Πολιτιστική ιθαγένεια και Αριστερά

του Λαοκράτη Βάσση  – 

Η έννοια της πολιτιστικής ιθαγένειας είναι ένα από τα πλέον ναρκοθετημένα ζητήματα, από αυτά που τα συνοδεύουν απίθανες συγχύσεις, αλλά και αμφίθυμες, δύσθυμες, έως και αλλεργικές αντιδράσεις στο άγγιγμά του. Προτρέχω να τονίσω όσο πιο καθαρά μπορώ πως οι «ρίζες», το «εθνικό», το «εθνο-πολιτιστικό» και το «ελληνικό», η ελληνική δηλαδή πολιτιστική ιθαγένεια, καλώς εννοούμενα, όχι μόνο δεν είναι ασύμβατα μεγέθη με την ελληνική Αριστερά, αλλά απολύτως αλληλοπροσδιοριζόμενες διαστάσεις της ταυτότητάς της.

Γιατί; Επειδή ο ελληνικός λαός, όπως και κάθε λαός, δεν είναι μια αφηρημένη συλλογικότητα με «φαντασιακά» κατασκευασμένη την πολιτιστική και εθνική του ταυτότητα. Είναι μια συγκεκριμένη, ιστορική και δρώσα συλλογικότητα, με αδιαμφισβήτητο το υπερτρισχιλιετές πολιτιστικό της βάθος, με ανεκτίμητα πολιτιστικά φορτία και εξαιρετικό αγωνιστικό ήθος ζωής σε κρίσιμες στιγμές της ιστορικής της διαδρομής. Κατά τον Σβορώνο, έχει την αντίσταση στο ιστορικο/πολιτισμικό της κύτταρο.

Αλίμονο αν η ελληνική Αριστερά αρνείται την ελληνική πολιτιστική ιθαγένεια, αν αποχρωματίζει εθνο/πολιτισμικά την κοινωνική της διάσταση, αν δεν εκφράζει καθολικά την «ψυχή» της ελληνικής συλλογικότητας. Με ανοιχτές πάντοτε όλες τις «πόρτες» κι όλα τα «παράθυρά» μας στον κόσμο, έτσι που το «εθνικό» (ελληνικό) να αναπέμπει στο «ευρωπαϊκό» και τα δυο μαζί στο «οικουμενικό». Στο πολύχρωμο οικουμενικό μέλλον της εναρμονισμένης συνύπαρξης όλων των εθνο/πολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων του κόσμου μας.

Ως προς αυτά, είναι αρκούντως διδακτικός ο Εντγκάρ Μορέν, που μόνο αμφίθυμος, δύσθυμος και αλλεργικός δεν είναι με τις γαλλικές «ρίζες». Γράφει, λοιπόν, ο Μορέν (Η πολιτική πολιτισμού, εκδ. Λιβάνη): «Η ομογενοποίηση, η τυποποίηση, η ανωνυμία, τείνουν να καταστρέψουν τους ποικίλους πολιτισμούς και οδηγούν στην απώλεια των ριζών… Πρέπει να κατανοήσουμε ότι είναι αναγκαίο να ανατρέξουμε ξανά στις πηγές, στις ρίζες… Η επιστροφή στις πηγές, την οποία προτείνουμε, συνδυάζει την επιστροφή στη γαλλική πηγή, στην ευρωπαϊκή και στην πηγή της Γης… Υπάρχουν δυο τρόποι να ξαναβρούμε την πίστη του έθνους στον εαυτό του. Ο ένας είναι το εθνικιστικό κλείσιμο, ο άλλος είναι ο πατριωτισμός και το άνοιγμα… Δεν πρέπει να αποβάλλουμε τη γαλλική μας ταυτότητα, αλλά πάντοτε να εντασσόμαστε και τοποθετούμαστε στο παγκόσμιο».

Πολιτιστική ποιότητα

Αφήνοντας πίσω αρνητικά φορτία, όπως η «καθοδήγηση», η «γραμμή», η «ταξικότητα», η «στράτευση», αλλά και το περί «δικών» μας, άλλη αμαρτωλή ιστορία κι αυτή, θα πρέπει να υπάρξει αριστερή συνεννόηση τουλάχιστον σε τρία κρίσιμα ζητήματα:

• Πρώτον: Ο πολιτισμός στο βαθύτερό του περιεχόμενο είναι κοινό κτήμα όλων των ανθρώπων. Που σημαίνει πως το «αριστερό» και το «δεξιό» στα ανοιχτά του πεδία δεν είναι αυτονόητα δεδομένο δίπολο. Όχι πως δεν υπάρχουν γενικά κριτήρια αριστερής ή δεξιάς πολιτικής στον πολιτισμό.Ένα παράδειγμα είναι, ας πούμε, το δικαίωμα πρόσβασης όλων στα αγαθά του πολιτισμού και σε συνδυασμό με τη διασφάλιση αισθητικής παιδείας για όλους ή η εμπορευματοποίησή του;Τέτοια κριτήρια προφανώς και υπάρχουν, που όμως δεν αναιρούν το ότι ο πολιτισμός στο βαθύτερό του περιεχόμενο δεν χωράει στα όποια «αριστερά» ή «δεξιά» πολιτικά κουτάκια.
• Δεύτερον: Η ποιότητα είναι το υπέρτατο κριτήριο μιας σωστής αριστερής πολιτικής για τον πολιτισμό, που είναι πάντοτε το διαλεκτικό ισοδύναμο της σχέσης του με την ελευθερία αλλά και η δικαίωσή της. Το πώς ορίζεται η ποιότητα είναι ένα τεράστιο θέμα, που προϋποθέτει, αλλά και αναδεικνύει την ποιότητα του κρίνοντος. Σε κάθε όμως περίπτωση, όσο κι αν είναι δυσκολοπροσδιόριστο, δεν υπάρχει άλλο αριστερό κριτήριο για τον πολιτισμό (σαν αυτά, ας πούμε, που δεν θέλουμε να τα θυμόμαστε!) απ’ την ποιότητά του.
• Τρίτον: Στα του πολιτισμού και της ποιότητάς του «νομοθετούν» οι ίδιοι του οι δημιουργοί. Και «νομοθετούν» με αισθητικά και όχι με πολιτικά κριτήρια. Που σημαίνει, διδαγμένοι κι απ’ τις αμαρτωλές πλευρές του αριστερού παρελθόντος, καμιά «καθοδηγητική» παρέμβαση σε θέματα δημιουργίας δεν είναι συμβατή με την Αριστερά, που συνυφαίνει την ύπαρξή της και το ρόλο της με την ελευθερία και την ποιότητα της ανθρώπινης δημιουργίας. Που είναι αφιερωμένη στην πολύχρωμη άνθιση της ανθρώπινης δημιουργίας και του πολιτισμού, ως μόνου διαβατηρίου που αναγνωρίζουν οι δρόμοι προς το καλύτερο μέλλον.

Η σύγχρονη Αριστερά, για να μπορεί να διεκδικεί ρόλο πολιτικής και πολιτιστικής πρωτοπορίας, άρα την ιδεολογική της ηγεμονία, με την γκραμσιανή έννοια, πρέπει να έχει τόπο, αλλά και να πατάει γερά και σωστά στον τόπο της. Απ’ τον τόπο της θα ανυψωθεί στο υπερτοπικό και στη συνάντηση με όλους τους τόπους του κόσμου. Γιατί, εντέλει, μια Αριστερά χωρίς τόπο είναι μια ανέστια και καθ’ όλα άτοπη Αριστερά, που δεν μπορεί να αγναντέψει το πολύχρωμο μέλλον της πλανητικής πατρίδας των πατρίδων.