Ο Καραγκιόζης μέσα από ακτινογραφίες! – Το μικρό θαύμα του μικρού Πάνου…

Ο καλοκαιρινός Καραγκιόζης των παιδικών μου χρόνων, στην Πάτρα, μου έφερε κι άλλες μνήμες. Φιγούρες Καραγκιόζη έφτιαχνα κι εγώ μικρός, αλλά μόνο μία μαύρη σκιά φαινόταν, αφού επρόκειτο για αδιαφανές χαρτόνι! Αλλά, οπωσδήποτε από τη μύτη, την κεφάλα και την καμπούρα καταλάβαινες ότι είναι ο Καραγκιόζης και από κάποια άλλα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά φαινόταν αμέσως ποιος ήταν ο μπαρμπα-Γιώργος με την γκλίτσα, τα τσαρούχια, και τη φουστανέλα, ο Σταύρακας με το κομπολόι, το καβουράκι, το ζουνάρι και την κάμα, ο Διονύσιος με την κιθάρα και το ημίψηλο, ο μορφονιός με το τεράστιο κεφάλι και την μακριά μύτη.

Τα χρώματα ήταν ένα όνειρο για τα παιδιά, τότε. Κι εγώ, γοητευόμουν ιδιαίτερα από τα χρώματα του αληθινού Καραγκιόζη. Ήταν χρώματα φανταστικά που γινόντουσαν σχεδόν μαγικά, λόγω της λάμπας που φώτιζε το πανί. Οι φιγούρες του αληθινού Καραγκιόζη ήταν φτιαγμένες από δέρμα καμήλας, κατάλληλα επεξεργασμένο και ύστερα ζωγραφισμένο με πολύ τέχνη και μεράκι. Έτσι, το κόκκινο δεν ήταν ποτέ το κόκκινο της φωτιάς αλλά πήγαινε προς το κεραμιδί, το μπλε ήταν προς το μαρέν, το κίτρινο προς το κροκί, το πράσινο προς το ανοιχτό κυπαρισσί, τι να σας λέω, ένα όνειρο χρωμάτων!

Μαγικές, λοιπόν, φάνταζαν οι φιγούρες του Καραγκιόζη, αλλά και θεόρατες, πραγματικά θεόρατες! Για σκεφτείτε ένα παιδάκι 12 χρόνων και ύψους περίπου 1.40, καθισμένο κάτω, να βλέπει τον καπετάν “Απέθαντο” εκεί ψηλά στον μπερντέ, σε μία φιγούρα ύψους περίπου 90 εκατοστών ή και ενός μέτρου! Τρομερό και σε κάθε περίπτωση εντυπωσιακό. Αυτές τις φιγούρες τις έκαναν μόνοι τους οι καραγκιοζοπαίχτες, άλλωστε αυτή ήταν όλη η περιουσία τους. Και βέβαια επρόκειτο για μία επίπονη και δαπανηρή εργασία, έξω από το καθαρά καλλιτεχνικό μέρος.

Τέτοιες φιγούρες δεν μπορούσε να αγοράσει κανείς πουθενά. Ούτε και πωλούνταν τότε αυτές οι κακότεχνες και κιτσάτες πλαστικές φιγούρες που προσφέρουν σήμερα στους τουρίστες. Καημός για όλη την πιτσιρικαρία της εποχής ήταν οι έγχρωμες φιγούρες, αλλά ακόμα και τα πλουσιόπαιδα που είχανε την οικονομική δυνατότητα να αγοράσουν φιγούρες, δεν έβρισκαν πουθενά, γιατί όπως σας είπα δεν πουλιόντουσαν.

Ο Καραγκιόζης σε ακτινογραφίες!

Εγώ ήμουν πεισματάρης, δεν το έβαζα εύκολα κάτω και όταν μου έμπαινε κάτι στο μυαλό έπρεπε να το πραγματοποιήσω (δυστυχώς η συνήθεια αυτή, μάλλον το ελάττωμα αυτό, μου έχει μείνει μέχρι τώρα, τουλάχιστον σε ότι αφορά λογικά πράγματα. Ε, μην παρεξηγηθώ, κιόλας). Έλεγα, λοιπόν, ότι ήθελα έγχρωμες φιγούρες Καραγκιόζη και προσπαθούσα να βρω τρόπο να τις φτιάξω. Σκεφτόμουνα, έστυβα το κεφάλι μου να βρω ένα εύκολο και πρακτικό τρόπο και κάποιο ωραίο καλοκαιρινό πρωινό, μου ήρθε η ιδέα. Να πώς! Ήμουν, θυμάμαι, στο κέντρο της Πάτρας και πέρασα μπροστά από μία πόρτα που είχε μία χρυσαφί πινακίδα καρφωμένη στο ένα φύλλο της. Η πινακίδα έγραφε “Ακτινολογικόν Εργαστήριον” και από κάτω το όνομα του ακτινολόγου, ο οποίος ήταν στενός φίλος του πατέρα μου. Εκεί ακριβώς, μου κατέβηκε η ιδέα για τους έγχρωμους Καραγκιόζηδες.

Μια και δυο ανεβαίνω πάνω στον ακτινολόγο, του συστήθηκα, του είπα τίνος γιος είμαι, με καλοδέχτηκε και με ρώτησε τί μπορούσε να κάνει για μένα. Εγώ τον ρώτησα αν θα μπορούσε να μου δώσει τις παλιές και άχρηστες γι’ αυτόν ακτινογραφίες που είχε, για να παίξω με αυτές. Και πού ξέρετε, συμπλήρωσα ψευτοσοβαρά, ίσως κάποια μέρα να γίνω κι εγώ ακτινολόγος. Ο άνθρωπος ανακουφισμένος, μάλλον, που γινόμουν ένας αυτόκλητος σκουπιδιάρης των άχρηστων ακτινογραφιών του, με φόρτωσε με τουλάχιστον 50 ακτινογραφίες!

Τον ευχαριστούσα, ακόμα και κατεβαίνοντας τις σκάλες… Όταν, σχεδόν τρέχοντας, έφτασα στο σπίτι, μούσκεψα σε χλιαρό νερό δύο ακτινογραφίες και με μία σκληρή βούρτσα απομάκρυνα (μάλλον εύκολα) το σκιαγραφικό υλικό τους. Πάνω σ’ αυτήν την διαφανή πλαστική επιφάνεια κόλλησα τα κομμάτια της φιγούρας του Καραγκιόζη (μ’ αυτήν ξεκίνησα), που είχα ψαλλιδίσει από τα αγορασμένα λεπτά φύλλα με φιγούρες, τα οποία πουλιόντουσαν!

Μου πήρε πολύ χρόνο γιατί ο Καραγκιόζης είχε και ένα αρθρωτό χέρι με έξι κομμάτια! Δούλευα με άκρα μυστικότητα και ιεροκρυφίως έκανα την πρώτη δοκιμή σε ένα μικρό κομμάτι πανί, με ένα κερί! Ανακούφιση! Τα χρώματα φαίνονταν τέλεια.

Έγχρωμες φιγούρες

Συνέχισα την άλλη μέρα (σχολείο, ευτυχώς δεν είχαμε) και σιγά-σιγά ολοκλήρωσα το βασικό θίασο που θα μου επέτρεπε να δώσω παράσταση. Κι όταν συμπληρώθηκε ο θίασος, έγινε μια πρώτη επίδειξη, στα τρία κολλητάρια και στον μικρότερο αδελφό μου. Στο τέλος της επίδειξης, τους είπα να διαδώσουν με τρόπο, σε τέσσερα-πέντε πολύ φλύαρα άτομα που θα επιλέγαμε προσεκτικά, ότι ο Πάνος έχει φτιάξει έγχρωμες φιγούρες.

Το νέο διαδόθηκε, κανείς φυσικά δεν πίστευε, όταν ρωτούσαν εμένα εγώ επιβεβαίωνα ότι πράγματι φαίνονται τα χρώματα, προσπαθούσαν να ψαρέψουν το μικρότερο αδερφό μου, τελικά μόνο η Αθηνά που με συμπαθούσε με πίστευε. Την ημέρα της παράστασης, η ταράτσα του σπιτιού μας είχε γεμίσει με παιδιά. Η μητέρα μου δεν προλάβαινε να κερνάει. Εγώ δεν πήρα κυρία Ελένη…, έλεγε ένα παιδί και το διπλανό του «Πήρες ρε, αφού είναι πασαλειμμένο το στόμα σου…» – πω πω ντροπή για το άλλο! Η έναρξη της παράστασης καθυστερούσε, για να γίνει πιο πολύ σκοτάδι και η αγωνία μεγάλωνε.

Τέλος πάντων, άναψαν τα δύο κεριά και το έργο άρχισε με τη βοήθεια δύο κολλητών, που κάναμε και πρόβα. Οι ακτινογραφίες έκαναν το θαύμα τους, τα χρώματα ήταν θαυμάσια! Παίξαμε το έργο “Ο Καραγκιόζης και το στοιχειωμένο δέντρο”, που ο Καραγκιόζης γινόταν γάιδαρος και ο Χατζηαβάτης τράγος. Μεγάλη παιδική επιτυχία! Αμέσως μετά οι φιγούρες φυγαδεύτηκαν στο ασφαλέστερο μέρος, στο …εικονοστάσι, πίσω από την εικόνα της Παναγίας! Όταν βγήκα στην ταράτσα, με περικύκλωσαν όλοι και με ρωτούσαν πώς φαίνονταν τα χρώματα.

Δε θυμάμαι τι παραμύθια ξεφούρνισα. Πού να αποκαλύψω το μυστικό μου. Πάντα όμως είχα τύψεις και έλεγα «γιατί ρε να μην το πεις;», πάλι όμως η γοητεία της αποκλειστικότητας μου έκλεινε πονηρά το μάτι και μου έλεγε «σκάσε». Και τώρα, προς απολύτρωσή μου, σας τα είπα όλα και μάλιστα δημοσιευμένα και μυστικά πλέον δεν έχω γι’ αυτό το θέμα!

Ο Καραγκιόζης στο γραμμόφωνο

Να σας πω τώρα και λίγα για τις πρώτες ηχογραφήσεις έργων Καραγκιόζη σε δίσκους γραμμοφώνου. Η παλιότερη γραμμοφώνηση που διαθέτω είναι από το 1908-1909. Και πρόκειται για απόσπασμα από το έργο “Εργολαβία (καμάκι…) Μπαρμπαγιώργου”, με τον καραγκιοζοπαίχτη Αντώνη Μόλλα (σας έχω ήχο και ετικέτα).

Οι μαζικές όμως ηχογραφήσεις, αποσπασμάτων παραστάσεων φυσικά, άρχισαν στην Αμερική από το 1920. Μάλιστα η τεχνολογία των δίσκων 12 ιντσών, επέτρεπε ηχογραφήσεις μέχρι και 5 λεπτά. Οι σημαντικότεροι καραγκιοζοπαίχτες ήταν οι: Μίμαρος, Α. Μόλλας, Κ. Θεοδωρόπουλος, Δ. Μανωλόπουλος, Χ. Πατρινός, Σ. και Ε. Σπαθάρης, Χ. Χαρίδημος…

Τελειώνοντας, να σας πω ότι ο Καραγκιόζης, έχει και κάποιες σχέσεις με το ρεμπέτικο τραγούδι. Γιατί ο Καραγκιόζης, ήταν ένα λαϊκό θέαμα, το οποίο (ακριβώς όπως και τα ρεμπέτικα), δεν απευθυνόταν στην ανώτερη τάξη, αλλά στα λαϊκά στρώματα! Θα μπορούσα δε να πω, ότι το ρεμπέτικο και ο Καραγκιόζης άρχισαν και τελείωσαν σχεδόν ταυτόχρονα. Πάντως, ανάμεσα στις κύριες φιγούρες του ελληνικού θεάτρου σκιών, είναι ο μάγκας και νταής Σταύρακας, ο οποίος εμφανίζεται σε όλο το ρεπερτόριο του Καραγκιόζη, πλην ίσως κάποιων ηρωικών, ονομαζόμενων, έργων.

Εκτός από τον Σταύρακα υπάρχουν και άλλες δευτερεύουσες φιγούρες με μάγκες, όπως ο Νώντας, ο Βαγγέλας, ο Παυλάρας, ο Μητσάρας και άλλοι. Ο Σταύρακας, ειδικότερα, ήταν ο χαρακτηριστικός τύπος του κουτσαβάκη του 1900 και κρατάει απαραίτητα κομπολόι, μαχαίρι, έχει ζουνάρι και φοράει καβουράκι. Πιο σημαντικό από τα τραγούδια που γράφτηκαν για τον Καραγκιόζη, είναι το συμβολικό (χασάπικο) “Καραγκιόζης”, σύνθεση του Τόλη Χάρμα, από το 1950.