Τα τρία θραύσματα του Παρθενώνα που μας επιστρέφει το Βατικανό

Κομμάτι-κομμάτι προσπαθεί η Ελλάδα να μαζέψει από ξένα μουσεία έργα Ελλήνων δημιουργών της αρχαιότητας. Τρία τέτοια θραύσματα, από την ζωοφόρο του Παρθενώνα, επιστρέφονται στην Ελλάδα κατόπιν συμφωνίας που υπογράφηκε χθες. Η επίσημη παρουσίαση στην Ελλάδα έχει προγραμματισθεί για τις 24 Μαρτίου. Τα αντικείμενα που επιστρέφονται είχαν φθάσει στη Ρώμη και είχαν περιέλθει στο Μουσείο του Βατικανού κατά τον 19ο αιώνα “υπό άγνωστες συνθήκες”. Θεωρείται ότι σμιλεύτηκαν από την Φειδία τον ίδιο ή πιθανόν από βοηθούς του μεταξύ του 447 και του 432 π.Χ.

Είναι άγνωστο πόσους θησαυρούς αρχαιοελληνικούς, αλλά και σπάνια κείμενα αρχαιοελληνικά, από την κυρίως Ελλάδα και την Αλεξάνδρεια, έχει το Βατικανό στις αποθήκες του. Στο Μουσείο του πάντως, κάποιοι αναφέρουν ότι εκτίθεται ο “κλεμμένος” Δισκοβόλος του Μύρωνα ή ο Λαοκόων, ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται για ρωμαϊκά αντίγραφα των πρωτότυπων έργων. Ο αυθεντικός χάλκινος δισκοβόλος του 450 π.Χ. έχει χαθεί εδώ και πάνω από δύο χιλιάδες χρόνια.

Το 1964 ανακαλύφθηκε ακόμη ένα αντίγραφο (μικρογραφία) του Δισκοβόλου του Μύρωνα στους Αμπελόκηπους στην Αθήνα. Χρονολογείται από τον 1ο αιώνα π.Χ. και ανήκει στη συλλογή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Όσον αφορά στα τρία επαναπατριζόμενα θραύσματα, ανήκαν στην συνολικού μήκους 160 μέτρων ζωοφόρο που περιέβαλε τον ναό.

Το ένα είναι το κεφάλι ενός αλόγου που προήλθε από το δυτικό τμήμα και εκτιμάται ότι ήταν η κεφαλή ενός εκ των τεσσάρων αλόγων του άρματος της θεάς Αθηνάς, στη διαμάχη της με τον Ποσειδώνα για το ποιος θα γινόταν πολιούχος των Αθηνών. Επίσης επιστρέφεται το κεφάλι ενός νέου που μάλλον κρατάει έναν δίσκο και προσφέρει αναθήματα στην Αθηνά, στην πανηγυρική πομπή των Παναθηναίων. Ο νέος θεωρείται ότι ήταν μέρος της ζωφόρου που κάλυπτε το σηκό του ναού, δηλαδή το χώρο όπου τοποθετείτο σε όλους τους ναούς το άγαλμα του θεού που λατρευόταν εκεί.

Στον σηκό του Παρθενώνα ήταν το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς που το πήραν οι Ιταλοί και ίσως μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 950 μ.Χ., αλλά πάντως εξαφανίστηκε και υπάρχουν πλέον μόνον αντίγραφά του. Το τρίτο τεμάχιο είναι το κεφάλι ενός γενειοφόρου άνδρα και αποσπάστηκε από τη νότια πλευρά του ναού, εκεί όπου ήταν ανάγλυφη η κενταυρομαχία-αγώνας των Κενταύρων κατά των Λαπιθών.

Η ανακοίνωση του Βατικανού

Σύμφωνα με την σχετική ανακοίνωση του Βατικανού «η Αγία Έδρα ενημερώνει ότι ο Πάπας θα δώσει στον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος Ιερώνυμο Β’ τα τρία ευρήματα που φυλάσσονται σήμερα στις Συλλογές και στα Μουσεία του Βατικανού ως συγκεκριμένη ένδειξη της ειλικρινούς επιθυμίας για να συνεχισθεί η οικουμενική συμπόρευση στο δρόμο για την Αλήθεια». 

Για το λόγο αυτό, συνεχίζει η ανακοίνωση του Βατικανού, ο Πάπας Φραγκίσκος «αποφάσισε να δώσει στον Μακαριώτατο Αρχιεπίσκοπο Αθηνών τα τρία θραύσματα του Παρθενώνα, που φυλάσσονταν προσεκτικά επί αιώνες και εκτίθενται σε εκατομμύρια επισκέπτες από όλο τον κόσμο».

Πριν από περίπου ένα χρόνο, ο Ιερώνυμος και ο Πάπας είχαν συναντηθεί με αφορμή το ταξίδι του Φραγκίσκου στην Κύπρο και στην Αθήνα. Και οι δύο είχαν επιβεβαιώσει την επιθυμία τους να συνεχίσουν μαζί τον δρόμο της αδελφοσύνης και της ειρήνης, σύμφωνα με την ανακοίνωση του Βατικανού. Ο Πάπας τότε είχε αναγνωρίσει τα λάθη που διέπραξαν οι Καθολικοί και τους κάλεσε να ανακαλύψουν ξανά την ενότητα που κάνει τη χριστιανική μαρτυρία αξιόπιστη. Η αρχική ανακοίνωση για τον επαναπατρισμό των θραυσμάτων είχε γίνει από το Βατικανό στις 22 Δεκεμβρίου.

Ο εκπρόσωπος του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδος πρωτοπρεσβύτερος π. Εμμανουήλ Παπαμικρούλης τόνισε ότι «η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία, ελπίζει ότι αυτή η πρωτοβουλία του Πάπα, σήμερα στο Βατικανό, θα βρει και άλλους μιμητές για την επιστροφή των θραυσμάτων του Παρθενώνα. Ο Πάπας έδειξε ότι αυτό είναι εφικτό και ρεαλιστικό. Συνέπεια αυτής της πολύ σημαντικής πρωτοβουλίας, που την καθιστά πραγματικά ένα ιστορικό γεγονός, είναι ότι επιστρέφουν σε αυτό το μοναδικό μνημείο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς αναπόσπαστα μέρη του, θεραπεύοντας, έστω και μερικώς, πληγές και τραύματα από πρακτικές που ανήκουν σε ένα μακρινό παρελθόν. Πολλά ακόμη μένουν να γίνουν».

 

Οι δηλώσεις Μενδώνη

Η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη αναφέρθηκε στα ανάμικτα αισθήματα χαράς για τον επαναπατρισμό, αλλά και θλίψης για την τραγωδία στα Τέμπη. Αναφερόμενη στην επιστροφή των θραυσμάτων, είπε ότι είναι «μοναδικής σημασίας και σπουδαιότητος πνευματική και φιλάδελφος χειρονομία της Αυτού Αγιότητος του Πάπα Φραγκίσκου προς τον Μακαριώτατο Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμο, και δείχνει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο πώς μπορεί ο πολιτισμός να συμβάλει καθοριστικά στον διάλογο, στην ειρήνη, στην συμφιλίωση των κοινοτήτων. Επιτρέψτε μου, να επισημάνω πόσο καθοριστική ήταν η συμβολή και η πρεσβεία του Οικουμενικού Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίου, προκειμένου να φτάσουμε στη σημερινή μεγάλη και ιστορική μέρα για όλους μας».

Την πράξη δωρεάς υπέγραψαν ο Καρδινάλιος Φερνάντο Βέργεζ Αλζάγκα, Πρόεδρος του Κυβερνείου του Κράτους της Πόλης του Βατικανού, ο εκπρόσωπος του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος Ιερωνύμου Β΄, πρωτοπρεσβύτερος Εμμανουήλ Παπαμικρούλης, η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη και η Διευθύντρια Μουσείων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Βατικανού καθηγήτρια Μπάρμπαρα Τζάτα.