“Αποστειρωμένες” οι εκλογές στην μεταδημοκρατία

Αποτελεί κοινό τόπο για κοινωνιολόγους, πολιτειολόγους και συνταγματολόγους η διαπίστωση ότι το ισχύον πολίτευμα της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας βρίσκεται σε προϊούσα πολύπλευρη κρίση. Η κρίση αυτή συνδέεται ιστορικά με την κρίση του φορντισμού και του κεϋνσιανισμού, την καπιταλιστική κρίση και την μετάβαση στον μεταφορντισμό, ιδίως όμως με την εδραίωση της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης μετά την κατάρρευση του Υπαρκτού Σοσιαλισμού. Η χρηματοπιστωτική κρίση των ετών 2007-2008 οδήγησε σε περαιτέρω αποσταθεροποίηση της αστικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας (W. Streeck, 2013).

Στο επίκεντρο της διεξαγόμενης, στην Ευρώπη, συζήτησης για την κρίση της δημοκρατίας, το σχετικό ενδιαφέρον στρέφεται στην καινοφανή όσο και αμφιλεγόμενη έννοια της μεταδημοκρατίας, η οποία φιλοδοξεί να αποτελέσει ένα πρόσφορο εργαλείο για την ανάλυση και ερμηνεία της κρίσης της αστικής δημοκρατίας (J. Rancière, C. Mouffe, C. Crouch). Βασική θέση του –επεξεργασμένου κυρίως από τον Crouch– σχήματος, είναι η παρατηρούμενη, ιδίως μετά την εδραίωση του νεοφιλελευθερισμού, διευρυνόμενη διάσταση μεταξύ τυπικής νομικής-συνταγματικής διασφάλισης της αστικής, αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, των βασικών πυλώνων και θεσμών της, οι οποίοι εξακολουθούν να ισχύουν, και της πραγματικής λειτουργίας και εφαρμογής τους.

Η διάσταση αυτή που υποσκάπτει τη βάση της δημοκρατικής νομιμοποίησης του πολιτικού συστήματος, οδηγεί σε απορρύθμιση όλους τους επί μέρους θεσμούς του αστικοδημοκρατικού πολιτεύματος: την διάκριση των εξουσιών, το κοινωνικό κράτος δικαίου, τα πολιτικά κόμματα, τη λαϊκή συμμετοχή στη διαμόρφωση της πολιτικής βούλησης και τα συνταγματικά δικαιώματα.

Χαρακτηριστικό γνώρισμα του “μεταδημοκρατικού εκφυλισμού” του πολιτικού συστήματος αποτελεί η αυξανόμενη επιρροή των διαμορφωτών της κοινής γνώμης, των τεχνοκρατών-ειδημόνων, των ΜΚΟ (μη κυβερνητικές οργανώσεις), των διαπεπλεγμένων ισχυρών επιχειρηματικών ομίλων –εθνικών και κυρίως πολυεθνικών– με την πολιτική ελίτ στη λειτουργία του κράτους, τη δράση των κομμάτων και τελικώς στη διαμόρφωση το συσχετισμού των κοινωνικοπολιτικών δυνάμεων και την έκφραση της πολιτικής βούλησης, ιδίως στο κορυφαίο επίπεδο της λαϊκής ετυμηγορίας.

Έτσι, καθώς η λαϊκή βούληση παύει να συνιστά τον κυρίαρχο παράγοντα του πολιτικού παιγνίου και οι κρίσιμες πολιτικές αποφάσεις λαμβάνονται από μία πολιτικοοικονομική ελίτ, ερήμην συχνά των λαϊκών και εθνικών συμφερόντων, η όλη διαδικασία των εκλογών εκφυλίζεται σε ένα άνευρο, ανούσιο και συχνά αδιάφορο για μεγάλο μέρος του εκλογικού σώματος τυπικό τελετουργικό, σε μία θεατρική παράσταση, η επιτυχία της οποίας εξαρτάται από την δεξιοτεχνία του “σκηνοθέτη” και την ερμηνευτική ικανότητα των “ηθοποιών”.

Το φαινόμενο της μεταδημοκρατίας

Βεβαίως το φαινόμενο της μεταδημοκρατίας στην Ευρώπη ενισχύεται αναμφιβόλως με την εξασθένιση του εθνικού κράτους, λόγω εκχώρησης μέρους της εθνικής κυριαρχίας μέσω μεταβίβασης αρμοδιοτήτων εθνικών οργάνων σε όργανα της ΕΕ. (Πρβλ. άρθρο 28 παρ. 2 και 3 ελληνικού Συντάγματος). Αναπτύσσει δε ιδιαίτερη δυναμική στο ευρωενωσιακό δημοκρατικό οικοδόμημα, που βεβαίως με τη σειρά του ενισχύει την μεταδημοκρατική διάβρωση των εθνικών αστικών δημοκρατιών. Δεν είναι τυχαία, η ίσως υπερβολική αλλά όχι αδικαιολόγητη, αναφερόμενη προφανώς στις ευρωεκλογές, θέση ότι οι «μεταδημοκρατικές αποστειρωμένες εκλογές δεν έχουν ούτε την αξία που έχει το χαρτί, πάνω στο οποίο τυπώνονται τα ψηφοδέλτια» (W. Streeck, 2013).

Όπως προέκυψε από τις προηγηθείσες σκέψεις, στο επίκεντρο της κρίσης της δημοκρατίας, της “μεταδημοκρατικής μετάλλαξης”, βρίσκεται η πολιτική αντιπροσώπευση, η οποία συγκροτεί τον σκληρό, ιστορικό, ιδεοτυπικό και κανονιστικό πυρήνα της δημοκρατικής οργάνωσης της κοινωνίας. Η κρίση αυτή, η οποία –όπως προαναφέρθηκε– αποτυπώνεται με ιδιαίτερη ενάργεια στην εκλογική διαδικασία, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην μετάλλαξη των πολιτικών κομμάτων. Αυτά είναι επιφορτισμένα από τα αστικοδημοκρατικά Συντάγματα με τον κρίσιμο ρόλο διαμεσολάβησης μεταξύ κράτους και κοινωνίας. (Δ. Τσάτσος, 2010).

Τούτο δε καθώς, αποτυπώνοντας τον υφιστάμενο συσχετισμό δυνάμεων στην κοινωνία και την προκύψασα από την λαϊκή ετυμηγορία πολιτική βούληση, τα πολιτικά κόμματα, ασκούν καταλυτική επιρροή στη συγκρότηση του Κοινοβουλίου, της κυβέρνησης και της αντιπολίτευσης. Η κρίση των πολιτικών κομμάτων συνιστά ένα κομβικό παράγοντα της γενικότερης κρίσης του αστικοδημοκρατικού πολιτικού συστήματος. Πιο συγκεκριμένα, η κρίση εμπιστοσύνης των πολιτών έναντι των πολιτικών κομμάτων εκδηλώνεται τόσο ως μείωση μελών και συμμετοχής στα όργανα και τη δράση των κομμάτων, όσο και κυρίως ως προϊούσα μείωση του ενδιαφέροντος συμμετοχής στις εκλογές.

Δύο όψεις του ίδιου νομίσματος

Το αστικό δημοκρατικό πολίτευμα χαρακτηρίζεται από τον κομματικό πλουραλισμό (δημοκρατία των κομμάτων “Parteienstaat”). Το απορρυθμιστικό και απαξιωτικό αυτό φαινόμενο, λοιπόν, συνδέεται άρρηκτα με την προϊούσα ρευστοποίηση των πολιτικών-ιδεολογικών διαφορών των μεγάλων λαϊκών κομμάτων, που διεκδικούν την κυβέρνηση. Αυτά, παρά τον όποιον αυτοπροσδιορισμό και την όποια ρητορική τους, εμφανίζουν συχνά τέτοιες συγκλίσεις και ομοιότητες, ώστε να θεωρούνται, όχι αδίκως, ως δύο όψεις του ίδιου ιδεολογικο-πολιτικού νομίσματος.

Ο “αφορισμός” της διάκρισης “Δεξιάς και Αριστεράς” γίνεται στο όνομα των νέων οικονομικών-πολιτικών και τεχνολογικών αλλαγών, οι οποίες, ωστόσο, όχι μόνο δεν αμβλύνουν ή σχετικοποιούν, αλλά, αντιθέτως, διευρύνουν και οξύνουν τις κοινωνικοοικονομικές, ταξικές διαφορές. Ο εν λόγω αφορισμός είναι χαρακτηριστικός της υποστηριζόμενης και καλλιεργούμενης από δημόσιους και ιδιωτικούς μηχανισμούς, που διαμορφώνουν, δηλαδή χειραγωγούν και παραχαράσσουν την κοινή γνώμη και την πολιτική βούληση.

Στο επόμενο άρθρο θα εστιάσουμε ειδικότερα στην μετάλλαξη της ρεφορμιστικής, σοσιαλδημοκρατικής και της “ανανεωτικής-ριζοσπαστικής” Αριστεράς, μέσα στο πλαίσιο της μεταδημοκρατίας που περιγράψαμε.