Το μπουζούκι και τα ντουζένια του – “Άειντε να ‘ποθάνει ο χάρος!”

Καραντουζένι κούρντισα
τον μπαγλαμά να παίξω
απόψε θα γλεντήσουμε
και θα το ρίξουμ’ έζω.

Ακούγεται απ’ το παλιό μηχάνημα, που βρίσκεται στη γωνιά, να τραγουδά ο Μιχάλης Γενίτσαρης και η παρέα διασκεδάζει στο ταβερνάκι, τρώγοντας τα μεζεδάκια και κατεβάζοντας τα ποτήρια. Το κέφι και η καλή διάθεση στα ύψη, συνοδεύονται από ανάλογες προπόσεις:

«Εις υγείαν!»
«Άσπρο πάτο!»
«Άειντε να ’ποθάνει ο χάρος!»

Αλλάζει η πλάκα στο τζουκ μποξ κι ακούγεται η βραχνή φωνή του Μάρκου Βαμβακάρη να λέει:

Ν’ άκουγες το αραπιέν
και το καραντουζένι…

Σιγοτραγουδούν μαζί με τον Μάρκο κάποιοι από την παρέα, επαναλαμβάνοντας τα λόγια χωρίς να ξέρουν, βέβαια, πως ασυνείδητα κάνουν κι αυτοί ένα μνημόσυνο σε κάποια σημαντικά στοιχεία της μουσικής μας παράδοσης. Δυστυχώς στις μέρες μας έχουν χαθεί, περιφρονημένα και σαρωμένα από τον “δυτικό” άνεμο, που γκρεμίζει καθετί αυθεντικό και δοκιμασμένο στον τόπο του πολιτιστικού πιθηκισμού.

Μιλώ για τις ονομασίες “αραπιέν” και “καραντουζένι”, που τις ακούμε, τις τραγουδάμε, αλλά δεν ξέρουμε, οι πολλοί, τι σημαίνουν καν. Από την άλλη, πολλοί νέοι, φερέλπιδες μουσικοί, που σπουδάζουν το τετράχορδο κιθαρομπούζουκο στα ωδεία, με τις παρτιτούρες και τα σολφέζ τους, ξέρουν το ευρωπαϊκό κούρδισμα ρε-λα-φα-ντο και έχουν ακουστά τα ευρωπαϊκά κουρδίσματα του τριχόρδου ρε-λα-ρε ή σολ-λα-ρε οκτάβα ή λα-μι-λα οκτάβα.

Ελάχιστοι οργανοπαίκτες έχουν απομείνει, ακόμα κι απ’ αυτούς που παίζουν μόνο τρίχορδο μπουζούκι ή μπαγλαμά, που γνωρίζουν τα παλιά κουρδίσματα, τα ντουζένια, των μπουζουκιών, που έπαιζαν τους ανατολίτικους δρόμους, τους παραδοσιακούς.

 

Μπουζούκι και παλιά κουρδίσματα 

Έναν απ’ αυτούς, τον Μανώλη Πάππο (φωτο), που πατά γερά επάνω στην παράδοση, τον θυμάμαι το καλοκαίρι του 1989, στο ταβερνείο στις ψαρόβαρκες στο Κερατσίνι, τότε που κάναμε παρέα, να αλλάζει τα κουρδίσματα και να παίζει ταξίμια μαγικά. Εμπειρία ζωής ολάκερης…

Ο Μάρκος Βαμβακάρης, που τα είχε μάθει από παλαιότερους οργανοπαίκτες του Πειραιά, τον Μιμίκο τον Μπογιατζή, τον Γιάννη τον Γυαλιά, τον Στραβογιώργη, τον Μανωλάκο τον Τρεισήμιση, περιγράφει πώς κουρδίζεται το μπουζούκι για να παίξει το γιουρούκικο, και γενικά μιλά για τα κουρδίσματα και τα ζεϊμπέκικα:

«Το κουρντίζεις διαφορετικά το μπουζούκι. Από κει που είναι στα ευρωπαϊκά κουρντισμένο, παίρνω και κατεβάζω και το ρε το αποπάνω και το μεσαίο, τα κατεβάζω να λένε και τα τρία τέλια στο μάστορη. Και παίζω γιουρούκικο, δηλαδή βαρύ ζεμπέκικο. Όλα αυτά που λένε γιουρούκικα, απτάλικα, κωτσέκικα, όλα είναι ζεμπέκικα. Το κωτσέκικο θέλει άλλο κούρντισμα, ξέχωρο από τα γιουρούκικο. Το απτάλικο είναι άλλο νταλαβέρι. Δεν χρειάζεται άλλο κούρντισμα»

»Ο απτάλικος βασίζεται στον ρυθμό, αλλά ζεμπέκικος θα ’ναι. Τα ζεμπέκικα γιουρούκικα χορεύονται με τον ίδιο τόνο. Είπαμε, το ένα είναι ίσο ζεμπέκικο, το άλλο έτσι λίγο παρτσαφλό να πούμε, με περισσότερες πενιές, αλλά το ίδιο. Τα γιουρούκικα είναι σκοποί που συνήθως παίζονται με το μπουζούκι και με τον μπαγλαμά. Και περισσότερο παίζονται με τον μπαγλαμά. Βέβαια, τώρα αυτά τα μπουζούκια, τα τετράχορδα, δεν μπορούν να τα παίζουν αυτά, μόνο τα τρίχορδα μπουζούκια και ο μπαγλαμάς».

Εδώ θέλω να τονίσω ότι ο Μάρκος Βαμβακάρης χαρακτηρίζει τα παλιά κουρδίσματα, τα ντουζένια, με το όνομα μπαγλαμαδοντουζένια γιατί αποδίδονταν ιδανικά από τους μπαγλαμάδες, όχι όμως τους σημερινούς, αλλά από αυτούς με τους εφτά μπερντέδες (τάστα), που δυστυχώς είναι κι αυτοί παρελθόν, όπως και τα μπουζούκια με τα ξύλινα στριφτάρια και με τα άντερα αντί για τάστα.

 

Τα ντουζένια

Τα ντουζένια λοιπόν, τα πιο γνωστά, είναι πέντε:

• Το γιουρούκικο που παίζεται στ’ ανοιχτά
• Το καραντουζένι
• Το συριανό
• Το αραπιέν και
• Το ραστ.

Ανάλογα με το ντουζένι, το μπουζούκι ή ο μπαγλαμάς παίζει κι αντίστοιχο δρόμο. Για παράδειγμα στο αραπιέν παίζεται ο δρόμος (μακάμι) χουζάμ. Αυτά τα λίγα, λοιπόν, για τα ντουζένια, που δεν είναι, βέβαια, διαφωτιστικά επαρκώς για έναν που θέλει να “σπουδάσει” σοβαρά το μπουζούκι, αλλ’ όμως πιστεύω ότι βοηθούν όλους εμάς, τους μη επαΐοντες περί την οργανοπαιξία, να εννοούμε τι λέμε όταν τραγουδάμε:

Παίξε μπουζουκάκι μου
το καραντουζένι,
ντόρτια πάντια η μοίρα μου
στη ζωή μου φέρνει.