Τί γιορτάζουμε και τι συμβολίζει η Καθαρά Δευτέρα

Η Καθαρά Δευτέρα είναι κινητή γιορτή, η οποία εξαρτάται από την ημερομηνία του Πάσχα. Συγκεκριμένα πέφτει κάθε χρόνο στο ξεκίνημα της 7ης εβδομάδας, δηλαδή 48 μέρες πριν το Ορθόδοξο Πάσχα.

Η γιορτή της Καθαρής Δευτέρας θεωρείται ο επίλογος των εορτών της Αποκριάς, οι οποίες ουσιαστικά αρχίζουν την Τσικνοπέμπτη και τελειώνουν την Καθαρά Δευτέρα. Η ημέρα της Καθαράς Δευτέρας, γιορτάζεται έντονα σε όλη την Ελλάδα, με διάφορα έθιμα και αποτελεί επίσημη αργία.

Γιατί ονομάστηκε Καθαρά Δευτέρα. Η Καθαρά Δευτέρα ονομάστηκε έτσι γιατί οι Χριστιανοί “καθαρίζονται” πνευματικά και σωματικά. Είναι μέρα νηστείας και αργίας για τους Χριστιανούς. Η νηστεία διαρκεί για 40 μέρες, όσες ήταν και οι μέρες νηστείας του Χριστού. Εορτάζεται 48 ημέρες πριν την Κυριακή της Ανάστασης του Χριστού, το χριστιανικό Πάσχα.

Ουσιαστικά ονομάστηκε έτσι γιατί αφήνουμε πίσω μας όλες τις “αμαρτωλές” συνήθειες και κραιπάλες, συμπεριλαμβανομένων και των αρτύσιμων, δηλαδή των μη νηστίσιμων, φαγητών, “καθαρίζοντας” με τον τρόπο αυτό την ψυχή και το σώμα μας. Επίσης, για όσους δεν το γνωρίζουν, η Κυριακή πριν την Καθαρά Δευτέρα ονομάζεται “της Τυροφάγου” επειδή είναι η τελευταία μέρα που τρώμε γαλακτοκομικά.

Την Καθαρή Δευτέρα κατά το έθιμο τρώμε λαγάνα, ενώ τα σαρακοστιανά γεμίζουν το τραπέζι και μικροί και μεγάλοι απολαμβάνουν νηστίσιμες λιχουδιές. Σύμφωνα με τα χριστιανικά ήθη και έθιμα, οι γυναίκες την Καθαρά Δευτέρα δεν πρέπει να αφιερώσουν πολύ χρόνο στην κουζίνα. Για τον λόγο αυτό δεν μαγειρεύουν, σερβίρουν ωμές τροφές (όπως ελιές και τουρσί) και δεν χρησιμοποιούν μαγιά στο ψωμί, ώστε να μην χρειαστεί να περιμένουν να φουσκώσει. Αντί του ψωμιού, σταθερή θέση στο τραπέζι έχει η λαγάνα, η οποία παρασκευάζεται με τα “άζυμα”, δηλαδή χωρίς προζύμι

Επίσης είναι η μέρα του χαρταετού. Απαραίτητα στοιχεία της Αποκριάς θεωρούνται τα Κούλουμα και ο χαρταετός. Οι καρναβαλικές εκδηλώσεις τελειώνουν με τα Κούλουμα και το πέταγμα του χαρταετού.

Τι εννοούμε με τον όρο Κούλουμα. Με τον όρο κούλουμα, εννοούμε τη μαζική έξοδο του κόσμου στην ύπαιθρο και τον εορτασμό της Καθαρής Δευτέρας έξω στην φύση. Πολλοί Δήμοι της χώρας μας διοργανώνουν εκδηλώσεις με συναυλίες ή άλλα δρώμενα. Ωστόσο, αν και η λέξη Κούλουμα χρησιμοποιείται σχεδόν σε όλη την Ελλάδα, η προέλευση της δεν είναι ξεκάθαρη. Τα κούλουμα από τόπο σε τόπο γιορτάζονται διαφορετικά, με διάφορες εκδηλώσεις. Για την ετυμολογία της λέξης υπάρχουν πολλές εκδοχές. Μία από αυτές είναι του πατέρα της ελληνικής λαογραφίας, Νίκου Πολίτη. Σύμφωνα με τον ίδιο η λέξη προέρχεται από το λατινικό Cumulus (κούμουλους) που σημαίνει σωρός, αφθονία αλλά και το τέλος. Με την λέξη τέλος, εννοούμε τον επίλογο της Αποκριάς.

Έθιμα ανά την Ελλάδα

Σε όλη η Ελλάδα οι κάτοικοι υποδέχονται τη Σαρακοστή με τα δικά της ξεχωριστά έθιμα. Η έντονη αθυροστομία και η καυστική σάτιρα είναι από τα χαρακτηριστικά της Καθαράς Δευτέρας σε πολλούς εορτασμούς της ανά την επικράτεια. Όπως π.χ. Στην Κάρπαθο όπου λειτουργεί το “Λαϊκό Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων”. Κάποιοι κάνουν άσχημες χειρονομίες σε κάποιους άλλους και συλλαμβάνονται από τους χωροφύλακες για να οδηγηθούν στο… Δικαστήριο, που το αποτελούν οι σεβάσμιοι του νησιού. Τα αυτοσχέδια αστεία και τα γέλια ακολουθεί ξέφρενο γλέντι.

Ένα παλιό αποκριάτικο έθιμο της Νότιας Εύβοιας είναι το έθιμο του “Μακαρούνα”. Σύμφωνα με την  παράδοση ο “Μακαρούνας” ήταν ένας άντρας με πολύ ανεπτυγμένη σεξουαλική δράση που προφανώς οφείλονταν σε… ανάλογες ικανότητες. Δεν άφηνε καμία γυναίκα παραπονεμένη. Όλες είχαν περάσει από τα χέρια του. Ανύπαντρες, παντρεμένες, χήρες και ζωντοχήρες, νέες, μεσόκοπες και γριές κι όλες είχαν να λένε μόνο καλά λόγια για τις επιδόσεις του. Ήρθε όμως η τελευταία Κυριακή της αποκριάς όπου σύμφωνα με τα έθιμα της Καρύστου φτιάχνουν ζυμαρικά (μακαρούνες). Ο “Μακαρούνας” έφαγε τόσο πολύ που έσκασε. Μέγας θρήνος ανάμεσα στο γυναικείο πληθυσμό.

Κάθε Καθαρή Δευτέρα λοιπόν μια ομάδα από καρναβαλιστές φτιάχνει το πτώμα του “Μακαρούνα”, ένα σκιάχτρο με παλιά ρούχα παραγεμισμένα με άχυρα ή κουρέλια πάνω σε ένα πρόχειρο φορείο. Για να τονίσουν το κωμικό μέρος του εθίμου φροντίζουν να έχει μια τεράστια κοιλιά από το πολύ φαΐ κι ένα τεράστιο πέος να βγαίνει μέσα από το ξεκούμπωτο παντελόνι. Αφού ετοιμάσουν τον νεκρό ετοιμάζονται και οι “γυναίκες” που θα τον μοιρολογήσουν. Ακολουθούν την πομπή στην οποία προηγείται ο παπάς και οι ψαλτάδες που ψέλνουν νεκρώσιμα μεν, αλλά παραλλαγμένα με πολύ καυστικό τρόπο, πίνοντας και οδυρόμενοι.  Στη συνέχεια στήνεται τρικούβερτο γλέντι. Χορεύουν κρατώντας το “νεκρό” ψηλά και πίνοντας μέχρι τελικής πτώσεως.

Ενώ και οι εορτασμοί με… γάμους έχουν την τιμητική τους! Για παράδειγμα, ο Βλάχικος Γάμος στη Θήβα, ένα έθιμο που φθάνει στις μέρες μας περίπου από το 1830, μετά την απελευθέρωση των ορεινών περιοχών. Το θέαμα αποτελείται από δυνατή μουσική που συνοδεύει τη γαμήλια πομπή. Όπως και Του Κουτρούλη ο Γάμος στη Μεθώνη Μεσσηνίας, ένας καρναβαλίστικος γάμος, που κρατάει από τον 14ο αιώνα. Στις μέρες μας, το ζευγάρι των νεονύμφων είναι δύο άντρες, που μαζί με τους συγγενείς πηγαίνουν στην πλατεία, όπου γίνεται ο γάμος με παπά και με κουμπάρο. Διαβάζεται το προικοσύμφωνο και ακολουθεί γλέντι. Ένας ακόμη γάμος γιορτάζεται… την Καθαρά Δευτέρα στα Μεγάλα Καλύβια, του νομού Τρικάλων, για παραπάνω από έναν αιώνα, με αναπαράσταση του παραδοσιακού καραγκούνικου γάμου.

Αλευρώματα και μουζώματα. Ίσως, ο πιο γνωστό Αλευροπόλεμος είναι αυτός που λαμβάνει χώρα στο Γαλαξίδι, ένα έθιμο που διατηρείται από την Τουρκοκρατία. Επίσης, στα χωριά Μέρωνα και Μελιδόνια του Ρεθύμνου αναβιώνουν έθιμα όπως το κλέψιμο της νύφης και το μουντζούρωμα, τα οποία, σε συνδυασμό με το καλό κρασί και τους ήχους της λύρας, αποτελούν μια μοναδική εμπειρία, ενώ και στον Αρχάγγελο της Ρόδου οι εκδηλώσεις της Καθαράς Δευτέρας κορυφώνονται με τα “μουζώματα” και τα “αλευρώματα”, παράλληλα με το γλέντι, τις μεταμφιέσεις και τη σάτιρα.

Σε συνεργασία με το womanidol