Ο μάστορας της καλλιτεχνικής λιθογραφίας στην Ελλάδα

Τον Αύγουστο του 2014 ο καλλιτεχνικός οργανισμός «artigraf», σταθμός για την ανάπτυξη της καλλιτεχνικής λιθογραφίας στην Ελλάδα, έβαλε λουκέτο. Ο ιδρυτής του Στρατής Γούναρης, τέταρτο παιδί Μυτιληνιού και Μικρασιάτισσας, φέτος θα ήταν ογδοντάχρονος και θα είχε ακόμα να δώσει πολλές καλλιτεχνικές λιθογραφίες Ελλήνων εικαστικών, αν δεν έφευγε από τη ζωή πέρυσι.

Ο Στρατής είχε τελειώσει το δημοτικό σχολείο στην προσφυγική γειτονιά του στον Ταύρο και πήγε στο γυμνάσιο στην Πλατεία Κουμουνδούρου. Δεκατετράχρονο το 1957, οι γονείς του τον έστειλαν να εργαστεί κατά τους καλοκαιρινούς μήνες στο λιθογραφείο-κυτιοποιείο «Ο Φοίνιξ». Το εργοστάσιο αυτό, ιδιοκτησίας δύο Εβραίων, αναδείχθηκε σε μεγάλη της λιθογραφίας σχολή τον καιρό που δεν υπήρχαν μέσα, ανώτερα ή ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα για τη διδασκαλία της.

Στεγαζόταν σε διώροφο κτήριο στην οδό Ανακρέοντος 7, στη συνοικία Χαροκόπου της Καλλιθέας, ο Στρατής έμεινε έως το 1962. Κοντά στους μάστορες του λιθογραφείου, ήρθε σε επαφή για πρώτη φορά με τον κόσμο της λιθογραφίας, και ειδικά της χρωμολιθογραφίας. Ζήτησε από τους γονείς του να εργάζεται και να μαθητεύει στο λιθογραφείο αυτό, πηγαίνοντας στο νυχτερινό σχολείο της Καλλιθέας.

Συνεργασία με Έλληνες ζωγράφους

Το 1962 γνώρισε και την από το 1968 σύζυγό του Φανή Γιαννίκου, με την οποία έζησε μέχρι το τέλος της το 2017. Απέκτησαν δύο παιδιά, που δούλεψαν κοντά στον Στρατή, και μίαν εγγονή. Ακολούθησε η θητεία του Στρατή στο λιθογραφείο «Εργίνος-Ματσούκης» και κατόπιν στα περιοδικά «Γυναίκα» και «Ταχυδρόμος», περιοδικό που τυπωνόταν στο λιθογραφείο «Τεχνογραφική» του Δημοσιογραφικού Οργανισμού Λαμπράκη. Στη «Γυναίκα» είχε την ευκαιρία να γνωρίσει τον ζωγράφο, σκιτσογράφο-γελοιογράφο και ιδιοκτήτη του περιοδικού Ευάγγελο Τερζόπουλο (1906-1990). Τους συνέδεσε αμοιβαία εκτίμηση.

Στα διάφορα λιθογραφεία, όπου κατά καιρούς δούλεψε ο Στρατής, είχε τη δυνατότητα να γνωρίσει πολλούς ζωγράφους: τον Γιώργη Βαρλάμο (1922-2013), τον Σπύρο Βασιλείου (1902-1985), τον Κώστα Γραμματόπουλο (1916-2003), τον Κώστα Μαλάμο (1913-2007), τον Γιώργο Μανουσάκη (1914-2003), τον Πάρι Πρέκα (1926-1999), τον Γιώργο Σικελιώτη (1917-1984), τον Γιάννη Σπυρόπουλο (1912-1990), τον Παναγιώτη Τέτση (1925-2016), τον Γιάννη Τσαρούχη (1910-1990). Συνεργάστηκε μαζί τους για εκτυπώσεις έργων τους, αναπτύσσοντας στενές φιλικές σχέσεις με πολλούς από αυτούς.

Η ώρα της artigraf

Με την εμπειρία που είχε αποκτήσει σε λιθογραφεία, αποφασίζει το 1975 να ασχοληθεί επαγγελματικά με τον χώρο της διαφήμισης και των εκτυπώσεων. Το 1977 ίδρυσε την «artigraf», με σκοπό να καλέσει φίλους του καλλιτέχνες να δημιουργήσουν έργα με την τεχνική της λιθογραφίας, παρέχοντάς τους όλα τα τεχνικά μέσα. Έτσι δημιουργήθηκε η πρώτη μικρή συλλογή της «artigraf». Η κουμπάρα του Στρατή Λίνα Σπάρταλη, καθηγήτρια Γαλλικών στο Γαλλικό Ινστιτούτο, τον βοήθησε ώστε να πραγματοποιηθεί η πρώτη έκθεση λιθογραφιών εκεί το 1978, με την επιμέλεια της Δήμητρας Τσούχλου (1926-2014).

Στην έκθεση είχαν λάβει μέρος με λιθογραφίες τους οι Βαρλάμος, Γραμματόπουλος, Βάλιας Σεμερτζίδης (1911-1983), Σικελιώτης, Α. Τάσσος (1914-1985), Τέτσης, Τσαρούχης, κ.ά. Ο κόσμος υποδέχθηκε θερμά την έκθεση αυτή, οι λιθογραφίες από τότε αγαπήθηκαν τόσο στην Ελλάδα όσο και από Έλληνες του εξωτερικού. Ύστερα από μικρό χρονικό διάστημα, οι λιθογραφίες που δημιουργούσε στεγάστηκαν μόνιμα πια στην αίθουσα εκθέσεων της «artigraf», στην οδό Αριστοτέλους 99, στην Πλατεία Βικτωρίας.

Καλλιτέχνες και καλλιτεχνικές εκδόσεις

Πολλοί παλαιότεροι αλλά και νεότεροι Έλληνες ζωγράφους εργάστηκαν στο εύκρατο κλίμα του εργαστηρίου της «artigraf», δίπλα στον Στρατή. Στην αίθουσα της «artigraf» πραγματοποιήθηκαν πολλές εκθέσεις λιθογραφιών, οι οποίες ταξίδεψαν σε πόλεις στην Ελλάδα και σε πόλεις του εξωτερικού. Επίσης εκεί διοργανώθηκαν εκθέσεις ζωγραφικής από ζωγράφους συνεργάτες του εργαστηρίου.

Ενδεικτικά μνημονεύονται οι Βαρλάμος, Αντώνης Απέργης (γ. 1938), Βασιλείου, Γιάννης Γαΐτης (1923-1984), Χριστόδουλος Γκαλτέμης (γ. 1953), Στέφανος Δασκαλάκης (γ. 1952), Ίρις Δρακούλη (γ. 1929), Τάνυ Ζησιάδου (γ. 1963), Στέλιος Κατσούλης (γ. 1965), Τάκης Κατσουλίδης (γ. 1933), Θανάσης Μακρής, Κώστας Μαλάμος (1913-2007), Γιώργος Μανουσάκης (1914-2003), Ιωάννα Μητσέα-Μαλάμου (1913-2004), Γιάννης Μιγάδης (1926-2017), Δημήτρης Μυταράς (1934-2017), Κώστας Παπατριανταφυλλόπουλος (γ. 1951), Μερόπη Πρέκα (γ. 1934), Πρέκας, Εδουάρδος Σακαγιάν (γ. 1957), Μάγδα Σιάμκουρη (γ. 1951), Βασίλης Σπεράντζας (γ. 1938), Σπυρόπουλος, Άννα-Μαρία Τσακάλη (γ. 1959), Γιώργος Τσάτσος (γ. 1940), Βρασίδας Τσούχλος (1904-1981), Αλέκος Φασιανός (1935-2022), Μαρία Φωτέα (γ. 1959), Ανδρέας Χαραλαμπίδης (γ. 1939), Νικολής Χατζηκυριάκος Γκίκας (1906-1994).

Στην «artigraf» αναπτύχθηκε και έντονη εκδοτική δραστηριότητα με την επιμέλεια, παραγωγή, εκτύπωση και έκδοση βιβλίων τέχνης, στα οποία την πρώτη και την τελευταία φροντίδα την έχει ο ίδιος. Αναφέρουμε επιλεκτικά: «Σπύρου Βασιλείου οι ξυλογραφίες» του Νίκου Πετσάλη-Διομήδη (1943-2013) το 1981, «Η Φιλοσοφία των Λουλουδιών» του Νικηφόρου Βρεττάκου (1912-1991) το 1988 με εικονογράφηση Βαρλάμου, το «Σκύβαλα και Ζιζάνια» με εικονογράφηση Χατζηκυριάκου-Γκίκα το 1990, «Το Βιβλίο της Τέχνης. Η Πραγματεία περί της Ζωγραφικής» του Cennino Cennini σε μετάφραση Τέτση το 1991. Στα βιβλία τέχνης αξίζει, τέλος, να μνημονεύσουμε και το λεύκωμα «Κινύρας, βασιλιάς και ιεροφάντης» το 2005 με λιθογραφίες Χαραλαμπίδη.