“Tatami”: Ταινία για την αντίσταση μιας τζουντόκα

Η αφήγηση είναι εντυπωσιακά ευρηματική. Η αθλήτρια του τζούντο, Λέιλα (Αριέν Μαντί), σε εξαιρετική φόρμα, συμμετέχει στο παγκόσμιο πρωτάθλημα που λαμβάνει χώρα στη Λιβύη (ή Τυνησία). Παρέα της η πρώην σημαντική πρωταθλήτρια τζούντο του Ιράν Μαριάμ (Ζαρ Αμίρ-Εμπραχίμι) η οποία και προπονεί τη Λέιλα, αλλά και άλλες αθλήτριες, που συμμετέχουν από το Ιράν. Οι δυο τους δείχνουν ιδιαίτερα δεμένες.

Το αγώνισμα θα ξεκινήσει και η Λέιλα θα καταφέρει εντυπωσιακές νίκες, γρήγορα και αποτελεσματικά. Η οικογένειά της (παντρεμένη με παιδί) με τους φίλους της παρακολουθούν από την Τεχεράνη σε ζωντανή σύνδεση τα κατορθώματά της και έχει συνεχή επικοινωνία μαζί τους σε διαλείμματά της από ενδιάμεσες προπονήσεις της. Όλα καλά έως εδώ. Το πρόβλημα ξεκινά όταν μία συναθλήτριά της, που εκπροσωπεί το Ισραήλ θα έχει εξίσου εντυπωσιακές νίκες. Όπως εξελίσσεται το ταμπλό των συμμετεχόντων, αν οι δύο αθλήτριες, Λέιλα και ισραηλινή, συνεχίσουν τις διαδοχικές νίκες, θα συναντηθούν στον ημιτελικό ή στον τελικό της κατηγορίας τους (60 κιλά).

Στο ενδεχόμενο αυτό, η ιρανική κρατική μηχανή δίνει εντολή στην προπονήτρια της Λέιλας να δηλώσει την απόσυρσή της από τους αγώνες λόγω τραυματισμού. Εκεί αλλάζουν όλα. Όταν η Μαριάμ αναγκαστεί πιεσμένη να ζητήσει από την Λέιλα να αποσυρθεί, εκείνη έξαλλη, αποφασίζει να μην υπακούσει το καθεστώς και να συνεχίσει να αγωνίζεται έως εσχάτων. Η σύγκρουση και η αγωνία κορυφώνεται – η Λέιλα απειλείται, η Μαριάμ το ίδιο.

Συλλαμβάνουν τον πατέρα της Λέιλα, και στοχεύουν το ίδιο για το σύζυγο και γιό της, οι οποίοι όμως θα ξεφύγουν. Η δράση στρέφεται σε μία έντονη, εσωτερικά συγκρουσιακή, και ψυχοφθόρα διαδικασία για την πρωταγωνίστρια. Τα διλήμματά της, και η πίεση που της ασκείται, είναι εξαντλητικά. Ο φιλμικός χρόνος διατρέχεται από ένα αγωνιώδες κυνήγι από και προς τη Λέιλα, και συνολική της αντίδραση θα επιφέρει χαρακτηριστικά ηρωίδας, καθώς μένει να αγωνίζεται μόνη και χωρίς προπονήτρια (η Μαριάμ την εγκαταλείπει καθώς οι αγώνες εξελίσσονται, πιεσμένη μιας και η ίδια εκβιάζεται από το ιρανικό καθεστώς).

“Tatami” Η ηρωική μάχη

Η Λέιλα θα συνεχίσει τους αγώνες της. Και όσο συνεχίζει, θα συμβολίζει όλους εκείνους τους ανθρώπους που επέμειναν, που σήκωσαν επάνω τους το βάρος μιας αλλαγής, μίας σύγκρουσης άνισης, γι’ αυτό και όταν χάνει τελικά τον αγώνα στη φάση των οκτώ, θα πάρει χαρακτηριστικά μιας ηρωίδας, που πέφτει στο πεδίο μαχών όχι ως ηττημένη, αλλά ως μία άλλη νικήτρια. Δεν περνά στα ημιτελικά. Το ειρωνικό της πλοκής, ότι ούτε η Ισραηλινή τα καταφέρνει, που σημαίνει ότι δεν θα συνέπιπταν ποτέ οι δύο αθλήτριες αντιμέτωπες. Όλη η προηγουμένη πίεση μοιάζει (ειρωνικά) ανούσια.

Μπροστά στην ηρωική, όμως, εμφάνιση της Λέιλα, τον τρόπο που αγωνίζεται μόνη, ενάντια σε όλο τον εκβιασμό που δέχεται από το ιρανικό καθεστώς (βιντεοσκοπημένα μηνύματα στο κινητό της με τον ξυλοδαρμένο πατέρα της, κ.ά.), αλλάζει στάση και η προπονήτρια της Μαριάμ. Θα μεθοδεύσει μαζί της, την απόδραση στο Παρίσι μέσω της Διεθνούς Ομοσπονδίας Τζούντο, η οποία και βοηθά την αθλήτρια με την προπονήτριά της να ξεφύγουν από το ιρανικό ασφυκτικό καθεστώς και να μην επιστρέψουν στο Ιράν.

Σκηνοθετικά το “Tatami” έχει πολλές αρετές. Εντυπωσιακός φωτισμός για αυτή την ασπρόμαυρη σινεφίλ επιλογή, εντείνει το υπόρρητο αγωνιώδες θρίλερ και την ψυχοσύνθεση της ηρωίδας και αθλήτριας Λέιλα, η οποία μάχεται με νύχια και δόντια ενάντια στις ισχυρές δυνάμεις του ιρανικού καθεστώτος. Οι υπερβολές δεν λείπουν και σε αυτή την ταινία, όσον αφορά τη δράση του καθεστώτος ή τον παραλογισμό του (ο ίδιος ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, Χομεϊνί, είχε δώσει τις σχετικές εντολές απόσυρσης της αθλήτριας από το παγκόσμιο πρωτάθλημα Τζούντο, ενώ φαίνεται οι Ιρανοί να μπορούν να διεισδύουν παντού, σε ξένες χώρες, σε παγκόσμια αγωνίσματα, με εντυπωσιακή ευκολία, που μοιάζει κάπως απίθανο).

Ερμηνευτική λάμψη

Η ταινία, με αρκετή θεατρικότητα στη δομή της, καταφέρνει να παρουσιάσει με εντυπωσιακά πλάνα τις σκηνές των αγώνων. Η πρωταγωνίστρια Αριέν Μαντί (Αμερικανο-χιλιανή με περσικές ρίζες) ερμηνεύει εντυπωσιακά το ρόλο της, με το πάθος, τη ρώμη, και το πείσμα μιας πραγματικής πρωταθλήτριας τζούντο. Πολλά από τα εύσημα της ταινίας ανήκουν στην ερμηνεία της. Επιπλέον, τα κοντινά κάδρα στο πρόσωπο της μαχόμενης Λέιλα, όπου χρειάζεται, καθώς και σε όλη τη διάρκεια των σκηνών των αγώνων που αγωνίζεται είναι εντυπωσιακά: βέρτικαλ κινήσεις της κάμερας, κοντρ πλονζέ και πλονζέ πλάνα, και ειδικότερα εκείνα τα πλάνα που οι δύο σκηνοθέτες εναλλάσσουν την οπτική κάτοψης του χώρου, με κυκλικές κινήσεις της κάμερας 360 μοιρών κατά τη διάρκεια της αγωνιώδους κίνησης των αθλητριών, ώστε συνολικά να καταφέρνουν να ενισχύσουν τον ρεαλισμό της δράσης.

Στα αρνητικά της ταινίας, η υπερβολή, ο διδακτισμός, ο εύκολος (ενίοτε) μανιχαϊσμός των χαρακτήρων, μία (μάλλον) ουτοπική (κάπως) παντοδυναμία του ιρανικού καθεστώτος και μία υπερβολικά εύκολη βοήθεια από Αμερικανούς που (και εδώ περιέργως) ηγούνται (ή καθοδηγούν) της Διεθνούς Ομοσπονδίας του αθλήματος τζούντο (ο σχετικός οργανισμός για την ώρα δεν εμπεριέχει στο οργανόγραμμά της κανέναν Αμερικανό). Οι Αμερικάνοι παντού, και εδώ, σώζουν από κάθε δυσκολία (παρόλο που οι Γάλλοι είναι που υποδέχονται την αθλήτρια και προπονήτριά της). Η διπλωματία στην ταινία αφήνει κενά, όπως επίσης, παραμένουν κάποια κενά γενικότερα στην αφήγηση (δε μαθαίνουμε ποτέ, ούτε τι απέγινε ο πατέρας της Λέιλα, ούτε τι συνέπειες είχε η οικογένεια της Μαριάμ).

Τέλος, η “επανάσταση” της προπονήτριας Μαριάμ και ο εύκολος τρόπος που τελικά ξέφυγε από το καθεστώς, όπως και η οικογένεια της Λέιλα (σύζυγος και παιδί), θα προσδώσουν μία προβλέψιμη αίσθηση αίσιου τέλους (happy end), σε ένα δράμα που είχε όλα τα στοιχεία να γίνει πιο ευρηματικό στο τελείωμά του. Παρόλα αυτά, καταφέρνει να περάσει αισθητά το (σημαντικό πολιτικό και κοινωνικό του) μήνυμα με σπουδαία ανά στιγμές κινηματογράφηση και με την ερμηνεία της πρωταγωνίστριας να δεσπόζει και κυριολεκτικά να καταπίνει την οθόνη. Αξίζει να τη δείτε.