“Το Νήμα” του Ράσελ Μάλιφαντ – Μία σύνθεση που ξεχωρίζει

“Το Νήμα” αποτελεί ένα σημαντικό σταθμό τόσο για τον σύγχρονο χορό στην Ελλάδα, όσο και για την λαϊκή χορευτική παράδοση. Η μεγάλη του επιτυχία είναι ότι όχι μόνον συνδυάζει τον σύγχρονο χορό με τον παραδοσιακό ελληνικό, αλλά και κάνει ενδόμυχες νύξεις για την προέλευση του παραδοσιακού από το αρχαιοελληνικό χορό.

Δηλαδή υποδηλώνει ένα ιδεατό νήμα που συνδέει το σύγχρονο με τον παραδοσιακό χορό και αυτόν με την αίσθηση του αρχαίου. Βεβαίως δεν γνωρίζουμε πως ήταν η μουσική, ο ρυθμός, η κίνηση, ή τα βήματα του χορού στην Αρχαία Ελλάδα. Όμως το έργο καταφέρνει να αφήνει μια τέτοια εντύπωση με την όλη δομή του. Ας δούμε όμως πως επιτεύχθηκε μια τέτοια εντύπωση.

Αρχικώς φαίνεται ότι ο Ράσελ Μάλιφαντ μελέτησε τους παραδοσιακούς μας χορούς. Ακολούθως χορογράφησε διαφόρους ομαδικούς συνδυασμούς με κύκλους, ημικύκλια, τόξα, οφιοειδή και σπειροειδή σχήματα, σειρές κλπ που εναλλάσσονταν ευφάνταστα μεταξύ τους. Στη συνέχεια ανέμειξε κινητικά μοτίβα από πολλούς παραδοσιακούς μας χορούς προσθέτοντας και κινήσεις του σύγχρονου χορού. Τέλος ένωσε τα σώματα με τέτοιο τρόπο που συχνά να θυμίζουν ζωγραφικές παραστάσεις χορευτών σε αρχαία αγγεία και ανάγλυφα.

Την παραπομπή αυτή στην αρχαιότητα ενισχύουν σημαντικά οι αρχαιοπρεπείς
στολές, που σχεδίασε η Μαίρη Κατράτζου για να αντικαταστήσει τις παραδοσιακές.
Τα υφάσματα έχουν εμπνευσμένους συνδυασμούς αρχαιοελληνικών – μινωικών
σχεδίων σε υπέροχους χρωματισμούς. Ιδιαιτέρως εντυπωσιάζουν οι πτυχώσεις των
γυναικείων στολών που παραπέμπουν στην αρχαία Ελλάδα και καταγράφουν με
σαφήνεια την κίνηση των σωμάτων.

Επίσης στο νήμα του δεσίματος με την αρχαιότητα συμβάλει και ο φωτισμός του
Μάικλ Χαλς. Βασικώς το φως έρχεται από ψηλά τονίζοντας συχνότερα το πάνω
μέρος των σωμάτων. Τοιουτοτρόπως γίνεται εμφανέστερη η ένωση των χεριών ή και
των ώμων, που είναι ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των παραδοσιακών μας χορών, αλλά
και των πλέον γνωστών χορευτικών αναπαραστάσεων από την αρχαιότητα.

Κάνει εντύπωση ότι ο φωτισμός αυτός πολλές φορές ενδιαφέρεται τόσο να δείξει το
πάνω μέρος των σωμάτων, ώστε αδιαφορεί να εμφανίσει την αδιάκοπη ρυθμική
κίνηση των ποδιών των χορευτών. Θα μπορούσαμε να το εκλάβουμε ως συμβολισμό
του ενδιαφέροντος των αρχαίων μας προγόνων για τα ανώτερα πνευματικά ιδανικά,
χωρίς να θεωρούμε ότι υπήρξε τέτοια συνειδητή πρόθεση από τον καλλιτέχνη.

Μουσική και χορός

Το συνδετικό νήμα του όλου εγχειρήματος αποτελεί η επιτυχής μουσική του Βαγγέλη
Παπαθανασίου. Τα ηλεκτρονικά στοιχεία που την διακρίνουν συνδυάζονται με την
παρουσία ρυθμών, οργάνων και ήχων από την δημοτική μας παράδοση. Άλλοτε
πομπώδης, άλλοτε μελωδική, άλλοτε μαχητική, οδηγεί άψογα την κίνηση των
χορευτών σε παραδοσιακούς ή σύγχρονους ρυθμούς. Το έργο εκτελείται από εννέα άνδρες και εννέα γυναίκες, που απέδωσαν ικανοποιητικά.

Σε λίγες μόνον περιπτώσεις έχασαν για λίγο τον συγχρονισμό τους, πράγμα που δεν επηρέασε την καλή τελική εντύπωση. Όσον αφορά στην κίνηση δεν παρουσιάζει μαγευτικές χορευτικές φιγούρες, ακραίες ισορροπίες κλπ που εντυπωσιάζουν το κοινό. Αν αποζητήσουμε τέτοια δεν θα μας ικανοποιήσει. Θεωρούμε όμως ότι πρόκειται για ένα έργο που οφείλουμε να ατενίσουμε σαν ολότητα και όχι σαν απαρίθμηση κινητικών κορυφώσεων, έντονων συναισθημάτων κλπ.

Η παράδοση ως βάση για έναν σύγχρονο χορό 

Πριν από 2,5 χρόνια, σε άρθρο μας για τα “Τοπία” του Αντώνη Φωνιαδάκη είχαμε
εκφράσει το όραμά μας για τον σύγχρονο χορό στην Ελλάδα, ώστε κάποτε θα σμίξει
επιτυχημένα με την ελληνική παράδοση. Περιμέναμε μήπως υλοποιηθεί από κάποιον
Έλληνα χορογράφο. Τελικά το ξεκίνησε ο Ράσελ Μάλιφαντ και μάλιστα με τόση
επιτυχία.

Οι Έλληνες χορογράφοι, από τα έργα τους, δεν φαίνεται να κοιτάζουν προς στην παραδοσιακή μας κληρονομία. Πιθανώς δεν την έχουν εκτιμήσει στο βαθμό που της αξίζει και έτσι δεν την αξιοποιούν. Όμως πρόκειται για έναν θησαυρό, που παραμένει
αναξιοποίητος από τον σύγχρονο χορό. Ίσως θα ήταν καλό να σκεφθούν ότι η σύνδεση του σύγχρονου χορού με τον παραδοσιακό, είναι αυτό που θα τους κάνει να ξεχωρίσουν, ιδίως σε διεθνές επίπεδο.

Ας πάρουν ως παράδειγμα όχι μόνον τον Μάλιφαντ με “Το Νήμα”, αλλά και τον Άκραμ Καν με τον ινδικό παραδοσιακό Κάθακ. Ο σύγχρονος χορός στην χώρα μας ταλαιπωρείται συχνά από ανούσιες “πρωτοτυπίες” ή και ακρότητες, που έχουν καταντήσει τόσο κοινότυπες στα πλαίσια του μεταμοντερνισμού. Νομίζουμε ότι “Το Νήμα” μπορεί να δώσει το έναυσμα για να ξεκινήσουν οι Έλληνες χορογράφοι να αποκτούν την ιδιαίτερη ιδιοπροσωπία τους με βάση την παράδοση. Το ευχόμαστε.

Θα κάνει “Το Νήμα” την αρχή;

Σε ένα ιδεατό επίπεδο, το πνεύμα που χάρηκε περισσότερο αυτή την παράσταση
είναι της Κούλας Πράξικα. Δίπλα της δε, με αντίστοιχη χαρά, το πνεύμα της φίλης της
Εύας Πάλμερ Σικελιανού. Η Πράτσικα ήταν ιδρυτής της Κρατικής Σχολής Ορχηστικής
Τέχνης και η Σικελιανού διοργανώτρια των Δελφικών Εορτών και αφιερωμένη μαζί με
τον σύζυγό της Άγγελο στην αναβίωση του Δελφικού Πνεύματος.

Και οι δύο ως νέες ονειρεύονταν και προσπάθησαν για την αναβίωση των αρχαίων ελληνικών χορών σε μια σύγχρονη εκδοχή. Από εκεί που είναι, για όποιον πιστεύει, θα ευλογούν την Γεωργία Ηλιοπούλου που είχε την ιδέα και έκανε την πρόταση στον Μάλιφαντ για την δημιουργία του έργου αυτού. Άραγε “Το Νήμα” θα είναι η αρχή για έναν σύγχρονο χορό με ελληνική ταυτότητα;