Πόσο ισχυροί (δεν) θα είναι οι λαϊκιστές στην επόμενη Ευρωβουλή;

Γράφουν οι Rosa Balfour και Laura Gelhaus –

Οι ευρωεκλογές παρουσιάζονται ως ένας αγώνας για την τύχη της Ευρώπης. Έως το ένα τρίτο των εδρών προβλέπεται να κερδηθεί από κόμματα τα οποία μπορούν να χαρακτηριστούν λαϊκίστικα. Ισχυρίζονται ότι αντιπροσωπεύουν τον «λαό» ενάντια στην «ελίτ», τους πρόσφυγες, τις πολυεθνικές ή τους διαφορετικούς «άλλους». Ανάμεσά τους, τα ακροδεξιά κόμματα, σκοπεύοντας να ανακτήσουν τις εξουσίες που έχουν μεταβιβάσει τα κράτη τους στις Βρυξέλλες και να αλλάξουν ριζικά την ΕΕ, αναμένεται να αποσπάσουν σημαντικά ποσοστά.

Εάν η άνοδος του λαϊκισμού –σε γενικές γραμμές– μπορεί να υποστηριχθεί ότι έχει κλονίσει την κουρασμένη ευρωπαϊκή πολιτική, η ακροδεξιά –ως μια εκδοχή του λαϊκισμού– είναι μια πρόκληση για την ΕΕ και για την ευρωπαϊκή δημοκρατία. Εντούτοις, μπορεί να ανατραπεί εάν τα άλλα πολιτικά κόμματα αλλάξουν ταχύτητα.

Τα λαϊκίστικα κόμματα μέχρι τώρα ήταν εξαιρετικά “θορυβώδη”, αλλά ο αντίκτυπος τους στην πραγματική χάραξη πολιτικής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο -και το Συμβούλιο- ήταν ελάχιστος. Έχουν επιτύχει στη διαμόρφωση της ημερήσιας διάταξης όταν τα κυρίαρχα κόμματα έχουν επηρεαστεί από την ρητορική τους, δίνοντας σημασία στον αυξανόμενο φόβο τους και υιοθετώντας την πολιτική τους ατζέντα. Αλλά η άνοδος των ακροδεξιών λαϊκιστών μπορεί να αντιμετωπιστεί αν δεν υπεισέλθουν στα παραδοσιακά κυρίαρχα κόμματα. Το επόμενο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα είναι ένα πεδίο όπου θα πραγματοποιηθεί αυτή η αντιπαράθεση.

Μέχρι στιγμής, οι λαϊκιστές όλων των αποχρώσεων δεν μπόρεσαν να δράσουν συνεκτικά στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Είναι διάσπαρτοι σε διάφορες κοινοβουλευτικές ομάδες και διαφωνούν σε πολλά ζωτικά ζητήματα – από το εμπόριο με τη Ρωσία μέχρι την Κλιματική Αλλαγή και την ασφάλεια, όπως δείχνει ο παρακάτω πίνακας.

Βασικά, ενώ οι περισσότεροι απορρίπτουν την ΕΕ, διαφωνούν σχετικά με τον τρόπο συνεργασίας τους. Οι λαϊκιστές όλων των αποχρώσεων κινητοποιούν την οργή και ψηφίζουν για να αποτρέψουν τη μετανάστευση, αλλά είναι απίθανο να βρουν μαζί μια πολιτική για τη μετανάστευση. Και είναι πιθανό να διαφωνήσουν έντονα για το πώς θα διαχειριστούν τον προϋπολογισμό της ΕΕ.

Για να ξεπεραστούν αυτές οι διαφορές, η ιταλική Lega, ο Γαλλικός Εθνικός Συναγερμός το Κόμμα Ελευθερίας της Αυστρίας, η Εναλλακτική για τη Γερμανία, το Λαϊκό Κόμμα της Δανίας, το Φινλανδικό Κόμμα, το Κόμμα της Ολλανδικής Ελευθερίας και το Κόμμα Ελευθερίας και Άμεσης Δημοκρατίας στην Τσεχία έχουν δεσμευτεί να δημιουργήσουν νέα πολιτική ομάδα που καλείται Ευρωπαϊκή Συμμαχία των Λαών και των Εθνών.

Η αχίλλειος φτέρνα των λαϊκιστών

Ωστόσο, σε αυτή τη συμμαχία δεν περιλαμβάνονται όλα τα μεγάλα ακροδεξιά λαϊκίστικα κόμματα της Ευρώπης. Το πολωνικό κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνης δεν έχει μέχρι στιγμής αποδεχτεί το κάλεσμα καθώς έχει κουραστεί από τις ρωσικές σχέσεις και τη στάση του φιλο-πουτινικών κάποιων εταίρων. Ούτε το νέο κόμμα Brexit του Nigel Farage, το οποίο αναμένεται να κερδίσει το 30% των ψήφων στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η δε θέση του Fidesz του Όρμπαν στην Ουγγαρία, το οποίο επί του παρόντος έχει αποβληθεί από τη συντηρητική ομάδα του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος, παραμένει προς συζήτηση.

Ακόμα κι αν οι ακροδεξιοί λαϊκιστές κατορθώσουν να σχηματίσουν μια μεγάλη κοινοβουλευτική ομάδα, αυτό δεν εξασφαλίζει κατ’ ανάγκη ότι θα ψηφίζουν ως σύνολο. Μέχρι σήμερα, οι λαϊκιστές στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχουν δείξει πολύ χαμηλά επίπεδα συνοχής, οι ομάδες τους έχουν συχνά διαχωριστεί σύμφωνα με τις εθνικές γραμμές και τα μέλη τους συχνά δεν ψηφίζουν. Στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, πιθανότατα, θα εξακολουθήσει να παραμένει η πλειοψηφία κομμάτων που είναι υπέρ της ΕΕ, αλλά πλέον θα βασίζεται σε πιο ασταθείς συνασπισμούς από ο,τι στο παρελθόν.

Ωστόσο, η χάραξη πολιτικής δεν ήταν ποτέ ο κύριος στόχος των λαϊκιστικών κομμάτων. Η επιτυχία τους έγκειται στην ικανότητά τους να πλαισιώνουν τον πολιτικό διάλογο, να καταλαμβάνουν την κεντρική σκηνή παρά να εκπροσωπούν μειονοτικές απόψεις και να ωθούν άλλα κόμματα να αντιμετωπίζουν τα ζητήματα που θέτουν, είτε μετακινώντας το κέντρο δεξιότερα, είτε καταλαμβάνοντας τον χώρο που ανήκε προηγουμένως στα παραδοσιακά κόμματα. Ακριβώς εκεί έγκειται η δύναμή τους στο επόμενο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Για παράδειγμα, το βρετανικό Κόμμα Ανεξαρτησίας έφτιαξε την από την οποία διαδόθηκε επιτυχώς το αφήγημα εναντίον της ΕΕ, καταφέρνοντας να καταστήσει δέσμιο του το Συντηρητικό Κόμμα. Οι λαϊκιστικές αφηγήσεις «εμείς, εναντίον τους» βρήκαν τον δρόμο τους στη ρητορική των κυρίαρχων ομάδων στο ευρωκοινοβούλιο. Για παράδειγμα, στις συζητήσεις υπήρχαν διάφοροι ευρωβουλευτές που εξέφραζαν απόψεις με λαϊκίστικο στυλ για το πως η εμπορική συμφωνία με τον Καναδά ήταν στην πραγματικότητα υπέρ των “πολυεθνικών” ή ένα μέτρο εναντίον του Τραμπ. Και οι δύο απόψεις απεικονίστηκαν ως οι “άλλοι” έναντι των οποίων πρέπει να προστατευθούν οι «Ευρωπαίοι».

Δεν θα έρθει το τέλος της Ευρωβουλής

Τα ακροδεξιά λαϊκίστικα κόμματα κόμματα είχαν τον μεγαλύτερο αντίκτυπο, καταφέρνοντας να διαιρέσουν την κεντροδεξιά ή να την μετακινήσουν προς τα δεξιά. Οι θεμελιώδεις αξίες της ΕΕ, όπως η ακαδημαϊκή ελευθερία ως ανθρώπινο δικαίωμα, τίθενται υπό αμφισβήτηση από τις διασπάσεις στο Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα χάρη στην επιρροή του Fidesz.

Δεν πρόκειται να έρθει το τέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ακόμα και αναδειχθεί ένας μεγαλύτερος αριθμός αντιδημοκρατικών, ακροδεξιών λαϊκιστών. Ωστόσο, ο εφησυχασμός για τη δυνητική επιρροή τους κινδυνεύει να μειώσει τη σημασία της ΕΕ. Τα τελευταία χρόνια τα κόμματα αυτά έχουν αναπτυχθεί λόγω της ανικανότητας των δυνάμεων που είναι υπέρ της ΕΕ να αντιμετωπίσουν την εθνικιστική ρητορική τους. Τα λαϊκιστικά κόμματα έχουν επηρεάζει τη συζήτηση και έχουν αλλάξει αυτό που θεωρούνταν κυρίαρχο ρεύμα.

Αντί να επιτρέπουν στον λαϊκισμό και ακόμα περισσότερο στην ακροδεξιά εκδοχή του να δίνουν τον τόνο στην πολιτική συζήτηση στην Ευρώπη και αντί να δέχονται τους κατασκευασμένους φόβους ως πραγματικότητες μιμούμενοι τους λαϊκιστές για να πάρουν ψήφους, οι φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις πρέπει να ανακτήσουν την κατοχή του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Να οικοδομήσουν μια πιο ελκυστική πανευρωπαϊκή πολιτική που θα διαχειριστεί τις προκλήσεις των καιρών μας.