“Το κορίτσι με τη βελόνα”: Μία ταινία που συγκλονίζει με τον ρεαλισμό της

Η ταινία Το κορίτσι με τη βελόνα ακολουθεί την Καρολίνε (Vic Carmen Sonne) που ζει κατά τη διάρκεια του Α’ παγκόσμιου πολέμου σε συνθήκες απόλυτης εξαθλίωσης. Η σκληρότητα των συνθηκών διαβίωσης μοιάζουν ακατανόητες στην εποχή μας, αλλά εδώ, η ταινία, μας υπενθυμίζει τον ηρωικό τρόπο που η ανθρωπότητα επιβίωσε στο παρελθόν. Η ταινία δεν μένει σε αυτό. Έχει στην ουσία τρία επίπεδα αφήγησης, και αυτή η μαεστρία του σουηδο-πολωνού σκηνοθέτη είναι πραγματικά μοναδική, προϋποθέτει μία σκηνοθετική ευφυΐα που μένει αξιοπρόσεχτη.

Η Καρολίνε είναι μία γυναίκα που έχει απομείνει μόνη. Ο άντρας της αγνοείται στο μέτωπο. Ευάλωτη, θα πέσει στην αγκαλιά του εργοδότη της. Θα μείνει έγκυος. Θα πιστέψει ότι θα κάνει έναν πλούσιο γάμο, πριν επέμβει μία “σιδηρά” κυρία, επιβλητική και κυριαρχική, η μητέρα του παραλίγο γαμπρού και ακυρώσει όλα τα σχέδια των δύο. Ο γιος εμπρός στον κίνδυνο να μην του αφήσει η μάνα του την περιουσία της όχι μόνο υποχωρεί, αλλά πετάει κυριολεκτικά στο δρόμο την Καρολίνε. Λίγο πριν, είχε εκείνη πετάξει στο δρόμο το νόμιμο σύζυγό της, που επέστρεψε άξαφνα με το πρόσωπό του παραμορφωμένο στον πόλεμο. Έγκυος και άνεργη, λοιπόν, η Καρολίνε και η αφήγηση περνάει σε ένα δεύτερο επίπεδο, ενός ακόμα Γολγοθά της επιβίωσης και εξαθλίωσης.

Η ταινία καταγράφει με ωμότητα τη σκληρότητα της εποχής. Σε εκείνο το δεύτερο επίπεδο αφήγησης η Καρολίνε κάνει κάτι αδιανόητο: Με μία τεράστια βελόνα προβαίνει στα δημόσια λουτρά σε μία αυτοσχέδια έκτρωση, χωρίς όμως επιτυχία. Εκεί γνωρίζει την Ντάγκμαρ Όβερμπι (Trine Dyrholm), η οποία και τη χαρακτηρίζει: Το κορίτσι της βελόνας.

Η Ντάγκμαρ της υπόσχεται πως μόλις γεννήσει μπορεί να προσφέρει το νεογέννητο σε μία οικονομικά εύρωστη οικογένεια, ώστε να μεγαλώσει με αξιοπρέπεια. Η Καρολίνε υπομένει τους μήνες εγκυμοσύνης, ενώ παράλληλα επανασυνδέεται με τον πρώην σύζυγό της, ο οποίος έχει γίνει θέαμα σε περιοδεύον θίασο. Με το νεογέννητο στα χέρια του αποδέχεται το ρόλο του πατέρα. Η Καρολίνε έχει άλλη γνώμη και βρίσκει την Ντάγκμαρ, όπου παραδίδει το παιδί της για ένα καλύτερο μέλλον.

Εδώ ξεκινά το τρίτο επίπεδο της αφήγησης. Η Καρολίνε δεν επιστρέφει στο σύζυγό της και μένει με την Ντάγκμαρ, γίνεται ο βοηθός της και εργάζεται γι’ αυτήν σε ένα μικρό κατάστημα που διατηρεί. Εκεί γίνεται μάρτυρας όλων αυτών των δοσοληψιών με τα παιδιά που παραλαμβάνει από ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες για μια καλύτερη τύχη σε ανάδοχες οικογένειες.

“Το κορίτσι με τη βελόνα”

Η ταινία αρχίζει να αναπτύσσει αριστοτεχνικά αυτή τη σχέση των δύο γυναικών, και το χαρακτήρα της Ντάγκμαρ, μίας εγκληματικής φυσιογνωμίας που συγκλόνισε τη Δανία στις αρχές του 20ου αιώνα. Η ταινία δεν επικεντρώνεται μόνο σε αυτήν. Δεν είναι εκείνη μόνο το θέμα. Είναι και εκείνη το θέμα.

Περισσότερο η κοινωνική ματιά του σκηνοθέτη, η γυναικεία εξαθλίωση, η ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, η έννοια της μητρότητας, της ανάγκης, της έλλειψης πατρικής φιγούρας παρόντος (ίσως) του Μεγάλου Πολέμου – είναι συγκλονιστικό πως μόνο το παραμορφωμένο “τέρας”, ο άνθρωπος χωρίς πρόσωπο, που γίνεται θέαμα σε περιοδεύων θίασο, ο νόμιμος σύζυγος της Καρολίνε, είναι ο μόνος που δείχνει ανθρωπιά και ενδιαφέρεται να γίνει πατέρας: “Αυτό είναι ένα δώρο. Δεν είναι κάτι που χαρίζεις”, θα μονολογήσει όταν πιάσει στα χέρια του το νεογέννητο μωρό της Καρολίνε.

Η Καρολίνε παρασύρεται σε ναρκωτικά, και στις ψευδαισθήσεις που δημιουργούν, χειραγωγημένη από την εθισμένη σε αυτά Ντάγκμαρ. Δεν υποκύπτει. Πέφτει απελπισμένη από το παράθυρο, όταν συνειδητοποιεί πόσο καιρό υποβοηθά μία κατά συρροή δολοφόνο. Όχι, η Ντάγκμαρ τα παιδιά δεν τα έσωζε, δεν τα έδινε σε ανάδοχες οικογένειες, τα παιδιά τα έπνιγε. Τρομακτικές οι σκηνές, που περιγράφονται, με τη φιγούρα της Ντάγκμαρ να παρουσιάζεται εξίσου ψύχραιμη και τρομακτική.

Ο σκηνοθέτης δίνει ένα άψογο ψυχολογικό προφίλ Παπαδιαμαντικού τύπο,  χωρίς να τον έχει διαβάσει, αν και δε θα μου έκανε εντύπωση αν τον είχε διαβάσει. Ο Χορν εδώ σκηνοθετεί τη “Φόνισσα” πολύ πιο ουσιαστικά και κοντά στον Έλληνα συγγραφέα, παρά η Νάθενα στο ομώνυμο έργο της. Η Ντάγκμαρ υπερασπίζεται τις επιλογές της στο δικαστήριο, “ο κόσμος είναι φριχτό πράγμα!”, θα υποστηρίξει με θάρρος, αναδεικνύοντας την εξαθλιωμένη εποχή του πολέμου και την απανθρωπιά της, ως βασική αιτία για τους φόνους που διαπράττει, με μία ταυτόχρονη αίσθηση κοινωνικής προσφοράς και αυτοπροστασίας. Η Ντάγκμαρ καταδικάζει την κοινωνία και καταδικάζεται (δικαίως) απ’ αυτήν.

Μία συγκλονιστική ταινία 

Η ταινία προσφέρει ευφυώς αυτή την εναλλαγή επιπέδου αφήγησης κι ένα θεατρικό στήσιμο στις σκηνές της. Ο σουηδο-πολωνός σκηνοθέτης με τη σπάνιας ομορφιάς ασπρόμαυρη φωτογραφία που του παρέχει ο διευθυντής φωτογραφίας (Michal Dymek), στήνει αρκετά στυλιζαρισμένες επιλογές στα κάδρα του και άψογο ήχο βγαλμένο από το στούντιο. Η μουσική υποβόσκει άψογα επίσης, και προδιαθέτει την αγωνία και το θρίλερ των σκηνών εκείνων που τελικά παρουσιάζουν τη σκληρότητα των επιλογών των χαρακτήρων.

Κάθε φορά που έρχεται κάτι θηριώδες στο προσκήνιο (όπως για παράδειγμα η σκηνή λίγο πριν την αυτοσχέδια έκτρωση με τη βελόνα στα δημόσια λουτρά) ένα σχετικό μουσικό μοτίβο προετοιμάζει το θεατή. Μια επιλογή έξυπνη, αλλά και με απαραίτητη λιτότητα. Οι ερμηνείες, επίσης, λειτουργούν έξοχα, και κυρίως ξεχωρίζει σαφώς η πρωταγωνίστρια, που περνάει από σαράντα κύματα στο βίο της (οι εναλλαγές συναισθημάτων της αποτυπώνονται επίσης με μία γοητευτική δωρική λιτότητα), ενώ η εξαιρετική ερμηνευτική παγωμένη φυσιογνωμία της Ντάγκμαρ είναι αφοπλιστική, συνδυαστικά με το ασφυκτικό πλαίσιο της ασπρόμαυρης και θεατρικής σκηνογραφίας.

Η ταινία, επίσης, διαθέτει έναν ισορροπημένο ρυθμό, ενώ παρουσιάζει την απόλυτη φτώχεια, τη μιζέρια, την πείνα, την εξάντληση ενός πολέμου, τη θέση της γυναίκας σε μία εποχή μεγάλων δοκιμασιών για την ανθρωπότητα. Αν και γράφτηκε εκτενώς ότι η θέση της γυναίκας παρουσιάζεται εδώ στην εκμετάλλευσή της, υποβιβασμένη, θα σημείωνε εύκολα κανείς, ότι οι γυναίκες στην ταινία παρουσιάζονται εξίσου και σημαντικά κυρίαρχες.

Πώς αποτυπώνονται οι γυναίκες

Η μητέρα του αρχικού εργοδότη της Καρολίνε, με τον τίτλο της Βαρόνης και αρκετό υλικό πλούτο, είναι εξουσιαστική, καταπιεστική, εκείνη κάνει “κουμάντο” και πετυχαίνει αυτό που θέλει ενάντια στη θέληση του γιου της, ενώ και η κατά συρροή δολοφόνος, Ντάγκμαρ, είναι επίσης δυναμική και εξουσιαστική με όσους είναι γύρω της, και παράλληλα, αποφασίζει και χειραγωγεί το νεαρό ερωτικό της σύντροφο κατά το δοκούν. Ακόμα και η εξαθλιωμένη Καρολίνε, όταν χρειάστηκε, έδιωξε δυναμικά τον πρώην σύζυγό της, και επέστρεψε δύο φορές σε αυτόν, νιώθοντας ότι μόνο εκεί υπάρχει ασφάλεια και αποδοχή.

Οι γυναίκες της ταινίας δεν παρουσιάζονται θύματα, αλλά ισχυρές και δυναμικές, με ανεξάντλητες δυνάμεις επιβίωσης. Αντιθέτως, απόντες και αδύναμοι είναι οι ελάχιστοι άντρες της ταινίας: Ο πρώην εργοδότης της Καρολίνε παρουσιάζεται να μυξοκλαίει μπροστά στη δυναμική μητέρα του, γίνεται υποχείριό της, όπως υποχείριο της Ντάγκμαρ είναι και ο εραστής της, ενώ ο σύζυγος της Καρολίνε απλά αποδέχεται κάθε της απόφαση: Έρχεται και φεύγει από τη ζωή του όποτε εκείνη το αποφασίσει.

Η ταινία θα κλείσει με μία ελπίδα, με μία προοπτική που ταίριαζε στον τρόπο που οδηγήθηκε στις επιλογές της η Καρολίνε: Η υποτιθέμενη κόρη της Ντάγκμαρ, Ερένα (Ava Knox Martin), θα υιοθετηθεί από την Καρολίνε, ένα δεκάχρονο κορίτσι, που αφοπλίζει, επίσης, με τον τρόπο που ερμηνεύει μία αμφιλεγόμενη μικρομέγαλη συμπεριφορά στο άρρωστο περιβάλλον που μεγαλώνει.

Η ταινία, χωρίς άλλο, αφοπλίζει με την ωμότητά της, ενώ ο τρόπος που διαχειρίζεται τα αληθινά γεγονότα με τη μυθοπλασία ισορροπούνται εξαιρετικά. Νομίζω ότι στο μέλλον ο σουηδο-πολωνός σκηνοθέτης θα απασχολήσει ακόμα περισσότερο την ευρωπαϊκή και παγκόσμια κινηματογραφία.