Ο Καντ και η αναζήτηση ενός πολιτισμού της Ειρήνης

Ο φαύλος κύκλος του αίματος στον Όλυμπο, με τις  διαδοχικές εκθρονίσεις του αυταρχικού Ουρανού και του Κρόνου οδηγούνται στο τέλος τους με τον γάμο του Δία  με την Θέμιδα, γάμο που όπως είδαμε στο προηγούμενο σχετικό άρθρο, μας έδωσε ως κόρες την Ευνομία την Δίκη και την Ειρήνη…Επίσης κατά τον Ησίοδο η Ειρήνη δεν έχει  καμιά συγγένεια με την Νίκη, δεν είναι απότοκος της Νίκης. Κατά τον Ησίοδο, η Νίκη είναι κόρη  της Στύγας και του Τιτάνα Πάλαντα  και αδέλφια της είναι, η Βία, ο Ζήλος και το Κράτος.

Ακoλουθώντας την Ησιόδεια σκέψη μπορούμε να συμπεράνουμε ότι, στο βαθμό που η Νίκη δεν  στοχεύει την Ευνομία και την Δίκη, συνεπάγεται την ανατροφοδότηση του φαύλου κύκλου της Βίας. Όταν η Νίκη επιδιώκεται και επιτυγχάνεται με “μέσα και μέτρα” που υπερβαίνουν   τα αναγκαία, για την αποκατάσταση της ισορροπίας και της αρμονίας, τότε καθίσταται Υβριστική. Τότε καθίσταται  γενεσιουργός αιτία, τροφός της Νεμέσεως, ως αδήρητης για την αποκατάσταση της ισορροπίας.

Η Νέμεσις ως ενδελέχεια της Ύβρεως αποτελεί  βασικό αξίωμα της Ελληνικής κοσμοαντίληψης. Ειρήνη στηριγμένη σε υβριστική Νίκη δεν μπορεί  να υπάρξει… Ούτε και ακαταδίωκτος, από την Δίκη και την Νέμεση, Υβριστής, μπορεί να υπάρξει. Κατά τον Ηράκλειτο, ούτε αυτός ο Ήλιος μπορεί ατιμώρητος να υπερβεί τα  μέτρα.

Κατά τον Πλάτωνα η δικαιοσύνη αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση για την ευδαιμονία «στην πόλη» αλλά και την προσωπική ευδαιμονία. Θεμελιώδη προϋπόθεση για την ισορροπία και την αρμονία στην πόλη  και  στην ψυχή… 

Ο Καντ και η αιώνια ειρήνη

Στο υπέροχο έργο του “Για την Αιώνια -Ειρήνη Ένα Φιλοσοφικό Σχεδίασμα”, ο Κάντ, όπως επισημάναμε και στο πρώτο  μέρος αυτού του άρθρου, προσφέρει ένα καταστάλαγμα της φιλοσοφίας του. Της πολιτικής του φιλοσοφίας, της  φιλοσοφίας της ιστορίας, της φιλοσοφίας της θρησκείας,  και της άποψής του για την φύση. Καταστάλαγμα, που δεν προσφέρεται ως  ευγενικό ουτοπικό όραμα, αλλά ως υλοποιήσιμο ανθρώπινο χρέος. Υλοποιήσιμο στο επίπεδο της ηθικής και του δικαίου, στις  σχέσεις του πολίτη με το κράτος, στις διακρατικές σχέσεις, στις διεθνείς σχέσεις, στις σχέσεις του κάθε ανθρώπου, ως πολίτη του κόσμου, με την διεθνή έννομη τάξη. 

Οι γόνιμες κριτικές αξιολογήσεις αυτού  του έργου, στην πορεία του χρόνου,  διατηρούν  αμείωτη την διαχρονική αξία του. Η Αιώνια Ειρήνη του Κάντ απασχολεί φωτεινά μυαλά του 19^ου και του 20^ου αιώνα, τόσο του συντηρητικού, όσο και του προοδευτικού και του ριζοσπαστικού χώρου. Απασχολεί, για παράδειγμα, τον Friedrich Hegel (1770-1831), στην  Φιλοσοφία του Δικαίου το 1820. Απασχολεί τον Κarl Jasper (1883-1969) σε βάθος, σε έργα του όπως “Η Φιλοσοφία” 1948, “Η Φιλοσοφία της Ειρήνης” 1954, “Η Ιστορική κατάσταση της Ανθρωπότητας” 1956, “Η πυρηνική εποχή και το μέλλον της Ανθρωπότητας” 1956, “Ο Κάντ” 1957. 

Απασχολεί τον Jurgen Habermas το 1995, στο έργο του “Η Ιδέα του Καντ περί της Αιώνιας Ειρήνης”. Διαπερνάει το έργο της Hannah Arendt (1906-1975) και την απασχολεί ιδιαιτέρα στις διαλέξεις της το 1970  στο New School for Social Research στη Νέα Υόρκη. (Lectures on Kant’s Political Philosophy). Οι διαλέξεις  αυτές δημοσιεύτηκαν στα 1982 μετά τον τον θάνατο της.

 Η ανάγκη για ένα “κοσμοπολιτικό δίκαιο” που έθεσε ο Καντ στα 1795, αποκτά ιδιαίτερη σημασία σήμερα  στο κλίμα πολεμικής παράκρουσης μπροστά σε έναν κόσμο που κατακλύζεται  από  παλιρροιακά  κύματα προσφύγων και μεταναστών μπροστά στην απελπιστική απαξίωση του ΟΗΕ. 

Αποφεύγοντας  τον  κίνδυνο να αδικήσω τον Καντ και με την επιθυμία να προτρέψω στην μελέτη του έργου του, για την αιώνια ειρήνη, και ει δυνατόν να προτρέψω και στην μελέτη κριτικών αυτού του έργου,  δεν θα επιχειρήσω την παρουσίαση της δικής μου ανάγνωσης. Θα περιοριστώ στην  αυτούσια αναφορά των άρθρων, 6 προκαταρκτικών των τριών οριστικών άρθρων, των 2 προσθηκών  και του παραρτήματος.   

Τα 6 προκαταρκτικά άρθρα:

1. Καμία συνθήκη ειρήνης δεν θα θεωρείται έγκυρη και βιώσιμη αν  διατηρεί αιτίες  μελλοντικού πολέμου.
2. Ανεξάρτητα κράτη μεγάλα ή μικρά δεν επιτρέπεται να υποταχθούν σε άλλο κράτος, μέσω διαδικασιών κληρονομικότητας, ανταλλαγής, εξαγοράς, δωρεάς. 
3. Μόνιμοι στρατοί στην πορεία του χρόνου πρέπει να καταργηθούν.
4. Eθνικά χρέη δεν θα πρέπει να δημιουργούνται-χρησιμοποιούνται για την εξυπηρέτηση εθνικών ανταγωνισμών.
5. Κανένα κράτος δεν παρεμβαίνει δια της βίας σε θέματα Συντάγματος η διακυβέρνησης άλλου κράτους..
6. Κανένα κράτος κατά την διάρκεια πολέμου επιτρέπει πράξεις εχθρότητας που θα καθιστούσαν την εμπιστοσύνη μεταξύ των εμπολέμων ανέφικτη, πράξεις όπως δολοφονίας, μαζικές δηλητηριάσεις, παραβιάσεις όρων συνθηκολόγησης, πρόκληση-παρακίνηση σε προδοσία.

Τα τρία  οριστικά:

1. Το πολιτειακό καθεστώς  σε κάθε κράτος πρέπει να είναι ρεπουμπλικανικό.
2. Το διεθνές δίκαιο οφείλει να θεμελιώνεται σε  μια ομοσπονδία ελεύθερων κρατών.
3. Το “κοσμοπολιτικό δίκαιο οφείλει να περιορίζεται σε όρους καθολικής φιλοξενίας.

Η πρώτη προσθήκη αναφέρεται στην “εγγυήτρια δύναμη”, της συνθήκης ειρήνης. Και εγγυήτρια της ειρήνη δύναμη, θεωρεί και παρουσιάζει ο Κάντ την “φύση”, σε μια πολύ ενδιαφέρουσα θεώρηση  και πρόσληψη της.

Η δεύτερη προσθήκη είναι το “μυστικό άρθρο της συνθήκης”. Μυστικό άρθρο της συνθήκης αποτελεί η δέσμευση των κυβερνόντων  να παροτρύνουν τους φιλοσόφους να εκφράζουν την γνώμη τους για τα θέματα της ειρήνης και του πολέμου. Αφήνουν ελεύθερη και ανεμπόδιστη την κυκλοφορία της γνώμης των φιλοσόφων, “τους γνώμονες των φιλοσόφων” στα θέματα που αφορούν τον πόλεμο  και την ειρήνη…

Στην σημερινή απόλυτη περιθωριοποίηση των λαών στα θέματα ειρήνης  και πολέμου μεταξύ των κρατών, στην σημερινή ανυπαρξία ή απόλυτη περιθωριοποίηση της φωνής μιας αυτόνομης διανόησης, επικυριαρχίας της προπαγάνδας αντί της πληροφόρησης  στην διαμόρφωση της κοινής γνώμης, στην εποχή της πολλαπλής προληπτικής λογοκρισίας, και καταστολής των πηγών διαφορετικής, από την κυρίαρχη άποψη, πηγών, του ολιγοπωλίου στην διακίνηση της πληροφόρησης, το μυστικό άρθρο της συνθήκης για την αιώνια ειρήνη του Καντ είναι τραγικά επίκαιρο.