδιαφέρον μέρος του βιβλίου και στις παράλληλες διαμάχες που είχαν ξεσπάσει στους κόλπους της Διεθνούς αναφορικά με το εθνικό πρόβλημα. Πώς δηλαδή έπρεπε να αντιμετωπίσουν οι σοσιαλιστές το αίτημα για ανεξαρτησία των εθνών και των λαών που απελευθερώνονταν από τις μεγάλες πολυεθνικές αυτοκρατορίες. Στην Ελλάδα ο Σκληρός αντιμετώπισε το θέμα της γλώσσας με τους ριζοσπάστες δημοτικιστές, ενώ οι αντιφάσεις του βενιζελισμού τον έκαναν να εκτιμήσει τον πολιτικό στοχασμό και να  προσεγγίζει τον Ίωνα Δραγούμη.

Οι αρχές του 20ου αιώνα βρήκαν τον γιατρό πλέον Σκληρό να δραστηριοποιείται στην Αίγυπτο, όπου γνωρίστηκε με τον Καβάφη, ο οποίος φαίνεται πως συμμεριζόταν τουλάχιστον εν μέρει τις απόψεις του σοσιαλιστή γιατρού. Ο οποίος είχε από καιρό πληγεί από φυματίωση και τελικά, μετά από έναν άτυχο γάμο, θα εγκαταλείψει αυτόν τον κόσμο το 1919. Αφήνοντας πίσω του την πολύτιμη, αλλά ελάχιστα γνωστή κληρονομιά του ελληνικού σοσιαλισμού, η οποία βγαίνει από τη λήθη χάρη σε αυτό το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του Λουκά Αξελού. Το οποίο ευχόμαστε να βοηθήσει την ελληνική αριστερά να εμπλουτίσει τη θεωρητική της επεξεργασία με στοιχεία από την εμπειρία του ρεφορμιστικού σοσιαλισμού, στην Ευρώπη των αρχών του περασμένου αιώνα.