26 Απριλίου 1986: Ο άνθρωπος-κλειδί στην τραγωδία του Τσερνόμπιλ

Αμέσως μετά στάλθηκε να εργαστεί στα ναυπηγεία στην σοβιετική Άπω Ανατολή, όπου ναυπηγούντο πυρηνοκίνητα υποβρύχια. Εκεί ήταν παρών όταν σημειώθηκε πυρηνικό ατύχημα και ο ίδιος δέχτηκε ισχυρή δόση ραδιενέργειας. Παρόλα αυτά παρέμεινε στη θέση αυτή μέχρι το 1973, όταν και στάλθηκε να εργαστεί στο υπό κατασκευή νέο σοβιετικό πυρηνικό εργοστάσιο του Τσερνόμπιλ. Εκεί ανέλαβε διευθυντική θέση λόγω της εμπειρίας του με τους πυρηνικούς αντιδραστήρες. Ήταν υπεύθυνος για τους αντιδραστήρες 3 και 4.

Στις 25 Απριλίου 1986 ήταν υπεύθυνος δοκιμής στον αντιδραστήρα 4. Η δοκιμή ξεκίνησε αργά το βράδυ και συνεχίστηκε τις πρώτες πρωινές ώρες της 26ης Απριλίου. Η δοκιμή προέβλεπε το κλείσιμο του αντιδραστήρα, αλλά δεν ελήφθη υπόψη πως και μετά το κλείσιμο η πυρηνική αντίδραση συνεχιζόταν λόγω της διάσπασης πυρηνικών υλικών εντός. Απαιτείτο διατήρηση της διαδικασίας ψύξης του αντιδραστήρα. Για τη διαδικασία αυτή χρησιμοποιούντο γεννήτριες, αλλά για την πλήρη ενεργοποίησή τους απαιτείτο χρόνος ενός τουλάχιστον λεπτού. Στο διάστημα αυτό ο αντιδραστήρας δεν εψύχετο με ότι κινδύνους μπορούσε να έχει αυτό.

Το πρόβλημα αυτό αφορούσε την σχεδίαση των σοβιετικών, ελαττωματικών όπως αποδείχθηκε, αντιδραστήρων. Το πρόβλημα ήταν γνωστό και κάποιες λύσεις δοκιμάστηκαν το 1982, αλλά δεν απέδωσαν. Παρόλα αυτά η “μεγάλη σοσιαλιστική πατρίδα” συνέχισε να χρησιμοποιεί τους αντιδραστήρες-βόμβες. Μια νέα δοκιμή προς εξεύρεση λύσης ήταν και αυτή που θα γινόταν στο Τσερνόμπιλ εκείνη τη μοιραία νύκτα.

Η έκρηξη στο Τσερνόμπιλ

Η δοκιμή προέβλεπε μείωση της ισχύος του αντιδραστήρα 4 ώστε να ελεγχθεί εάν το σύστημα θα άντεχε μέχρι να τεθούν σε λειτουργία οι γεννήτριες ψύξης. Το βράδυ της 25ης Απριλίου 1986 η δοκιμή ξεκίνησε μειώνοντας την ισχύ του αντιδραστήρα. Υπεύθυνος της βάρδιας ήταν ο Αλεξάντρ Ακίμοφ και υπεύθυνος για τον χειρισμό του αντιδραστήρα ο Λεονίντ Τοπτούνοφ, ένας νέος μηχανικός με ελάχιστη εμπειρία. Επιβλέπων ήταν ο Ντιάτλοφ. Η μείωση της ισχύος στα 700MW επετεύχθη λίγα λεπτά μετά τα μεσάνυχτα, αλλά η ισχύς άρχισε να πέφτει και άλλο ανεξέλεγκτα, φτάνοντας τα 30MW από σφάλμα του Τοπτούνοφ.

Τελικά η ισχύς ανέβηκε στα 200 MW, με παρέμβαση των τεχνικών, αλλά τότε άρχισαν να ηχούν τα σήματα κινδύνου. Για πάνω από μισή ώρα τα σήματα κινδύνου αγνοήθηκαν. Παρόλα αυτά η δοκιμή προχώρησε. Στη 01.23 προβλεπόταν η σύνδεση με το σύστημα ψύξης των γεννητριών. Δεν πρόλαβαν όμως. Ο αντιδραστήρας είχε καταστεί ασταθής, αυξάνοντας τρελά την ισχύ. Αν και έγινε προσπάθεια να απενεργοποιηθεί εντελώς ο αντιδραστήρας αυτό δεν κατέστη δυνατό, λόγω και των προηγούμενων σφαλμάτων και της κακής σχεδίασης του αντιδραστήρα.

Οι ράβδοι καρβιδίου του βορίου που χρησιμοποιούντο ως επιβραδυντές έφεραν κεφαλές από γραφίτη. Αυτό προκαλούσε αύξηση της ισχύος, για μικρό χρονικό διάστημα, πριν το κλείσιμο. Έτσι ο γραφίτης κατέστη ο πυροκροτητής που ανατίναξε το Τσερνόμπιλ. Το πρόβλημα με τον γραφίτη ήταν γνωστό από το 1983, αλλά κανένα μέτρο δεν είχε ληφθεί. Έτσι όταν οι ράβδοι αντί να απορροφήσουν νετρόνια αύξησαν δραματικά την ισχύ του αντιδραστήρα η οποία έχοντας όριο λειτουργίας τα 3.200 MW έφτασε τα 33.000 MW!

Ο ρόλος του Ντιάτλοφ

Τότε σημειώθηκε η πρώτη έκρηξη, ενώ σε λίγα δευτερόλεπτα ακολούθησε η δεύτερη και καταστροφικότερη. Ο διαλυμένος πυρήνας του αντιδραστήρα εκτοξεύτηκε ψηλά μαζί με τεράστια ποσότητα ραδιενέργειας που σταδιακά εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη. Βασική αιτία της καταστροφής ήταν ο ελαττωματικός αντιδραστήρας RBMK-1000, τα κάποια λάθη του προσωπικού και η εμμονή του Ντιάτλοφ να προχωρήσει η δοκιμή, παρά τους συναγερμούς του συστήματος.

Κατά την έκρηξη ο Ντιάτλοφ δέχτηκε πολύ ισχυρή δόση ραδιενέργειας, αλλά επέζησε και δικάστηκε χαρακτηριζόμενος ως ο κύριος υπεύθυνος για το δυστύχημα. Αυτό αποτελούσε πολιτική απόφαση, καθώς έτσι όλα κακά φορτώνονταν σε έναν άνθρωπο και υιοθετείτο η δικαιολογία του ανθρωπίνου λάθους και αποφεύγονταν η κρίση για τους ελαττωματικούς αντιδραστήρες.

Ο Ντιάτλοφ καταδικάστηκε σε 10ετη κάθειρξη το 1987, αλλά του δόθηκε χάρη το 1990. Ο ίδιος συνέγραψε το 1991 ένα βιβλίο όπου αποσείει τις ευθύνες για το δυστύχημα από το πρόσωπό του, αλλά και τους υφισταμένους του και τις επιρρίπτει αποκλειστικά στην αστοχία του υλικού. Ωστόσο και ο ίδιος ήταν υπεύθυνος διότι αγνόησε τα σήματα κινδύνου και μάλιστα απείλησε με απόλυση εργαζομένους, όπως ο Ακίμοφ, που αρνούντο να προχωρήσουν τη δοκιμή.

Ο Διεθνής Οργανισμός για την Πυρηνική Ασφάλεια (ΙΑΕΑ) πάντως, στην δική του έρευνα για τα αίτια του Τσερνόμπιλ, υιοθετεί την άποψη του Ντιάτλοφ και επιρρίπτει την ευθύνη στον ελαττωματικό αντιδραστήρα. Ο Ντιάτλοφ, αν και επέζησε του Τσερνόμπιλ, πέθανε τελικά, συνεπεία της ραδιενέργειας, το 1995.