Το αρχαιότερο κόσμημα στον κόσμο φανέρωνε την πατρίδα…

Τριάντα τρία τρυπημένοι χοχλιοί ή θαλάσσια σαλιγκάρια που βρέθηκαν στο Μαρόκο, ευρήματα που εγείρουν περισσότερα ερωτήματα από αυτά που απαντούν, καθώς ανοίγουν πολλές συζητήσεις μεταξύ των ειδικών. Η σχετική έρευνα δημοσιεύθηκε προ μηνός και αφορούσε στην ηλικία των “στολιδιών” ή “κοσμημάτων”. Αυτή σόκαρε ακόμα και τους ίδιους τους μελετητές: τα ευρήματα ήταν 145.000 ετών! Και οι πιο πολλοί γοητεύτηκαν από την ιδέα ότι οι πρωτόγονοι ήθελαν να καλλωπίζονται.

Όμως μάλλον δεν έχουν έτσι ακριβώς τα πράγματα, γιατί οι ειδικοί μπήκαν εν συνεχεία σε βαθύτερους προβληματισμούς. Μπορεί οι πολλοί να θεώρησαν ότι ήταν κάπου κρεμασμένα ως κολιέ και κατέληξαν στο ότι επρόκειτο για το αρχαιότερο κόσμημα στον πλανήτη. Αυτό είναι γοητευτικό και συμπαθητικό, να φαντάζεται κάποιος δηλαδή ότι μέσα στην αγριότητα εκείνων των εποχών, οι άνθρωποι, κάτι ανάμεσα σε Νεάντερταλ και Homo sapiens με μέσο όρο ζωής τα 40 χρόνια, με παιδική θνησιμότητα στο 47%, είχαν την έγνοια να γίνουν πιο όμορφοι με κοχύλια, στρείδια ή σαλιγκάρια.

«Οι άνθρωποι τα είχαν κρεμασμένα σαν ένδειξη ότι κάπου ανήκαν, πιθανόν την φυλή τους», λέει ο Steven Kuhn, που συμμετείχε στη σχετική ανασκαφή και δημοσίευση. Ο ίδιος εξηγεί: «Κάποιος σου κορνάρει στο δρόμο και ετοιμάζεσαι να τον βρίσεις, αλλά βλέπεις από το καθρεφτάκι ότι είναι περιπολικό και σε πλησιάζει κάποιος με στολή. Τότε αυτά τα σύμβολα δεν υπήρχαν. Ο άνθρωπος έπρεπε να δηλώνει την ταυτότητά του ή την εξουσία του με άλλο τρόπο. Άλλοι βάφονταν με κίτρινη ή κόκκινη ώχρα ή κάρβουνο, πράγματα που ξεπλένονται με το νερό της βροχής ή πάντως έχαναν την έντασή τους. Θέλησαν ίσως στη συγκεκριμένη κοινότητα κάτι μονιμότερο ως δηλωτικό της ταυτότητάς τους και επέλεξαν ίσως τα κοχύλια και τα στρείδια ή τα σαλιγκάρια, όπως άλλοι, αλλού, τα οστάρια που τρυπούσαν».

Κολιέ της εποχής

Σήμερα το περιδέραιο ή τα σκουλαρίκια ή τα βραχιόλια χρησιμοποιούνται επίσης ως δηλωτικά της ταυτότητας του ατόμου, όπως και η ενδυμασία του, όμως τότε αυτά τα στοιχεία ήταν ακόμα πιο ζωτικά σύμβολα στην μη προφορική, πόσο μάλλον γραπτή επικοινωνία που δεν υπήρχε. Όπως εξηγούν οι ανθρωπολόγοι, ο άνθρωπος πάντα έβρισκε τρόπους να δηλώνει βουβά στους άλλους κάτι σημαντικό για το άτομό του.

Αυτά τα τρυπημένα όστρακα που βρέθηκαν σε σπηλιά του δυτικού Μαρόκου, κοντά στην Εσαουΐρα, εκτιμάται ότι τα έφτιαξαν με τα χέρια τους κάποιοι άνθρωποι κάποια στιγμή μεταξύ 142.000 και 150.000 ετών πριν από την εποχή μας. Φαίνεται πως ήταν περασμένα σε κάτι που ίσως παραπέμπει σε κολιέ, αλλά μπορεί και να έμπαιναν σαν “σιρίτι”, σε ρούχο της εποχής. Ο Steven L. Kuhn δεν θεωρεί ότι το εύρημα είχε ως στόχο τον καλλωπισμό, παρότι δεν τον αποκλείει εντελώς.

«Πιστεύω ότι είναι μια μορφή πανάρχαιου μη λεκτικού τρόπου επικοινωνίας μεταξύ ίσως διαφορετικών φυλών και μαρτυρούν ότι οι πρόγονοί μας ίσως είχαν περισσότερες κοινωνικές δεξιότητες από εκείνες που τους αποδίδουμε συνήθως», είπε ο Kuhn. «Δεν είναι παρά μια μικρή πτυχή σε ένα τεράστιο ζήτημα για το οποίο ελάχιστα γνωρίζουμε. Μαρτυρούν ότι ο άνθρωπος ήδη από 150.000 χρόνια πριν ενδιαφερόταν ή είχε την την ανάγκη να δηλώσει σε μεγαλύτερες ομάδες ή άλλα άτομα κάτι για τον ίδιο. Έπρεπε να βρει τρόπο να δείχνει ποιος είναι σε όσους δεν ήταν ούτε φίλοι ούτε οικογένεια ούτε ίσως ομόφυλοι».

Ο πολιτισμός των Aterian

Το εύρημα σχετίζεται με τον πολιτισμό των Aterian που ήκμασε τρόπον τινά στην Αφρική, αλλά εξαφανίστηκε πριν από 20.000 χρόνια, ίσως λόγω κλιματολογικών αλλαγών. Οι άνθρωποι αυτού του πολιτισμού ήταν κυνηγοί, αλλά και ψαράδες στα παράλια, και είχαν ξεχωριστά ακόντια ή λόγχες. Ταυτίζονται με τους πρώτους Homo sapiens της περιοχής. Αυτά τα τρυπημένα όστρακα αποτελούν κατά πάσα πιθανότητα την πιο αρχαία μορφή βασικής επικοινωνίας που βρέθηκε ποτέ από αρχαιολόγους και τοποθετείται στον πολιτισμό Aterian.

«Δεν μπορούμε να ξέρουμε τι σήμαιναν για τους ανθρώπους της δύσκολης εκείνης εποχής, αλλά ξέρουμε με βεβαιότητα ότι είχαν μια συμβολική αξία και χρησιμοποιούνταν έτσι ώστε να είναι ορατά στους άλλους. Επειδή η ώχρα και άλλα μέσα ξεθώριαζαν, ίσως τα όστρακα αυτά να μετέφεραν ένα μήνυμα ακόμα ισχυρότερο και διαρκές, να συμβόλιζαν μια πιο μόνιμη ιδιότητα που δεν ήθελε όποιος τα φορούσε να εξαφανίζεται με το νερό ή με τον άνεμο και να φθείρεται ή να χλομιάζει εύκολα. Το θέμα είναι γιατί οι άνθρωποι ένιωσαν την ανάγκη να τα κατασκευάσουν. Αυτό δεν το ξέρουμε», λέει ο Kuhn.

«Ίσως ο πληθυσμός τους μεγάλωνε και ήθελαν να ξεχωρίζει η μια ομάδα από την άλλη. Ίσως σχημάτιζαν συμμαχίες με άλλες ομάδες και ήθελαν να δηλώσουν ότι ανήκαν σε αυτές, καθώς οι καιρικές συνθήκες δυσκόλευαν όπως και η ανεύρεση τροφής. Ο συνασπισμός με κάποιους ίσως εναντίον άλλων ομάδων, βοηθούσε στην επιβίωση και πιθανόν τα σύμβολα αυτά να έδειχναν την καταγωγή, ότι “εμείς είμαστε από εδώ” και έχουμε δικαιώματα σε αυτή τη γη, σε αντίθεση πιθανόν με άλλες ομάδες που έρχονταν από άλλες περιοχές και διεκδικούσαν να κυνηγήσουν ή να ψαρέψουν εκεί κοντά», λέει μεταξύ άλλων σε συνέντευξή του, αγγίζοντας έτσι το περίφημο θέμα του πού ανήκει κάποιος και γιατί.