Το ταξίδι του Γιάννη Ζουγανέλη στην αρχαία Ελλάδα

Αφορμή για το σημερινό σημείωμα, στάθηκε ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον διπλό CD του Γιάννη Ζουγανέλη. Πριν ξεκινήσω, θα σας παραθέσω μερικά αποσπάσματα από το λιτό, αλλά καθηλωτικό σημείωμά του στο ένθετο: «Ζωγραφίζω με νότες. Ακούω τον αέρα. Η θάλασσα με φέρνει, η θάλασσα με παίρνει. Ο πατέρας, αχ! ο πατέρας. Το αίμα του στο αίμα μου, στο μέλλον του παιδιού μου. Τα χρόνια που χορεύουν. Η πίστη που επιμένει. Η σοφία που αγωνίζεται».

Το CD κυκλοφορεί τόσο στην Ελλάδα όσο, και κυρίως, στο εξωτερικό, με τον τίτλο “GREEK FIGURES, Instrumental, GIAΝNIS ZOUGANELIS”. Έχει 27 κομμάτια, συνθέσεις του Γιάννη, τα οποία καλύπτουν μία περίοδο 25 ετών δημιουργίας (1980-2005). Όλα τα κομμάτια έχουν σχέση με την αρχαία Ελλάδα και περιγράφουν μουσικά κάποια ξεχωριστά στοιχεία της, με προτίμηση την Μυθολογία, η οποία στο βάθος της και στον συμβολισμό της, είναι πολύ πιο σημαντική τόσο από την ιστορία, όσο και από τη γραμματεία!

Γιατί η μυθολογία είναι η ψυχή μας, ενώ η ιστορία και η γραμματεία είναι η παιδεία μας. Θα μπορούσα να χαρακτηρίσω αυτά τα κομμάτια, ως μία «σπουδή της αρχαίας ελληνικής ατμόσφαιρας». Ο Γιάννης κάνει πετυχημένη χρήση του μουσικού υλικού του (εννοώ της μουσικής “προίκας” του) το οποίο υλικό αποτελείται από την αρχαία μουσική, την βυζαντινή, την παραδοσιακή, την λαϊκή, αλλά και από τις δυτικές δημιουργίες, τόσο των κλασικών συνθετών, όσο και των ροκάδων.

Ο Ζουγανέλης, συνδέει Ατρείδες και Μ. Παρασκευή!

Ο Γιάννης Ζουγανέλης γεννήθηκε με ένα χάρισμα, το οποίο μετά καλλιέργησε και ανάπτυξε, δηλαδή την σάτιρα! Μία σάτιρα, που ήταν πάντα αντικειμενική, ουσιαστική, δίκαιη, επιμορφωτική, αλλά και εξελικτική. Όμως ο Γιάννης έχει άλλο ένα χάρισμα, δώρο από την μούσα Ερατώ, και πρόκειται για τη μουσική! Γι’ αυτό, το μουσικό του πνεύμα είναι προχωρημένο και συχνά βαδίζει άφοβα σε ζόρικες ατραπούς, τις οποίες ελάχιστοι σύγχρονοι έχουν την τύχη να διαβούν, ώστε να “κοινωνήσουν” έναν διαφορετικό μουσικό αέρα ο οποίος, εμπνέει, αναζωογονεί, διδάσκει και δυναμώνει.

Και για να μη θεωρηθεί ότι με παρασύρει ο ενθουσιασμός μου από το συγκεκριμένο ακρόαμα-έργο-CD, το οποίο ξεχωρίζει μέσα στην πολυδιαφημισμένη πληκτική (και στερούμενη έμπνευσης), σύγχρονη μουσική “δημιουργία”, θα μιλήσω στη συνέχεια με απτά παραδείγματα τα οποία μπορείτε να ακούσετε και εσείς και να επιβεβαιώσετε -ή και όχι- τους ισχυρισμούς μου. Να μία πρόγευση, τώρα, με το αριστουργηματικό κομμάτι του “Ατρείδες”, από το 1980. Σας το παρουσιάζω σε μία ζωντανή ερμηνεία με τον ίδιον τον Γιάννη να παίζει πιάνο και να τραγουδάει. Επίσης, ο στιχουργός Κώστας Μύρης κάνει έναν πρόλογο.

Όταν ακούω αυτό το κομμάτι, έρχεται στο μυαλό μου (ως αύρα, όχι ως μελωδία) η κατανυκτική ατμόσφαιρα της Μεγάλης Παρασκευής με τον Επιτάφιο και πιο συγκεκριμένα τα συγκλονιστικά “Ευλογητάρια” (ήχος πλ. Α’), μάλιστα στην μαγική-“μεταφυσική” εκδοχή του Πέτρου Πελοποννήσιου (1730-1777)!

Πριν τον κορονοϊό, δεν παρέλειπα να πάω στην εκκλησία, το βράδυ του Επιταφίου, για ν’ ακούσω τα “Ευλογητάρια” και να συγκινηθώ, ακόμα και από συνήθεις φάλτσους και άτεχνους ψαλτάδες. Έχει τεράστια δύναμη αυτό το κομμάτι, ώστε εξαφανίζονται αυτόματα όλες οι κακοφωνίες! (Πού τέτοια τύχη οι Μπετόβεν, Μότσαρτ κ.λ.π., που αν ακουστεί π.χ. το “ντο” με 263 Hz, αντί για 264 Hz, ο ερμηνευτής, πάει για …κρέμασμα -μπαγασάδες και κουφάλες Προτεστάντες). Τέτοια συγκίνηση Επιταφίου ένιωσα, ακούγοντας τους “Ατρείδες” του Γιάννη! Οι ευαίσθητοι αναγνώστες μου, περιμένω (και …οφείλουν) να το λατρέψουν!

Το απρόβλεπτο και οι …αυξημένες τρεις διαστάσεις

Ένα σημαντικό στοιχείο της καλλιτεχνικής (γενικά) έκφρασης του Γιάννη Ζουγανέλη, είναι το “απρόβλεπτο”! Βέβαια το “απρόβλεπτο” σε συνδυασμό με την “αντίθεση” είναι τα δύο βασικά στοιχεία, που δημιουργούν το “χιούμορ” (στοιχείο του Γιάννη), το οποίο έχει ως βασική ιδιότητα την επικοινωνία. Μια και το ‘φερε η κουβέντα, ψάξτε και δείτε στο Google ή στα λεξικά τι είναι “χιούμορ”, αλλά να μην τρώτε ή πίνετε ταυτοχρόνως, γιατί μπορεί να πνιγείτε από τα γέλια με τις κουλτουριάρικες μαλακίες που γράφονται…

Κάποιος περισπούδαστος, ονόματα δεν λέμε και τζάκια κατάμαυρα δεν θίγουμε, έχει γράψει ότι «χιούμορ είναι μορφή αστεϊσμού άδηλων αιτίων, με κύρια προβολή το παράδοξον»! (Αφήστε που ορίζει δια του οριζομένου, ο ξορκιζμένος…). Και ξαναγυρίζουμε στον δημιουργό Γιάννη Ζουγανέλη, που όπως σας έλεγα χαρακτηριστικό του είναι το “απρόβλεπτο”. Το σπάνιο με τον Γιάννη είναι, ότι έχει το “απρόβλεπτο” και στην μουσική. Εννοώ δηλαδή, ότι σε συμπαρασύρει με τη μελωδία και το ρυθμό και ξαφνικά σε βγάζει από τη συγκεκριμένη τροχιά και σε βάζει σε κάποια άλλη, η οποία έχει διαφορετική “ορατότητα”, δηλαδή ακουστική και ρυθμική χροιά…

Εξαιρετικά παραδείγματα είναι:
“Αρχαιοελληνικός ψαλμός” CD I-3
“Χρυσούς αιών του Περικλέους” CD I-7
“Ανάδυση του Ποσειδώνα” CD IΙ-4

Εκτός από το “απρόβλεπτο”, ο Γιάννης, δημιουργεί συχνά την αίσθηση μιας ατμόσφαιρας με περισσότερες από τρεις διαστάσεις -συν τον χρόνο! Έχω παρατηρήσει και μπορείτε να το διαπιστώσετε και εσείς, οπωσδήποτε και άμεσα, ότι όταν ο Γιάννης δημιουργεί, μιλάει, τραγουδάει, παίζει…, καταφέρνει να φαίνονται πολύ περισσότερα πράγματα! Μπορείτε να μου πείτε κάποιον άλλον καλλιτέχνη στην ίδια κατηγορία με τον Γιάννη, εδώ στην Ελλάδα;

Δεν υπάρχει και θα ήταν λάθος να σκεφτείτε κάποιους υπέροχους κωμικούς, όπως τον Θανάση Βέγγο, τον Χάρρυ Κλυνν…, αλλά δεν είναι στην ίδια κατηγορία, γιατί ο Γιάννης είναι ταυτοχρόνως και συνθέτης, στιχουργός, οργανοπαίχτης, ερμηνευτής! Άλλο πράγμα! Εργάζεται πολύ σεμνά χωρίς να κάνει θόρυβο, τόσο που κάποιες φορές μπορεί να αναρωτηθεί κανείς αν τον ενδιαφέρει πρωτίστως η προβολή του… Η δικιά μου εκτίμηση είναι ότι τον Γιάννη Ζουγανέλη τον ενδιαφέρει κυρίως η “στιγμή” και να παρουσιάζει τον εαυτό του, όπως ακριβώς την ζει αυτή τη “στιγμή”! Να τώρα κάποια ενδιαφέροντα κομμάτια με αίσθηση …διεσταλμένου χώρου:

“Τα φτερωτά σανδάλια του Ερμή” CD I-4
“Αρχαίο δράμα στην Επίδαυρο” CD IΙ-2

Πανδουρίς και μπαγλαμάς, κόρδαξ και τσιφτετέλι κ.ά.

Με τη μουσική αυτού του άλμπουμ, ο Γιάννης, γίνεται ένας πολύμορφος δάσκαλος και αυτό θα το καταλάβουν όσοι ενδιαφερθούν και κάνουν μια, θα έλεγα, “ανατομία” των μελωδιών του, αφού πρώτα τις ακούσουν προσεκτικά.

Στο κομμάτι “Αρχαία αγορά στην Αθήνα” CD I-6, χρησιμοποιεί μπαγλαμά, όργανο το οποίο παραπέμπει κατευθείαν στην αρχαία ελληνική “πανδουρίδα” την οποία κρατάει μία Ταναγραία σ’ ένα πήλινο ειδώλιο! Στο κομμάτι “Διονυσιακός χορός” CD I-9, ακούμε τον ρυθμό-χορό με το όνομα “Κορδάξ”, ο οποίος είναι πολύ κοντά στο σημερινό “τσιφτετέλι”.

Στο κομμάτι “Πλανόδιοι μικροπωλητές” CD IΙ-7, περιγράφονται εξαιρετικά αυτοί οι πρώιμοι βιοπαλαιστές της ζωής και μου φέραν στο μυαλό τους ζωηρούς μικροπωλητές στο Μοναστηράκι, με τους οποίους ξεκινάει η γνωστή ταινία “Η Λίζα και η άλλη” (1961).

Αναγκαίο Υ.Γ.

Θα κλείσω αυτό το κείμενο με μία “κακία”, αλλά ταυτόχρονα και μία μεγάλη αλήθεια, την οποία, αλήθεια, νιώθω με όλες τις αισθήσεις μου. Λοιπόν! Tο διπλό CD του Γιάννη Ζουγανέλη, μπορεί να αποτελέσει ένα αποτελεσματικό, κατά τη γνώμη μου, “φάρμακο” για τη σημερινή μουσική εποχή! Ακούγοντας κάποιος αυτά τα 27 κομμάτια, θα νιώσει ότι “καθαρίζεται”, δηλαδή “απολυμαίνεται” από τους σύγχρονους μουσικούς ρύπους της πατρίδας μας. Οι οποίοι ρύποι, προβάλλονται και διαδίδονται από όλα τα μέσα, με δύο και μοναδικούς σκοπούς. Το κέρδος κι την αποβλάκωση!

Γιάννη, σε ευχαριστούμε για αυτήν την προσφορά σου! Κανονικά θα έπρεπε να σε ευχαριστήσουν και αυτοί που είναι υπεύθυνοι για τον πολιτισμό αυτού του τόπου. Αλλά δυστυχώς, σχεδόν όλοι τους, δεν γνωρίζουν τι σημαίνει μουσική…