Συλλογή αρχαίας μυθιστοριογραφίας του Γιώργου Ηλιόπουλου

«Όπως και στην περίπτωση των μυθιστορημάτων που επικεντρώνονται στην περιπέτεια και στο έγκλημα ή στο δράμα, το ελληνικό ρομαντικό μυθιστόρημα εξελίσσεται αρχικά υπό το βάρος της σκιάς μιας πληθωριστικής παραγωγής θεατρικών κειμένων, που επιτρέπει μικρά περιθώρια για την ανάπτυξη και εξέλιξή του». Ο Γιώργος Ηλιόπουλος δεν είναι λογοτέχνης, δεν είναι καν θεωρητικός της λογοτεχνίας, έχει ωστόσο αποδείξει πως χάρη στην πλατιά γνώση και την βαθιά κριτική σκέψη του μπορεί να κινείται στα μήκη και τα πλάτη του πολιτισμού ως ένας παντεπόπτης της πνευματικής Ιστορίας του ανθρώπου.

Το νέο πόνημά του είναι μια πολύτιμη όσο και σπάνια καταγραφή του φαινομένου που λέγεται μυθιστόρημα, όσο αυτό βρισκόταν στα σπάργανα και πάσχιζε να διαμορφώσει χαρακτήρα παλινωδώντας μεταξύ περιπέτειας, δράματος, ερωτικού πάθους, εγκλήματος και άλλων τινών στοιχείων. Με σαφήνεια και σιγουριά δημιουργεί τα περιεχόμενα της αρχαίας μυθιστοριογραφίας, όπως θα έπρεπε να διδάσκονται στα πανεπιστήμια του κόσμου. Ο Ηλιόπουλος βρήκε παρθένο έδαφος σε μια θεωρητική επικράτεια που δεν είναι γνωστή όχι μόνο στο ευρύ κοινό, αλλά και στους ειδικούς. Αποτελεί σημαντική προσφορά το γεγονός ότι εντοπίζει και κατατάσσει έργα της αρχαιότητας σε μια μακραίωνη διαδικασία που θα οδηγήσει βαθμιαία στο σύγχρονο μυθιστόρημα.

Ακόμα πιο σημαντικό είναι το γεγονός ότι ο ευσυνείδητος αυτός ιστοριοδίφης δεν μένει στο πολυδιαφημισμένο “Δάφνις και Χλόη” ή στα “Εφεσιακά”, αλλά επιχειρεί να συμπεριλάβει κάθε ίχνος μυθιστοριογραφίας στον αρχαίο κόσμο, φτάνοντας να “υποψιαστεί” ακόμα και τον Πλάτωνα για κρυπτο-μυθιστοριογράφο. Στην ενότητα “Ουτοπική φαντασία” ο Ηλιόπουλος εισέρχεται με κριτικό θράσος στο πλατωνικό σύμπαν αναζητώντας στοιχεία μυθιστορήματος, τόσο στην Πολιτεία, όσο και στους διαλόγους Κρίτων και Τίμαιος. Η άρτια και συστηματική θεώρηση της χαμένης Ατλαντίδας με την ακρίβεια και την γνώση που χαρακτηρίζει τη δουλειά του Ηλιόπουλου είναι ένα πολύτιμο υλικό για όσους αγαπούν το μυθιστόρημα και αναζητούν τις πηγές του στο χρόνο. «Η ευρηματικότητα και η ευφυΐα του Πλάτωνα προσφέρει ίσως το απόλυτο στην ουτοπική αφήγηση, δημιουργώντας τον θρύλο της Ατλαντίδας που επηρεάζει έως και σήμερα πολλές πλευρές της λογοτεχνίας», επισημαίνει ο συγγραφέας.

Πρόγονος της περιπετειώδους μυθιστορίας

Τα πρωτο-μυθιστορήματα της αρχαιότητας έχουν αναγνωστοθηρικό χαρακτήρα και βασίστηκαν στην ιδέα της εμπορικής επιτυχίας. Επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό όχι μόνο τους μετέπειτα δημιουργούς, αλλά και την γνώμη της κριτικής για το μυθιστόρημα. Απίθανες ιστορίες, συνωμοσίες του πεπρωμένου, ρομαντικά πάθη, στυγερά εγκλήματα, ουτοπίες, αφηγηματικές κορώνες δημιούργησαν μερικές από τις πιο ξακουστές μυθιστορίες της αρχαιότητας. Παρότι ο Γκαίτε επαίνεσε το “Δάφνις και Χλόη” και ο Σαίξπηρ άντλησε στοιχεία και μανιέρες από την αρχαία μυθοπλασία, αν είχαμε μείνει σε αυτού του τύπου τα λαϊκά μυθιστορήματα δεν θα μπορούσαμε σήμερα να μιλάμε για ποιοτικό άλμα στη λογοτεχνία. Άλλωστε, ούτε ο Γκαίτε ούτε ο Σαίξπηρ είναι μυθιστοριογράφοι, έστω κι αν ο πρώτος μας έδωσε τον “Βέρθερο” και τις “Εκλεκτικές συγγένειες”. Το μυθιστόρημα που αναλύει σε βάθος ο Ηλιόπουλος είναι ο πρόγονος των σημερινών ελαφρών αναγνωσμάτων ή της περιπετειώδους μυθιστορίας, αλλά είναι ωστόσο απαραίτητο να ξέρουμε πως υπήρξε χιλιετίες πριν από μας.

Το βιβλίο είναι σοφά δομημένο σε επιμέρους ενότητες που συνιστούν το φανταστικό ταξίδι, την ουτοπική φαντασία, το δράμα, τη σάτιρα, την περιπέτεια και το έγκλημα, τη ρομαντική μυθιστορία, την ιστορική μυθοπλασία και την επιστημονική φαντασία. Μέσα σε όλες αυτές τις υποδιαιρέσεις των Μεγάλων Αφηγήσεων, ο Ηλιόπουλος φιλοτεχνεί το πορτρέτο του μυθιστορήματος, όπως περίπου το ξέρουμε και σήμερα. Η βαρύτητα ορισμένων έργων που διασώθηκαν αποδεικνύεται από την αντοχή τους στο χρόνο. Χάρις στην μακραίωνη διαδρομή τους μετέφεραν στον καιρό μας αφηγηματικά ήθη και τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν από σύγχρονους μετρ του είδους. Στο “Ηρώ και Λέανδρος”, στο “Λούκιος ή Όνος”, στα “Βαβυλωνιακά”, ή σε ρομαντικές μυθιστορίες όπως η “Χιώνη” και τα “Κατά Άνθειαν” και “Αβροκόμην”, βρίσκονται τα μυθιστορηματικά αρχέτυπα, ενώ τα έργα της ιστορικής μυθοπλασίας όπως “Νίνος” ή όπως το “Διήγησις Αλεξάνδρου” μας δίνουν μια πρώτη γεύση για το ιστορικό μυθιστόρημα στις απαρχές του.

Το επίτευγμα του Ηλιόπουλου έρχεται σε μια στιγμή κρίσιμη για το ίδιο το μυθιστόρημα. Ο “ηγεμόνας” της λογοτεχνίας βάλλεται από παντού. Πρώτοι οι κριτικοί λοιδορούν τα πολυσέλιδα αφηγήματα και τις εκτεταμένες αφηγήσεις, αμφισβητώντας την αναγνωστική τους εμβέλεια στην εποχή μας. Το βάθος που αποδίδει ο Ηλιόπουλος στη μυθιστοριογραφία του παρελθόντος μας κάνει να χαμογελάμε με αισιοδοξία για το μέλλον. Ως επωδός αυτού του συναρπαστικού αναγνώσματος ηχεί η παρατήρηση πως «η συγγραφή εκτενών μυθιστοριών με περίπλοκη πλοκή και αναπτυγμένους λογοτεχνικούς χαρακτήρες είναι τουλάχιστον δεκαπέντε αιώνες αρχαιότερη από την εποχή της εμφάνισης των μυθιστορημάτων του Ντεφόε, του Φίλντινγκ και του Ρίτσαρντσον».

---

 

Ο Δημήτρης Στεφανάκης είναι συγγραφέας