Η ανάγκη ενός νέου (περιφερειακού) προστατευτισμού

Πριν ακριβώς από 12 χρόνια, την 1η Ιουλίου 2005, δημοσιεύθηκε στην πρώτη σελίδα της Καθημερινής άρθρο μου με τον τίτλο «Η ανάγκη ενός νέου προστατευτισμού». Γυρίζω τόσο πίσω, επειδή η άποψη που είχα εκφράσει σ’ εκείνο το άρθρο ήταν τότε απολύτως αιρετική και είχε προκαλέσει σωρεία αντιδράσεων, με πρώτη την αντίδραση του πρώην υπουργού της ΝΔ και δεδηλωμένου νεοφιλελεύθερου Ανδρέα Ανδριανόπουλου.

Από τότε, όμως, έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι και εκείνη η αιρετική άποψη έχει καταστεί κεντρικό ζήτημα συζήτηση και βεβαίως αντικείμενο έντονων αντιθέσεων όχι μόνο στο επίπεδο των οικονομολόγων και των δημοσιολογούντων, αλλά και στο πολιτικό επίπεδο.

Όπως έγραφα τότε, «η Ευρώπη θα έπρεπε ήδη να έχει συνειδητοποιήσει ότι το καθεστώς του ελεύθερου διεθνούς εμπορίου έχει αρχίσει να μετατρέπεται σε μπούμεραγκ. Η πρόκληση αφορά και τις ΗΠΑ, αν και σ’ αυτόν τον εμπορικό πόλεμο διαθέτουν ορισμένα όπλα που δεν διαθέτει η Γηραιά Ηπειρος. Οι ευρωπαϊκές ελίτ, πάντως, είναι δογματικές σε βαθμό εθελοτυφλίας για να μην αντιλαμβάνονται το προφανές. Κατά μίαν έννοια, έχουν πέσει θύματα του δικού τους –μέχρι πρότινος πολύ βολικού– ιδεολογήματος για την ανάπτυξη παγκοσμίως. Έχοντας, όμως, μετατρέψει μία στρατηγική σε “ευαγγέλιο”, δυσκολεύονται να αποδεχθούν ότι αυτό δεν ισχύει πια.

»Παλαιότερα, κυριαρχούσε η θεωρία ότι στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας οι δυτικές οικονομίες (και η ιαπωνική) θα διατηρήσουν το προνόμιο της υψηλής τεχνολογίας και ότι στις χώρες της περιφέρειας θα μετακινηθούν μόνον οι βιομηχανίες εντάσεως εργασίας, λόγω του χαμηλού κόστους. Μετά τις περιβόητες “τίγρεις” της Απω Ανατολής, η δυναμική είσοδος της Κίνας στη διεθνή αγορά καταδεικνύει ότι η διάκριση αυτή δεν αντέχει στον χρόνο. Η Κίνα δεν είναι Τρίτος Κόσμος. Διαθέτει τις προϋποθέσεις για να υποκαταστήσει όλα σχεδόν τα δυτικά προϊόντα. Αυτό που βλέπουμε σήμερα είναι μόνον η κορυφή του παγόβουνου.

»Μεσο-μακροπρόθεσμα, η Ευρώπη δεν διαθέτει καμία απάντηση σ’ αυτήν την κλιμακούμενη οικονομική πρόκληση. Όταν ισχύουν τόσο μεγάλες διαφορές σε ό, τι αφορά τους μισθούς, τις εργασιακές σχέσεις και τις συνθήκες εργασίας, δεν έχει έννοια το ελεύθερο εμπόριο. Όσο δραστικά και αν μειωθούν οι αποδοχές και τα εργασιακά δικαιώματα των Ευρωπαίων, η διαφορά κόστους θα παραμείνει καταλυτική.

»Επικαλούμενοι το παράδειγμα της Ιαπωνίας, ορισμένοι εκτιμούν ότι με την πάροδο του χρόνου η κινεζική οικονομία θα αρχίσει να χάνει το πλεονέκτημα της φθηνής και πειθαρχημένης εργασίας. Η εκτίμηση αυτή παραβλέπει το γεγονός ότι η Κίνα διαθέτει μία τεράστια υπανάπτυκτη ενδοχώρα, ο πληθυσμός της οποίας θα λειτουργήσει εκ των πραγμάτων ως εφεδρικός στρατός εργασίας, που θα διατηρήσει για πολλές δεκαετίες τους μισθούς σε πολύ χαμηλά επίπεδα.

»Η Ευρώπη κινδυνεύει να γίνει το πρώτο μεγάλο θύμα αυτού του άνισου ανταγωνισμού. Η παραγωγική της δομή απειλείται με συρρίκνωση. Το σημερινό επίπεδο ευημερίας, που αποτελεί κορυφαία κατάκτηση στην ανθρώπινη ιστορία, δεν μπορεί να διατηρηθεί με μερίσματα. Επειδή ακριβώς οι επιπτώσεις διαγράφονται καταστροφικές, αργά ή γρήγορα θα τεθεί θέμα αναβίωσης ενός προστατευτισμού σε ευρύτερη βάση, που θα περιλαμβάνει την ΕΕ και τις συνδεδεμένες με αυτήν χώρες. Όσο νωρίτερα αρχίσει αυτή η –προς το παρόν εκτός ατζέντας– συζήτηση τόσο το καλύτερο για τους Ευρωπαίους».

Η Δύση χάνει έδαφος

Όλα τα στοιχεία επιβεβαιώνουν ότι η Δύση χάνει συνεχώς έδαφος στο διεθνές εμπόριο. Στις ΗΠΑ, ο Τραμπ οφείλει την εκλογή του σε πολύ μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι έθεσε ευθέως στην προεκλογική ατζέντα του την επιβολή προστατευτικών δασμών, προκειμένου να υποχρεώσει αμερικανικές πολυεθνικές να επιστρέψουν στις ΗΠΑ, αλλά και άλλες πολυεθνικές με ισχυρό μερίδιο αγοράς στις ΗΠΑ να φτιάξουν εκεί τα εργοστάσιά τους.

Στην ΕΕ, όμως, παρά την διάχυτη κρίση, ο προστατευτισμός παραμένει σχεδόν απαγορευμένη λέξη για τις κυβερνήσεις. Αιτία είναι ότι τον τόνο δίνει ή Γερμανία, η οποία συνεχίζει να κάνει διεθνώς πρωταθλητισμό όσον αφορά τις εξαγωγές. Όπως, όμως, έγραφα στις 23 Μαρτίου του 2010 σε επίσης πρωτοσέλιδο άρθρο στην Καθημερινή, «από τον κανόνα δεν εξαιρείται ούτε η Γερμανία.

• Πρώτον, επειδή μακροπρόθεσμα ούτε αυτή μπορεί να αντέξει τον ανταγωνισμό των ανερχόμενων βιομηχανικών χωρών.
• Δεύτερον, επειδή εάν δεν υπήρχε η ανοικτή ευρωπαϊκή αγορά και το ευρώ, οι γερμανικές εξαγωγές θα ήταν πολύ μικρότερες.

Αντί, όμως, το Βερολίνο να ψάχνει ευρωπαϊκή λύση, προτιμάει τον εύκολο δρόμο της οπισθοδρόμησης στην εθνική ιδιοτέλεια. Οπισθοδρόμηση, που αποσταθεροποιεί και το ευρώ και συνολικά το ευρωπαϊκό οικοδόμημα».