Οιδίπους Τύραννος στο Από Μηχανής Θέατρο – Η κάθαρση των υβριστών

Σε κάθε αρχαίο τραγικό μύθο, υπάρχει το πρόσωπο που εξαιτίας των πεπραγμένων του, κινεί την οργή των θεών για τα όσα τραγικά μέλλει να συμβούν σύμφωνα με την εκδίκηση των θεών από την αρχή του μύθου έως το τέλος του. Στον μύθο Οιδίπους Τύραννος το μοιραίο αυτό πρόσωπο είναι η Ιοκάστη. Είναι η πηγή του κακού, του μοιραίου και τραγικού σφάλματος που θα εξοργίσει τους θεούς λόγω της επιδεικτικής ασέβειας στους άγραφους νόμους τους.

Στα χρονικά του αρχαίου δράματος η Ιοκάστη συνιστά μια μοναδική, αλλά και ειδικής φύσης περίπτωση “φόνισσας”, η οποία, με εναρκτήριο έγκλημα τη διαταγή θανάτου του παιδιού της Οιδίποδα, η μοίρα θα πλέξει μια σκοτεινή ακολουθία τριών επιπλέον εγκλημάτων. Το παιδί της θα γλυτώσει τον θάνατο εξαιτίας του βοσκού που θα σώσει το βρέφος που αργότερα θα ονομαστεί Οιδίποδας.

Ο Οιδίποδας μεγαλώνοντας σκοτώνει τον πατέρα του τον Λάιο από άγνοια ότι είναι πατέρας του. Τρίτη και μοιραία πράξη της ύβρεως σύμφωνα με τον μύθο, θα αποτελέσει ο γάμος του Οιδίποδα με τη μάνα του Ιοκάστη, επίσης εν αγνοία του αλλά και της ίδιας. Το τρίτο αυτό αποτρόπαιο έγκλημα, αποτελεί και το σημείο επέμβασης των Θεών στον κόσμο των θνητών. Και ενώ είναι λογικό να περιμένει ο θεατής από τους Θεούς να τιμωρήσουν την Ιοκάστη για την ασεβή της στάση, τελικά τραγικότερος όλων είναι ο άμοιρος Οιδίπους που μέλλει να τιμωρηθεί αυστηρά για τα όσα εν αγνοία του έχει διαπράξει.

Η πλοκή του έργου

Ο Σοφοκλής στήνει το έργο του από τη στιγμή που ο Οιδίποδας καλείται από τους πολίτες να πράξει άμεσα και να επιλύσει το ζήτημα του θανατηφόρου ιού που έχει σκεπάσει το βασίλειο της Θήβας με χίλια δεινά όπως η αύξηση θνησιμότητας βρεφών. Ο άνθρωπος κλειδί που θα μεταφέρει τη θεϊκή παρέμβαση στην πλοκή του έργου, είναι ο μάντης Τειρεσίας. Ο Τειρεσίας γνωρίζοντας την αλήθεια, αρνείται ν’ αποκαλύψει τον πραγματικό ένοχο που του έχουν υποδείξει οι Θεοί, δηλαδή τη βασιλική οικογένεια του Οιδίποδα η οποία ευθύνεται για όλα τα δεινά που βαραίνουν την πόλη και τον λαό της.

Όταν ο μάντης ξεστομίζει την αλήθεια στον Οιδίποδα, αυτός κυριευμένος από την έπαρση και την αλαζονεία της εξουσίας κατηγορεί τον Τειρεσία ως υποκινούμενο από τον Κρέοντα. Από το σημείο αυτό αρχίζει να ξετυλίγεται το κουβάρι σε ένα συγκλονιστικό δράμα όπου ουδείς μπορεί να διαφύγει της τραγικής του μοίρας.

Η εμφάνιση του βοσκού στο τέλος και η εξιστόρηση της αλήθειας στον Οιδίποδα θα φέρει την αποκατάσταση της αλήθειας και από το σημείο αυτό σταδιακά οδηγούμαστε στην κάθαρση, με την Ιοκάστη να αυτοκτονεί και τον Οιδίποδα να καρφώνει κόγχες στα δυο του μάτια. Ο επίλογος του έργου ολοκληρώνεται με τον Οιδίποδα να περιφέρεται τυφλός, μοιρολογώντας το τραγικό του τέλος, με τον χορό να κλείνει την αυλαία στα σοφά λόγια του μεγάλου θεατρικού ποιητή και φιλοσόφου Σοφοκλή: «Λαέ της Θήβας, βλέπεις τον Οιδίποδα. Μυστήρια έλυσε θαυμαστά στην οικουμένη και φάνηκε, στο λίγο κόσμο των ανθρώπων, δυνατός. Και ποιος δεν ζήλεψε την τύχη του; Κοίταξέ τον, μόλις σαλεύει στο ρέμα του κακού».

Ό,τι ζει πεθαίνει

“Αν άνθρωπος δίχως οδύνη, φτάσει στο τέρμα της απάνθρωπης ζωής του. Περίμενε τη στερνή του ώρα, προτού τον μακαρίσεις ”

Συνεπέστατη η δραματουργική προσέγγιση του κειμένου του Σοφοκλή στη διαχρονική μετάφραση του Μίνου Βολανάκη. Άριστη τήρηση των αριστοτελικών κανόνων σε ό,τι αφορά τη σαφή και κατανοητή ακολουθία των γεγονότων από το πρώτο λεπτό έως την τελευταία πράξη της κάθαρσης και της αποκατάστασης του μύθου. Σύγχρονος, λιτός και συνάμα λειτουργικός ο σκηνογραφικός κόσμος στη “Black Box” σκηνή του θεάτρου, όπου Χορός και κύρια πρόσωπα λειτουργούν αρμονικά και αποτελεσματικά με όρους σύγχρονης θεατρικής κουλτούρας. Αριστοτεχνικά κατασκευασμένη η θεατρική ατμόσφαιρα με τον φωτισμό σταθερά να οδηγεί το βλέμμα του θεατή κάθε φορά εκεί που πρέπει.

Το έργο ξεκινά με τον Χορό που ως το τέλος, εύστοχα, υπηρετεί τον δραματουργικό κορμό. Παράλληλα ανταποκρίνεται στο βακχικό κάλεσμα με υψηλές στιγμές έμπνευσης, αλλά και ηλεκτροφόρας σύνδεσης με αρχέγονες μνήμες και αισθήσεις. Η μουσική του έργου από τον Κωνσταντίνο Ευαγγελίδη εύστοχη και στα σημεία που πρέπει μεγαλειώδης απογειώνοντας τις κρίσιμες στιγμές εκεί που ορίζει το έργο.

Βασικά πρόσωπα 

Οι τέσσερις βασικοί ήρωες του έργου, Οιδίποδας, Ιοκάστη, Κρέοντας και Τειρεσίας είναι κατά την έναρξη του έργου συστρατευμένοι στον κοινό σκοπό και στο τέλος αντικρουόμενοι. Όσο ο μύθος βαδίζει γραμμικά προς το τέλος, αναλόγως διαταράσσεται η ισορροπία μεταξύ των κύριων αυτών ηρώων.

Τειρεσίας

Πρώτη έρχεται η ρήξη του Τειρεσία με τον Οιδίποδα, όταν ο δεύτερος του ζητά χωρίς περιστροφές την απόλυτη αλήθεια για τον χρησμό που ο Τειρεσίας αρνείται πεισματικά να ξεστομίσει. Η Μάνια Παπαδημητρίου που εκτός της Ιοκάστης υποδύεται και τον μέγα μάντη, καταφέρνει επιδέξια επί σκηνής να πυροδοτήσει την ταραχή του Οιδίποδα και ενσυνεχεία να ενεργοποιήσει την δεύτερη πράξη, όπου ο Οιδίποδας θα έρθει αντιμέτωπος με τον Κρέοντα θεωρώντας τον υποκινητή του Τειρεσία και σφετεριστή του θρόνου.

Κρέοντας

Ο Χριστόδουλος Στυλιανού, ανταποκρίνεται εξαιρετικά στον ρόλο του Κρέοντα ειδικά από το σημείο όπου έρχεται αντιμέτωπος με τις βαρύτατες κατηγορίες του Οιδίποδα και μάταια προσπαθεί να αποδείξει την αθωότητά του. Αλλά και στην τελευταία πράξη στη σκηνή πριν τον επίλογο, εξαιρετική η ερμηνεία του Κρέοντα την στιγμή που συγχωρεί τον Οιδίποδα ο οποίος είναι πεσμένος μεταφορικά και κυριολεκτικά στα πόδια του.

Ιοκάστη

Ο ρόλος της Ιοκάστης είναι μετά τον Οιδίποδα ο δυσκολότερος ρόλος του δράματος, τον οποίο ενσάρκωσε η Μάνια Παπαδημητρίου. Ως ηρωίδα, η Ιοκάστη συμβολίζει το δόλιο θηλυκό που έχει απολέσει κάθε επαφή με τον κόσμο των ηθικών κανόνων αλλά και το φόβου της θείας τιμωρίας.

Και ενώ σύμφωνα με το έργο η Ιοκάστη προσπαθεί με όλες της τις δυνάμεις να αποκρύψει την όποια αλήθεια από τα αυτιά του Οιδίποδα, ο θεατής περιμένει από τη Μάνια Παπαδημητρίου να υψώσει μια μαινόμενη Ιοκάστη – ταγμένη με σθένος στον υπέρτατο σκοπό της, ν’ αποκρύψει πάση θυσία την αλήθεια από αυτόν, δίνοντας έστω, την ύστατη μάχη γονατιστή, με σκοπό να πείσει τον Οιδίποδα να παραβλέψει τους χρησμούς, τους οποίους προσπαθεί να καταστήσει στον Οιδίποδα ως μη έγκυρους και πράξεις πλάνης. Δυστυχώς ο θεατής δεν είδε στη σκηνή αυτή την Ιοκάστη που περιμένει, παρότι η συνολική παρουσία της είναι εξαιρετική.

Οιδίποδας

Για έναν ηθοποιό και σκηνοθέτη ο οποίος επιχειρεί να υποδυθεί τον Οιδίποδα και συγχρόνως να σκηνοθετήσει την παράσταση αυτού του έργου, συνιστά εκ πρώτης επικίνδυνο εγχείρημα.
Είναι ως έργο δύσκολο σκηνοθετικά γιατί η πλοκή είναι πυκνή και ο ρόλος του πρωταγωνιστή Οιδίποδα με πολλές παραμέτρους. Από τη μια είναι αθώος, από την άλλη έχει ενδόμυχες σκέψεις για την τραγική αλήθεια. Είναι βασιλιάς και συγχρόνως ο τραγικότερος όλων. Αλαζόνας και συνάμα έτοιμος ν’ ακούσει τον βοσκό. Αρνείται την κριτική, αλλά επιζητά την τιμωρία του.

Ο Οιδίποδας δια χειρός Σαράντου

Ο Οιδίπους εξ’ αρχής κάνει σαφές επί σκηνής την τραγική του φύση, αλλά και τον μύχιο τρόμο του για τα όσα μέλλει να αντικρύσει στον αγώνα που ο ίδιος διακυρρήτει, αυτόν της κάθαρσης της πόλης του και τη σωτηρία των πολιτών του. Αυτό είναι το πρώτο που καλείται να φέρει εις πέρας ο ηθοποιός που εμφανίζεται στο κοινό με τον “μανδύα” του Οιδίποδα. Σε αυτό λοιπόν το σημείο ο Θανάσης Σαράντος καταφέρνει με άριστο τρόπο να παρουσιάσει τον Οιδίποδα με αυτήν την πολύπλοκη-αλληλοσυγκρουόμενη προσωπικότητα του ρόλου.

Αν και στην αρχή περιμένουμε έναν πιο αλαζονικό ίσως Οιδίποδα, ο Σαράντος ως έμπειρος μάστορας του θεάτρου δεν βιάστηκε ν’ ανοίξει τα φύλλα της τράπουλας. Με τον ερχομό του Τειρεσία στο παλάτι ανεβάζει τον πήχη της ερμηνευτικής του ικανότητας παρουσιάζοντας έναν ισχυρό βασιλιά που ο λόγος του είναι πράξη και η προσταγή του νόμος. Με επίλεκτες και επιδέξιες πρακτικές ερμηνευτικής ευφυίας αναδύει έναν ισχυρό, γοητευτικό και ενδιαφέροντα Οιδίποδα Τύραννο στα μάτια του θεατή όπου στην τελική πράξη καταλήγει εντελώς απογυμνωμένος.

Από το πρώτο λεπτό έως το τέλος της παράστασης, ο έμπειρος Θανάσης Σαράντος κρατά σταθερά το τιμόνι του ρόλου χωρίς ίχνος υπερβολής δικαιώνοντας τον μύθο του τραγικού ήρωα Οιδίποδα, αλλά και τον θεατή που λαχταρά και αποζητά να δει την τιμωρία των θεών, αλλά και την κάθαρση των υβριστών.

Τελική αποτίμηση

Σε μια εποχή που ο θεατής βομβαρδίζεται από ποικίλες προτάσεις θεατρικής αποδόμησης των κλασικών κειμένων, άλλες μέτριες και άλλες κάκιστες, το σίγουρο είναι ότι ο Θανάσης Σαράντος ως σπουδαίος μαθητής των μεγάλων δασκάλων του καταφέρνει με την παράσταση του Οιδίποδα Τύραννου να προτείνει μια στέρεη πρόταση θεατρικής απόδοσης με εντιμότατους όρους σεβόμενος απολύτως το κείμενο, τον μύθο μα πάνω από όλα τον καταταλαιπωρημένο θεατή του θεάτρου που τόσο πολύ αναζητά και δικαιούται, αν μη τι άλλο, μια σοβαρή και υπεύθυνη εκδοχή σύγχρονης θεατρικής πρότασης.

Η παράσταση θα επαναληφθεί στο Ανοιχτό Θέατρο Κήπου στις 4 και 5 Ιουλίου στο πλαίσιο του 4ου Φεστιβάλ Καλοκαιριού του Δήμου Θεσσαλονίκης Προπώληση: https://tickets.public.gr/theater/oidipous-tyrannos-tou-sofokli-1/

Συντελεστές παράστασης

Ερμηνεύουν οι: Μάνια Παπαδημητρίου (Ιοκάστη- Τειρεσίας), Θανάσης Σαράντος (Οιδίπους Τύραννος), Χριστόδουλος Στυλιανού (Κρέοντας), Πάρης Σκαρτσολιάς (Εξάγγελος-Χορός), Αλέξανδρος Τούντας (Άγγελος-Χορός), Βαγγέλης Ψωμάς (Θεράπων-Χορός), Νίκος Πολοζιάνης (Ιερέας-Χορός)

Μετάφραση: Μίνως Βολανάκης
Σκηνοθεσία- Δραματουργική επεξεργασία – φωτισμοί: Θανάσης Σαράντος
Μουσική – ηχοτοπία: Κωνσταντίνος Ευαγγελίδης
Σκηνικό– Κοστούμια: Άση Δημητρολοπούλου
Φωνητική διδασκαλία: Νίκος Παναγιωτόπουλος
Επιμέλεια Κίνησης: Πλωτίνος Ηλιάδης
Video Art παράστασης: Διονύσης Σιδηροκαστρίτης
Βοηθός σκηνοθέτη: Mάκης Νάνος
Βοηθός φωτιστή: Στέβη Κουτσοθανάση
Μακιγιάζ: Όλγα Φαλέι
Φωτογραφίες: Κωνσταντίνος Λέπουρης
Trailer: Στέφανος Κοσμίδης
Προβολή και επικοινωνία: Βάσω Σωτηρίου-We Will
Παραγωγή: Ηθικόν ακμαιότατον theater and film company

Η παράσταση επιχορηγείται από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού και έχει την ευγενική υποστήριξη από το Ίδρυμα Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου / The J. F. Costopoulos Foundation Από Μηχανής Θέατρο.