Όταν η τέχνη συναντά την τεχνολογία

Είμαστε στο έτος 2020. Ένας ιός, εργαστηριακός λόγω της «ανθρώπινης πονηρής σύνθεσής του» για μερικούς, ή φυσικός, που μεταδόθηκε από τις νυχτερίδες στον άνθρωπο, για άλλους, έχει εξαπλωθεί στη Γη. Ο πληθυσμός της ανθρωπότητας απειλείται με μείωση, όμως απειλείται και η ίδια η ανθρωπότητα; Η παραπάνω περιγραφή θα μπορούσε να αποτελεί περίληψη τηλεοπτικού περιοδικού για κινηματογραφική ταινία που θα παίξει προσεχώς στους δέκτες μας. Εντούτοις, είναι η πραγματικότητα που βιώνουμε.

Ο συγγραφέας Νταν Μπράουν, στο βιβλίο του “Inferno” (2015) καταπιάνεται με μία περίπτωση ενός ιού, ο οποίος έχει δημιουργηθεί εργαστηριακά -εξ ου και παντοδύναμος- και σκοπός του δεν είναι τίποτε άλλο από τη θυσία ορισμένου μέρους του πληθυσμού του πλανήτη για χάρη του υπόλοιπου που θα συνεχίσει να ζει, καθώς τα τρόφιμα θεωρείται μαθηματικά βέβαιο πως σε λίγα χρόνια δεν θα φτάνουν για όλους. Επίσης, η ταινία “Contagion”, σε σκηνοθεσία Στίβεν Σόντερμπεργκ, έχει ως θέμα την απειλή του ανθρώπινου είδους από τη μετάδοση ενός ιού από μολυσμένη νυχτερίδα στο Χονγκ Κονγκ.

Τα παραπάνω παραδείγματα αποτελούν την ανατριχιαστική προφητική λειτουργία της τέχνης, κατά την οποία επιβεβαιώνεται τελικά το ρητό ότι πολλές φορές η καθημερινότητα ξεπερνά τη φαντασία. Όμως, η λυτρωτική λειτουργία, όπως η τελευταία διαχέεται μέσα από τις όποιες εκδοχές της (θέατρο, κινηματογράφος, μουσική, κ.λπ.) επέρχεται κατασταλτικά, δηλαδή μετά το πέρας παρακολούθησης ενός έργου. Και εδώ θα ήθελα να σταθώ.

Πριν από λίγες μέρες, διαπίστωσα με μεγάλο ενθουσιασμό ότι η ελπίδα υπάρχει ακόμα και στις πιο ζοφερές στιγμές. Κάποιες αθηναϊκές σκηνές ανέβασαν δωρεάν στην ηλεκτρονική τους πλατφόρμα θεατρικά έργα από το αρχείο τους, ώστε να τα δει το θεατρόφιλο –και όχι μόνο– κοινό τη δύσκολη αυτή περίοδο του αυτοπεριορισμού μας. Το μεγαλείο του συνδυασμού της Τεχνολογίας και της Τέχνης. Δεν έχει σημασία αν όλες οι παραστάσεις είναι τέλειες ή όχι. Σημασία έχει ότι ο θεατής μπορεί να εισπράξει ουκ ολίγα πράγματα, ακόμη και από μία όχι τόσο καλή παράσταση.

Τα παραδείγματα προς αποφυγή διδάσκουν. Για παράδειγμα, θα αναφέρω ένα σχετικά πρόσφατο ανέβασμα έργου σε κεντρικό θέατρο, το οποίο είχε γίνει γνωστό από την κινηματογραφική του εκδοχή με πολύ γνωστή πρωταγωνίστρια, η οποία δεν βρίσκεται πια στη ζωή. Το έργο αυτό προβλήθηκε τηλεοπτικά, και προσωπικά δεν κατάφερα να παρακολουθήσω μεγάλο μέρος του. Όμως, κατάφερα, πρώτον, να μυθοποιήσω ακόμη περισσότερο την ηθοποιία και τη στόφα των παλιών ηθοποιών, και δεύτερον, να εκτιμήσω περισσότερο την πένα του Σακελλάριου, δίνοντας προσοχή στα λόγια.

Μια αξιέπαινη πρωτοβουλία για το θέατρο

Αυτή, βέβαια, ήταν η δική μου οπτική. Ευτυχώς. Στο θέατρο, σε αντίθεση με ό,τι πρέσβευε ο Πλάτωνας, δεν υπάρχει η απόλυτη αλήθεια. Η τέχνη θα σε βρει όπου και να ‘σαι και μπορεί να αγγίξει διαφορετικές χορδές στον καθένα από εμάς. Το μεγαλείο της έγκειται ακριβώς στην υποκειμενικότητά της.

Στη δύσκολη, λοιπόν, εποχή που βιώνουμε –και όπως φαίνεται θα μας συντροφεύσει ακόμη για περίπου δύο μήνε – η πρωτοβουλία να τρέφεται το κοινό με θεατρικά έργα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί το λιγότερο αξιέπαινη. Ξέρετε, στις μέρες μας, το θέατρο θεωρείται από κάποιους ως μία δευτερεύουσα διασκέδαση, η οποία απευθύνεται μόνο σε όσους έχουν χρήματα να την απολαύσουν. Πλέον αποδείχτηκε ότι κάθε άλλο παρά αυτό είναι: Αποτελεί μια ψυχαγωγία – μυσταγωγία απαραίτητη για κάθε πολίτη. Γιατί; Διότι «Ἔστιν οὖν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας, μέγεθος ἐχούσης, ἡδυσμένῳ λόγῳ, χωρὶς ἑκάστῳ τῶν εἰδὼν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι’ ἀπαγγελίας, δι’ ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν».

Με άλλα λόγια, η τραγωδία είναι μίμηση (αναπαράσταση επί σκηνής) πράξης σημαντικής και ολοκληρωμένης, η οποία έχει κάποια διάρκεια, με λόγο ποιητικό, τα μέρη της οποίας διαφέρουν στη φόρμα τους, που παριστάνεται ενεργά και δεν απαγγέλλεται, η οποία προκαλώντας τη συμπάθεια και τον φόβο του θεατή, τον λυτρώνει από παρόμοια ψυχικά συναισθήματα (Αριστοτέλης, “Περί ποιητικής”.) Μαντέψτε, λοιπόν, τι μεγέθους προσφορά αποτελεί η απόφαση ορισμένων θεάτρων να προσφέρουν μέσω της τεχνολογίας και δωρεάν παραστάσεις στο κοινό, εν καιρώ πλήρους παράλυσης της κοινωνίας. Αν τους πούμε μόνο “μπράβο”, νομίζω ότι θα υποβιβάσουμε το έργο τους.