Το διπλωματικό πόκερ στην Πενταμερή

Η τουρκική ατζέντα στην Πενταμερή Διάσκεψη του Κραν Μοντάνα, που άρχισε την περασμένη Τετάρτη, έχει ξεκάθαρο στόχο την εσαεί παρουσία της Τουρκίας στην Κύπρο και τον στρατηγικό έλεγχο του νησιού. Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, μετέβη στο ελβετικό θέρετρο έχοντας σαφείς εντολές για τα περιθώρια των κινήσεών του. Είναι πρόδηλο ότι η τουρκική τακτική στηρίζεται σε δυο βασικές επιδιώξεις, που διαφάνηκαν από την πρώτη ημέρα των συζητήσεων.

Η πρώτη αφορά στο να εφαρμοστούν  για Τούρκους πολίτες στην Κύπρο οι τέσσερις ελευθερίες που ισχύουν στην ΕΕ (ελευθερία διακίνησης, εγκατάστασης, απόκτησης περιουσιών και διακίνησης αγαθών). Για την τουρκική πλευρά αυτό είναι θέμα υψίστης σημασίας. Οι Τουρκοκύπριοι, μάλιστα, το θέτουν ως προϋπόθεση για να προχωρήσουν οι συζητήσεις. Με άλλα λόγια, πρώτα να υποχωρήσει η ελληνοκυπριακή πλευρά σε αυτό το θέμα και μετά αυτοί να τοποθετηθούν στα άλλα.

Τι λένε ΕΕ και ΟΗΕ επί τούτου; Όπως συναφώς πληροφορούμαστε, η ΕΕ παρουσιάζεται έτοιμη να το συζητήσει εάν τούτο αφορά διμερώς Κύπρο και Τουρκία. Ο πρόεδρος Αναστασιάδης υπέδειξε η ΕΕ να συζητήσει εάν αυτό θα ισχύσει σε ολόκληρη την ΕΕ και όχι μόνο στην Κύπρο. Από την πλευρά τους, τα Ηνωμένα Έθνη υποστηρίζουν ότι το θέμα των τεσσάρων ελευθεριών έγινε αποδεκτό από ελληνοκυπριακής πλευράς την περίοδο 2008-2012 (προεδρία Χριστόφια).

Προνόμια για τους Τούρκους στην Κύπρο

Αποφεύγουν, ωστόσο, να αναφέρουν πως η σύγκλιση εκείνη έθετε δυο προϋποθέσεις: Να ισχύσει η αναλογία 4:1 (για Ελλαδίτες και Τούρκους, την οποία δεν δέχεται τώρα η Άγκυρα, και να συμφωνήσει η Αθήνα. Η ελληνική κυβέρνηση, όμως, δεν δέχεται τέτοια ρύθμιση. Πληροφορίες αναφέρουν πως μέλος της ομάδας Άιντε προειδοποίησε την ελληνοκυπριακή πλευρά, με απειλητικό ύφος, πως θα επωμιστεί την ευθύνη του αδιεξόδου, καθώς στο παρελθόν είχε αποδεχθεί τη ρύθμιση για τις τέσσερις ελευθερίες.

Η δεύτερη τουρκική επιδίωξη αφορά το θέμα της Ασφάλειας. Η Άγκυρα παρουσίασε μια πρόταση, την οποία θα διαφοροποιήσει περιθωριακά εάν και εφόσον προκύψει ανάγκη και για λόγους τακτικής. Η νέα Συνθήκη Εγγυήσεων θα είναι προσαρμοσμένη στα νέα δεδομένα και θα καλύπτει τη συνταγματική ασφάλεια, την εξωτερική διάσταση, την αποτελεσματική συμμετοχή και την εδαφική ακεραιότητα. Αναφορικά με τη Συνθήκη Συμμαχίας, αυτή διαφοροποιείται από εκείνη του 1960 μόνο στην ιδέα ότι οι στρατιωτικές μονάδες (ελληνική και τουρκική) θα υπάγονται/εδρεύουν στα αντίστοιχα κρατίδια (εληνοκυπριακό και τουρκοκυπριακό).

Για την απόσυρση των κατοχικών στρατευμάτων μετά την έναρξη εφαρμογής της συμφωνίας γίνεται λόγος για απόσυρση σημαντικού αριθμού στρατιωτών –χωρίς να καθορίζεται– με στόχο να φθάσουν σε συμφωνημένο αριθμό με την Ελλάδα (παραπέμπουν στους αριθμούς στρατιωτών που προβλέπονται από τη συνθήκη του 1960 για την ΕΛΔΥΚ και την ΤΟΥΡΔΥΚ.

Σε σχέση με την εφαρμογή της λύσης, οι μηχανισμοί εποπτείας –σύμφωνα με την τουρκική εκδοχή– θα αφορούν τη λειτουργικότητα, τη συνταγματική τάξη, την ισότιμη μεταχείριση και τις τέσσερις ελευθερίες, την αποτελεσματική συμμετοχή και την ανάπτυξη μιας δύναμης (στο πλαίσιο του κεφαλαίο 6). Η λογική της πρότασης παραπέμπει στις πρόνοιες του σχεδίου Ανάν, ενώ τίθεται το θέμα της επανεξέτασης στο μέλλον για την πιθανότητα αλλαγής του συστήματος, με κοινή, βεβαίως απόφαση.

Πληροφορίες αναφέρουν πως η Τουρκία, ως υποχώρηση μπορεί να αποδεχθεί συμμετοχή της ΕΕ στην επιτροπή παρακολούθησης και να παρέχει εγγυήσεις μόνο στο τουρκοκυπριακό συνιστών κρατίδιο. Το δεύτερο συνιστά χειρότερη εκδοχή από το σύστημα του 1960, καθώς παραπέμπει σε δυο κράτη. Σε ό,τι αφορά στις κινήσεις τους σε άλλα θέματα, είναι προφανές πως επιδιώκουν την εκ περιτροπής προεδρία και την αριθμητική ισότητα στους μηχανισμούς λήψης αποφάσεων.

Η στάση Δυτικών και ΟΗΕ

Ο πρώτος αντιπρόεδρος της Κομισιόν Φρανς Τίμερμανς, που εκπροσωπεί την ΕΕ στη Διάσκεψη με το καθεστώς παρατηρητή, ανέφερε πως η Ένωση μπορεί να προσφέρει μηχανισμούς ασφαλείας. Παρέπεμψε στα άρθρα 2, 7 και 42 της Συνθήκης της ΕΕ και στο 222 της Συνθήκης Λειτουργίας της.

Σε συνεννόηση και με τον Έσπεν Μπαρθ Άιντε, το Λονδίνο επιχείρησε να προωθήσει την «πακετοποίηση». Ωστόσο, μπροστά στις αντιδράσεις Αθήνας και Λευκωσίας υπαναχώρησε. Επιμένει στην ποντιοπιλατική θέση «ό,τι αποφασίσουν οι δυο πλευρές θα το δεχτούμε».  Σύμφωνα με πληροφορίες μας, τη δεύτερη ημέρα της Διάσκεψης (29 Ιουνίου), ο Βρετανός εκπρόσωπος είπε πως θεωρεί ότι πρέπει να υπάρχει ένας μηχανισμός επειγόντων θεμάτων (emergency level) για να ειδοποιεί ότι υφίσταται κάποιο πρόβλημα.

Όπως εξήγησε, τούτο πρέπει να γίνεται στη βάση της «διεθνούς νομιμότητας». Υποστήριξε, επίσης, στην ίδια σύνοδο ότι θα πρέπει να δοθεί ρόλος σε Ελλάδα και Τουρκία στα θέματα της εσωτερικής πτυχής, δηλαδή στον τρόπο που θα λειτουργεί εσωτερικά το κυπριακό κράτος μετά τη λύση. Με αυτή τη θέση διαφωνεί η Αθήνα.

Πριν την άφιξη του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ στο ελβετικό θέρετρο, ο Άιντε πρότεινε να ετοιμάσει ένα έγγραφο για την «πακετοποίηση». Το απέρριψε ο Νίκος Κοτζιάς, καθώς η Αθήνα δεν συζητά εσωτερικές πτυχές του Κυπριακού. Έντονη ήταν και η αντίδραση της Λευκωσίας, η οποία, ειρήσθω εν παρόδω, αποδέχθηκε τη λογική των δυο τραπεζιών στη διαδικασία και τη συζήτηση των έξι κεφαλαίων.

Ο ρόλος του Κοτζιά

Το μήνυμα από την Αθήνα ήταν σαφέστατο για το θέμα των τεσσάρων ελευθεριών που αξιώνουν οι Τούρκοι και δεν είχε αποδέκτη μόνο την Άγκυρα. Ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς,

Κατά τη συζήτηση της απαίτησης να ισχύσουν οι τέσσερις ελευθερίες για τους Τούρκους στην Κύπρο, ο Νίκος Κοτζιάς απάντησε πως μια τέτοια ρύθμιση, η οποία αφορά πρωτογενές δίκαιο, προϋποθέτει έγκριση από τα εθνικά Κοινοβούλια των κρατών-μελών της ΕΕ. Προεξόφλησε, μάλιστα, πως ένα τέτοιο ζήτημα δεν θα περάσει από το ελληνικό Κοινοβούλιο, αλλά δεν θα γίνει αποδεκτό ούτε από άλλα ευρωπαϊκά.

Η συμμετοχή του Κοτζιά στη Διάσκεψη χαρακτηρίστηκε από τον ίδιο τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ και άλλους ιδιαίτερα χρήσιμη, καθώς οι παρεμβάσεις του βοήθησαν τη διαδικασία, ιδιαίτερα σε στιγμές που υπήρξαν δυσκολίες και επιπλοκές. Την ίδια ώρα, κατά τη διάρκεια των συναντήσεων, παρουσιάσθηκε ιδιαίτερα αυστηρός έναντι των τουρκικών τακτικισμών και της προσπάθειας του Τσαβούσογλου να οδηγήσει σε άλλες κατευθύνσεις τις συζητήσεις. Οι απόπειρες του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών να προκαλέσει κρίση με αναφορές και στην Ελλάδα αντιμετωπίσθηκαν αμέσως και αποτελεσματικά από τον Έλληνα ομόλογό του με αυστηρές υποδείξεις.

Το Εθνικό Συμβούλιο

Στο Εθνικό Συμβούλιο, το οποίο συνεδριάζει επί ελβετικού εδάφους για να ενημερώνεται, διαμορφώνονται τρεις τάσεις. Ο πρόεδρος Αναστασιάδης έχει απέναντί του όλες τις πολιτικές δυνάμεις πλην του δικού του κόμματος (ΔΗΣΥ). Το ΑΚΕΛ και τα κόμματα του λεγόμενου ενδιάμεσου χώρου εκφράζουν την αντίθεσή τους στην τακτική που ακολουθεί ο πρόεδρος.

Οι διαφωνίες τους ξεκινούν από διαφορετική προσέγγιση. Το ΑΚΕΛ πιέζει για να συζητήσει ο Αναστασιάδης το θέμα των τεσσάρων ελευθεριών για τους Τούρκους πολίτες. Επίσης, τον πιέζει να πραγματοποιήσει άτυπη συνάντηση με τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών, ώστε να καταγράψει τις προθέσεις του.

Αντιθέτως, τα κόμματα του ενδιάμεσου χώρου εκφράζουν επιφυλάξεις για τις κινήσεις του προέδρου, ενώ διαφωνούν έντονα για το γεγονός ότι δεν ενημερώνει πλήρως το Εθνικό Συμβούλιο. Μεταξύ άλλων, θεωρούν πως με τις απαντήσεις που έχει καταθέσει στα ερωτήματα του Βοηθού Γενικού Γραμματέα, ο Αναστασιάδης έχει εισαγάγει τα συνταγματικά ζητήματα στο κεφάλαιο της ασφάλειας. Δημόσια, πάντως, τηρούνται χαμηλοί τόνοι.