“Ο Τζον Λένον ήταν ο Δάντης και η Γιόκο Όνο ο Βιργίλιός του”

Ήταν άραγε θύμα μισογυνισμού; Αυτό φαίνεται να πιστεύει ο επί μια δεκαετία προσωπικός βοηθός του ζευγαριού Νταν Ρίχτερ. «Δεν της αναγνωρίστηκε ποτέ πλήρως η δουλειά που έκανε. Άλλοι πήραν περισσότερα εύσημα από όσα τους αναλογούσαν, μόνο και μόνο επειδή ήταν άνδρες. Αλλά με τον Λένον η Γιόκο δεν χρειαζόταν κανέναν… Ήταν αυτός ο Δάντης και η Γιόκο ο Βιργίλιός του, ο οδηγός του στον κόσμο της τέχνης», λέει ο Ρίχτερ.

Πραγματικά, η Γιόκο μετατράπηκε στη μάγισσα που διέλυσε τους Beatles. Επί δεκαετίες, κυκλοφορούσε ένα αστείο εις βάρος της, ένα λογοπαίγνιο με το όνομα της. «Yoko Oh,no!», την αποκαλούσαν Αμερικανοί και Βρετανοί, ενώ δημοσιογράφοι της έσερναν τα εξ αμάξης, απεικονίζοντας την εικόνα μιας πανούργας γυναίκας, δίχως αισθήματα και ηθική, που “κλέβει” έναν άντρα από τον κύκλο ή τους φίλους του και τον χειρίζεται και εκμεταλλεύεται μέσω μιας σχεδόν απόκοσμης σαγηνευτικής πλύσης εγκεφάλου. To 1999, το βρετανικό μουσικό περιοδικό New Musical Express τη χαρακτήρισε «ατάλαντη τσαρλατάνο».

Το παιδί του ωκεανού

Είναι τέτοια η λάσπη που έχει δεχτεί η 90χρονη πια Γιόκο, που αν και παγκοσμίως διάσημη μονάχα με το μικρό της όνομα, ελάχιστα στην πραγματικότητα γνωρίζουμε για εκείνη. Το όνομά της στην ιαπωνική διάλεκτο σημαίνει “παιδί του ωκεανού” και αυτός ήταν ο τίτλος και ενός δίσκου με ερμηνείες κομματιών της. Η Όνο γεννήθηκε το 1933 σε μια πλούσια, αριστοκρατική οικογένεια στο Τόκιο. Φοίτησε σε ιδιωτικό σχολείο, έγραφε ποίηση και έλαβε κλασική εκπαίδευση στο πιάνο. Όλα άλλαξαν εξαιτίας του πολέμου και του βομβαρδισμού της πόλης το 1945. Έχει μιλήσει για αυτή την περίοδο.

«Όταν υποχρεωθήκαμε να φύγουμε από το σπίτι μας αναζητώντας καταφύγιο από τους βομβαρδισμούς, ο αδελφός μου ήταν πολύ δυστυχισμένος και φοβισμένος και πεινούσε πολύ, επειδή ήταν δύσκολο να βρούμε φαγητό. Οπότε του είπα, θα φτιάξουμε το δικό μας μενού. Τί θα ήθελες πιο πολύ να φας; “Παγωτό”, μου είπε. “Ωραία”, του είπα εγώ, “ας φανταστούμε ότι τρώμε παγωτό για δείπνο”. Αυτό κάναμε και σιγά-σιγά άρχισε να χαμογελά. Τότε ήταν που συνειδητοποίησα ότι μπορεί κανείς να είναι ευτυχισμένος μέσω της φαντασίας και μόνο. Απολαύσαμε λοιπόν το φανταστικό δείπνο μας και αυτό ήταν το πρώτο μου έργο τέχνης, ίσως».

Μερικά χρόνια αργότερα, έγινε η πρώτη γυναίκα δεκτή στο πρόγραμμα φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο του Τόκιο. Έκανε τον πρώτο της γάμο με έναν Ιάπωνα συμφοιτητή της, αλλά έναν χρόνο αργότερα εγκατέλειψε τις σπουδές της και μετακόμισε στη Νέα Υόρκη, όπου συνδέθηκε με διάφορους καλλιτέχνες και μια ομάδα που χαρακτηρίστηκε ως προάγγελος όλων των σημερινών σωματικών “περφόρμανς”. Μεταξύ άλλων, η Γιόκο Όνο καθόταν στη σκηνή του Carnegie Hall, ενώ μέλη του κοινού έρχονταν και της έκοβαν τα ρούχα. Η περφόρμανς αυτή ονομάστηκε «Cut Piece» και αναγνωρίστηκε αργότερα ως ορόσημο της φεμινιστικής τέχνης. Ήταν ένα τολμηρό έργο συμμετοχικής τέχνης που αργότερα ενέπνευσε και τη Μαρίνα Αμπράμοβιτς.

Η Γιόκο Όνο στη δεκαετία του 1960 είχε ήδη γίνει γνωστή σε έναν συγκεκριμένο κύκλο διανοουμένων και καλλιτεχνών και είχε κάνει το δεύτερο γάμο της με τον σκηνοθέτη Άντονι Κοξ. Μαζί μετακόμισαν στο Λονδίνο και άρχισαν να δημιουργούν πειραματικές ταινίες και έργα τέχνης που φιλοξενούνταν σε διάφορες underground γκαλερί. Σε μια τέτοια γνώρισε τον Τζον Λένον, ο οποίος βρισκόταν στο απόγειο της καριέρας του ως μέλος των Beatles. Για τη συνάντησή τους έχουν γραφτεί πολλά. Προσφάτως μάλιστα, ο συγγραφέας Ρέι Κόνολι στο βιβλίο του “Being John Lennon: A Restless Life” ισχυρίστηκε ότι, η Γιόκο είχε σχέδιο. Είχε βάλει ως στόχο τον εκατομμυριούχο ροκ σταρ προκειμένου να γίνει ο χορηγός της στην τέχνη της.

Όπως και να έχει, οι δυο τους συναντήθηκαν το 1966. Η Γιόκο Όνο βρισκόταν στις ετοιμασίες για την έκθεσή της στην γκαλερί Indica. Ένα από τα εκθέματα ήταν ένα μήλο, τοποθετημένο σε ένα πλεξιγκλάς. Ο Λένον δαγκώνει το έκθεμα και η Όνο γίνεται έξαλλη. Συνεχίζει όμως να παρακολουθεί τον μουσικό. Σε έναν τοίχο κρέμεται ένα λευκό κομμάτι ξύλου με καρφιά που περιμένουν τους θεατές να τα καρφώσουν για να ολοκληρωθεί έργο. “Get involved”: προτείνει η Όνο σε έναν πίνακα δίπλα στον άδειο καμβά. Ο Λένον θέλει να καρφώσει ένα, εκείνη όμως διστάζει να τον αφήσει, καθώς η έκθεση δεν έχει ακόμη ξεκινήσει. Τελικά δέχεται, με την προϋπόθεση να αγοράσει τον πίνακα. Ο Λένον δεν κρατούσε χρήματα μαζί του, οπότε της αντιπρότεινε να της δώσει πέντε φανταστικές λίρες για να καρφώσει ένα φανταστικό καρφί.

Ο δηλητηριασμένος νάνος

Δυο χρόνια αργότερα, η σύζυγος του Τζον Λένον Σύνθια βρήκε την Γιόκο με ένα μπουρνούζι στο σαλόνι του σπιτιού τους, επιστρέφοντας από ένα ταξίδι στην Ελλάδα. Χώρισαν λίγες εβδομάδες αργότερα, όταν ο Τζον ξεκαθάρισε ότι αυτός και η νέα του σύντροφος θα έμεναν αχώριστοι μέχρι το τέλος της ζωής τους.

Η θεία του Λένον Μίμι, αποκαλούσε την Γιόκο «δηλητηριασμένο νάνο» ενώ τα υπόλοιπα μέλη των Beatles δεν την ήθελαν στις συναντήσεις τους ή στις ηχογραφήσεις των δίσκων τους. Εξαιτίας της σχέσης της με τον Λενον, η Γιόκο έχασε και την επιμέλεια της κόρης της Κυόκο, γεγονός που την πλήγωσε αφάνταστα. Προσπάθησε, μάλιστα, μετά την απόφαση να πάρει τη μικρή και να φύγει μαζί της για τη Μαγιόρκα. Συνελήφθη από τις Αρχές και της απαγγέλθηκε η κατηγορία της απαγωγής. Μετά από σκληρούς δικαστικούς αγώνες, κέρδισε την επιμέλεια. Το 1971, οι δυο καλλιτέχνες μετακομίζουν στη Νέα Υόρκη. Συνέχισαν να δημιουργούν μουσική αλλά αφοσιώθηκαν και στον ακτιβισμό. Είναι γνωστή και η αντιπολεμική τους δράση. Το 1973 το ζευγάρι θα χωρίσει για δεκαοκτώ μήνες.

Αιτία ήταν η σχέση που σύναψε ο Λένον με την γραμματέα του Μέη Πανγκ. Λέγεται ότι η Όνο τον προέτρεψε να δοκιμάσει αυτή την εμπειρία μιας και είχε καταλάβει τα αισθήματα που έτρεφε για αυτήν ο Λένον. Ο ίδιος πάντως αποκαλούσε εκείνη την περίοδο τη ζωής του «Lost weekend». Μετά την επανασύνδεσή τους, απέκτησαν και τον γιο τους Σον. Ο Τζον αποφασίζει να εγκαταλείψει την μουσική του καριέρα και να αφοσιωθεί στην οικογένειά του. Θα επανέλθει στα μουσικά δρώμενα το 1980 με το άλμπουμ “Milk and Honey”. Στις 8 Δεκεμβρίου επιστρέφοντας με την Όνο στο σπίτι τους, δολοφονήθηκε.

Τα επόμενα χρόνια και δεκαετίες, η Γιόκο Όνο συνέχισε να παράγει μουσική. Το 1989, το Μουσείο Αμερικανικής Τέχνης Whitney στη Νέα Υόρκη παρουσίασε μια αναδρομική έκθεση του έργου της, στην οποία σχολίαζε την εμπορευματοποίηση της τέχνης στη δεκαετία του 1980. Το 2009 έλαβε τον Χρυσό Λέοντα στην Μπιενάλε της Βενετίας για το συνολικό έργο της, ενώ το 2015 το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης αφιέρωσε μια αναδρομική έκθεση στο πρώιμο έργο της. Σήμερα είναι 90 ετών και δηλώνει «περήφανη ακτιβίστρια». Έχει δώσει αγώνες τόσο για τα δικαιώματα των γυναικών όσο και την απαγόρευση εξόρυξης φυσικού αερίου. Έχει συγκεντρώσει μια περιουσία εκατοντάδων εκατομμυρίων. Εξάλλου, αυτή ήταν που και όσο βρισκόταν εν ζωή ο Λένον, διαχειριζόταν τα πάντα.