120 χρόνια από τον πρώτο έφιππο ανδριάντα στη νεότερη Ελλάδα

Φέτος συμπληρώνονται 120 χρόνια από τα αποκαλυπτήρια του πρώτου στη νεότερη Ελλάδα έφιππου ανδριάντα, εκείνου του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη (1770-1843) στο Ναύπλιο, με δήμαρχο Ναυπλιέων τον δικηγόρο Δημήτριο Τερζάκη (1870-1958), πατέρα του λογοτέχνη Άγγελου Τερζάκη (1907-1979).

Το έργο έχει το παρελθόν του. Ο Κολοκοτρώνης πρωταγωνίστησε το 1822 στην άλωση του Παλαμηδιού από τους Έλληνες, στον ίδιον οι Τούρκοι παρέδωσαν το 1822 την πόλη, ενώ εκεί φυλακίστηκε, ένοχος εσχάτης προδοσίας από το 1833 έως το 1835. Το 1874 είχε διενεργηθεί τοπικός έρανος στο Ναύπλιο για μνημείο του εκ των υστέρων τιμημένου από τους Ναυπλιείς με οικιακή, έγγεια και εκκλησιαστική περιουσία Γέρου του Μοριά.

Από το 1884 έως το 1889, επί δημαρχίας Επαμεινώνδα Κωτσονόπουλου (1831-1904), προκηρύχθηκε ο διαγωνισμός για τον έφιππο ανδριάντα του Κολοκοτρώνη. Την εποπτεία για την ολοκλήρωση του μνημείου την ανέλαβε επιτροπή. Πρώτη ιδέα ήταν ως βάθρο του να μπει βράχος από τα Δερβενάκια, όπου ο Κολοκοτρώνης έδωσε με τους άνδρες του νικηφόρα μάχη εναντίον των Τούρκων το 1822.

 

Το μνημείο το φιλοτέχνησε στο Παρίσι το 1900 ο Τηνιακός, από το χωριό Υστέρνια, γλύπτης Λάζαρος Ν. Σώχος (1857-1911), μαθητής και βοηθός του Λεωνίδα Δρόση (1834-1882). Στη γαλλική πρωτεύουσα είχε βρεθεί με την οικονομική στήριξη της συμμαθήτριάς του Θηρεσίας Γ. Ζαρίφη, κόρης και συζύγου τραπεζίτη, για να συνεχίσει τις σπουδές του κοντά στον Marius-Jean-Antonin Mercié (1845-1916). Έγινε έτσι ο πρώτος Έλληνας γλύπτης που αναπροσανατολίζεται από το Μόναχο στο Παρίσι.

 

Το 1891 ο Σώχος είχε ταξιδέψει από το Παρίσι στην Αθήνα, προκειμένου να μελετήσει το νεκρικό εκμαγείο του Κολοκοτρώνη, έργο ίσως του Christian Heinrich Siegel (1806-1883), του πρώτου καθηγητή της Πλαστικής στο Σχολείο των Τεχνών. Εκτιμώντας τον μαθητή του, ο Mercié του διέθεσε το 1891 το ευρύχωρο εργαστήριό του στο boulevard Saint-Michel, προκειμένου ο Σώχος να μπορέσει να εργαστεί άνετα στο πρόπλασμα του Κολοκοτρώνη.

Ελαιογραφία του Νέστορα Λ. Βαρβέρη (1867-1954), που χρονολογείται το 1893 και εκτίθεται στην αίθουσα έργων του ανιψιού του Σώχου, επίσης γλύπτη Αντώνιου Λάζ. Σώχου (1888-1975), στο Πανελλήνιο Ιερό Ίδρυμα Ευαγγελιστρίας Τήνου, απεικονίζει τον γλύπτη να δουλεύει το πρόπλασμα του ανδριάντα στο εργαστήριο του Mercié.

Ο Γλύπτης

Μακρά είναι η παράδοση των ευρωπαϊκών έφιππων ανδριάντων. Ο Σώχος θα έβλεπε στην Pont Neuf τον έφιππο ανδριάντα του Ερρίκου Δ’, έργο του François-Frédéric Lemot (1771-1828) το 1818. Το 1895 ο Louis Charles Gasné (1819-1895) χύτευσε το γύψινο πρόπλασμά του Σώχου στο παρισινό χυτήριο των αδελφών Thiébault.

Το 1895, με αφορμή την ολοκλήρωση του προπλάσματος του ανδριάντα του Κολοκοτρώνη, ο Γάλλος φιλέλληνας Henri Jouin (1841-1913),γραμματέας της Σχολής Καλών Τεχνών στο Παρίσι, δημοσίευσε φυλλάδιο, στο οποίο υμνεί την Ελλάδα και κάνει εγκωμιαστική περιγραφή του έργου.

Το 1897, πρόεδρος των Ελλήνων φοιτητών στο Παρίσι, ο Σώχος, που είχε καταταχθεί στη Λεγεώνα των Ξένων, φτάνει στην Ελλάδα, μαζί με σώμα εξήντα περίπου Γάλλων εθελοντών, καλλιτεχνών και επιστημόνων, που είχε συστήσει, για να πολεμήσει στη μάχη του Δομοκού, διακινδυνεύοντας τη ζωή του. Ποτέ δεν ξέχασε τους συμπολεμιστές του. Το 1901 φιλοτέχνησε μαρμάρινο ηρώο στη μνήμη τους, εντάσσοντας στη στήλη του το 1905 το χάλκινο ανάγλυφο μετάλλιο του νεαρού επικεφαλής της φιλελληνικής λεγεώνας Περικλή Βαρατάση (1862-1897). Το ηρώο βρίσκεται στο Πεδίον του Άρεως.

Τα βραβεία του

Το 1900 το γύψινο πρόπλασμα του Κολοκοτρώνη τιμήθηκε με χρυσό μετάλλιο στην παγκόσμια έκθεση Παρισιού, το 1901 με το πρώτο βραβείο της Ακαδημίας του Αγίου Λουκά στη Ρώμη και με το Οικονόμειο βραβείο στην Αθήνα. Μετά από τη βράβευσή του, ο Σώχος έστειλε επιστολή προς τον ξάδερφό του, τον ρέκτη για την προβολή της τηνιακής γλυπτικής δάσκαλο και δικηγόρο Ξενοφώντα Σώχο (1864-1942), με την οποία του δήλωνε ότι προσφέρει δωρεάν το έργο του, αρκεί να καταβληθεί το αντίτιμο του μετάλλου του.

Μηχανικός για την ανίδρυση του ανδριάντα, ο οποίος αποκαλύφθηκε, μετά από αναβολές στις 23 Απριλίου 1901, ήταν ο στρατιωτικός Αναστάσιος Θεοφιλάς (1827-1901), εργολάβος ο γλύπτης Ιωάννης Γ. Χαλδούπης (π.1850-μετά το 1900), ενώ τα έξοδα για το βάθρο και για τη διαμόρφωση της πλατείας του (πάρκο Κολοκοτρώνη, Βοτανικός Κήπος Ναυπλίου) τα κατέβαλε ο εφέτης Νικόλαος Γ. Κωτσάκης, εκπληρώνοντας τη βούληση του θανόντος στο μεταξύ αδελφού του Δημητρίου να καλύψει τη δαπάνη για την ανέγερση του μνημείου.

Ο ανδριάντας είχε προβλεφθεί να στηθεί πρώτα στο αργολικό χωριό Δαλαμανάρα και μετά στη ναυπλιακή Πλατεία Συντάγματος. Ο Ν. Γ. Κωτσάκης ταξίδεψε στο Παρίσι, στο χυτήριο του έργου, προκειμένου να συνεννοηθεί για το βάθρο και για τα τέσσερα περιστύλια του μνημείου με σκηνές μαχών, τα οποία τελικά δεν υλοποιήθηκαν.

Το 2013 ο ναυπλιακός ανδριάντας του Κολοκοτρώνη χαρακτηρίστηκε μνημείο από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού. Αποκολλήθηκε από τη μαρμάρινη βάση του και μεταφέρθηκε για συντήρηση. Ανιδρύθηκε πάλι στη θέση του το 2014.

Και μία απαραίτητη συμπλήρωση. Στην τελευταία ανάρτησή μας “Η αγνοούμενη Μούσα της Ομόνοια”, οφείλουμε να προσθέσουμε ότι μνεία της Μούσας έχει κάνει η αρχαιολόγος Έβη Τουλούπα σε επιφυλλίδα της (Τα Νέα, 29 Απριλίου 1998), η οποία αναδημοσιεύεται στην έκδοση για τα ογδοντάχρονά της Από την Πνύκα στο Παγκράτι. Επιφυλλίδες (επιμέλεια Φανή Μαλλούχου-Tufano, Ένωση Φίλων της Ακροπόλεως, Αθήνα 2004).