“Όλα όσα φανταζόμαστε ως φως”: Ταινία-ανατομία της ινδικής κοινωνίας

Αποτελεί την πρώτη συμμετοχή ινδής δημιουργού στην ιστορία του θεσμού και πρώτη ινδική ταινία στο διαγωνιστικό τμήμα τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, και έξω από το κύκλωμα του Bollywood, η ταινία θα αναδείξει και πάλι την ποιητικότητα στο αφηγηματικό σινεμά, στο λόγο της, τα πλάνα της, και θα επαναφέρει όλη αυτή την τρυφερότητα στους απλούς καθημερινούς ανθρώπους και τα σύγχρονα κοινωνικά, ηθικά και εθιμοτυπικά θέματα που μπορεί να αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες γυναίκες στην Ινδία.

Η ιστορία της ταινίας αναφέρεται σε τρεις γυναίκες, τριών διαφορετικών γενιών. Στέκεται κυρίως στις δύο απ’ αυτές, δύο νοσοκόμες συναδέλφισσες στο νοσοκομείο της Μουμπάι (Βομβάη), που παράλληλα συγκατοικούν στην πολυπληθή πόλη. Η μία, η Πράμπα (Kani Kusruti), η μεγαλύτερη σε ηλικία (40 με 45), παρουσιάζεται ώριμη και συντηρητική, αυστηρή και συγκρατημένη, ηθικά άμεμπτη. Η δεύτερη, η Ανού (Divya Prabha), αρκετά νεότερη (20-25), παρουσιάζεται σπιρτόζα, κάπως άμυαλη, επιπόλαιη (αρχικά και εντελώς φαινομενικά). Η σχέση τους χτίζεται στο δίπολο μεγάλης προς μικρή αδελφή.

Παράλληλα, εντάσσεται στην αφήγηση (κυρίως ως φίλη της Πράμπα) και μία τρίτη γυναίκα, η Παρβάτι (Chhaya Kadam), αρκετά μεγαλύτερης ηλικίας (60 με 65), επίσης εργαζόμενης στο νοσοκομείο, η οποία κινδυνεύει να χάσει το σπίτι της από μια μεγάλη κατασκευαστική εταιρία. Όταν αποφασίσει (αναγκαστικά) να επιστρέψει στο παραλιακό χωριό της, οι δύο νεότερες, Πράμπα και Ανού, θα την ακολουθήσουν ένα διήμερο στο πρώτο της βήμα.

Οι χαρακτήρες των ηρωίδων

Εκεί, η σκηνοθέτιδα, εύστοχα θα λύσει και τους γρίφους των τριών χαρακτήρων, προτείνοντας για όλες τους μία προοδευτική λύτρωση. Η αντίθεση, επίσης, από την πολύβουη πόλη στην αμεριμνησία του χωριού και τους ήχους της θάλασσας, θα εναρμονίσει έξοχα το ρυθμό της ταινίας. Δεν ξέρω αν λειτουργεί ως πρόταση στο δίπολο αστική ζωή ή ζωή στο χωριό και στην επαρχία, αλλά οι εικόνες μοιάζουν εικαστικά έξοχες από τη ζωηράδα και τη φυσικότητα του τοπίου, που προτείνει εδώ η δημιουργός.

Το πρόβλημα της Πράμπα είναι η (ερωτική) μοναξιά. Μοναχική σε όλα της, περιμένει (βασανιστικά) τον σύζυγό της που την εγκατάλειψε για δουλειά στη Γερμανία. Τον καρτερεί με υπομονή και χτίζει έναν τοίχο συναισθηματικής προστασίας απέναντι σε άλλους άντρες και απέναντι σε όλους και σε όλα. Ένας κόκκινος βραστήρας ρυζιού ως δώρο από τη Γερμανία (που βρίσκεται ο σύζυγός της) θα την ωθήσει να του τηλεφωνήσει. Ο αριθμός τηλέφωνό του, όμως, έχει πλέον καταργηθεί.

Η Πράμπα συνειδητοποιεί ότι ο σύζυγός της την έχει οριστικά εγκαταλείψει και σε μία έξαρση τρυφερότητας θα αγκαλιάσει τον κόκκινο βραστήρα για τα χαμένα της όνειρα, το χαμένο της έρωτα, τη χαμένη της πρώτη νιότη.  Θα λυτρωθεί στο τέλος της πλοκής, στο παραλιακό χωριό της Παρβάτι, σώζοντας από βέβαιο πνιγμό έναν ψαρά. Ένας φανταστικός διάλογος με τον άγνωστο ψαρά θα ξεδιπλώσει και την επιθυμία της, να μείνει μακριά από τον σύζυγό της, που πλέον φαντάζει σα μακρινό, θολό, όνειρο.

Ο παραλληλισμός των περιστάσεων που δοκιμάζει έμμεσα η σκηνοθέτιδα είναι εξαιρετικός, ενώ συνοδεύεται με εκπληκτικές εικόνες τοπίων, ουρανού, θάλασσας. Η ταινία δε σταματά να σε εκπλήσσει έως την τελευταία στιγμή, με έναν συνεχές παράλληλο μουσικό πιανιστικό μοτίβο που συνοδεύει σα θεατρική αυλαία από πράξη σε πράξη, από απαγγελία σε απαγγελία.

Η δεύτερη γυναίκα, η Ανού, έχει έναν διαφορετικό τύπο προβληματισμού, και πάλι ερωτικής φύσεως: η σχέση που ανέπτυξε με έναν νεαρό, αλλά μουσουλμάνο. Τα ήθη και έθιμα στην αυστηρά ταξική ινδική κοινωνία δε θα επέτρεπαν μία τέτοια συνεύρεση και θρησκευτική απόσταση. Η Ανού θα ρισκάρει στα κρυφά να συναντά συνεχώς τον αγαπημένο της και εκείνος θα μείνει επίσης προσηλωμένος πάνω της. Η σχέση τους εξελίσσεται με όρους αγνής και ειλικρινούς αγάπης. Και οι δύο πλευρές ρισκάρουν σε μια κοινωνία που μοιάζει δομημένη γεμάτη αντιφάσεις. Οι γονείς της Ανού την πιέζουν να παντρευτεί με συνοικέσιο και γαμπρό επιλογής τους.

Κάτι συνηθισμένο στα ήθη και τα έθιμά τους, αλλά η Ανού, μοιάζει αρκετά χειραφετημένη για να αποδεχθεί κάτι τέτοιο. Η λύτρωση για το (παράνομο) ζευγάρι θα έρθει επίσης στο παραλιακό χωριό της Παρβάτι. Εκεί η Πράμπα, ως μεγάλη αδελφή και με μητρικό ρόλο θα αποδεχθεί και θα ανοίξει το δρόμο για την αποδοχή του νεαρού ζευγαριού. Οι δύο γυναίκες στρέφονται έξω από τα συνηθισμένα ήθη, επιλέγουν αυτό που πραγματικά επιθυμούν, έξω από τις κοινωνικές και θρησκευτικές τους νόρμες. Είναι μια πορεία προς μια ουσιαστική (αλλά συγκρατημένη) χειραφέτηση.

Ποιητικός λόγος

Εντυπωσιακός λυρισμός και μια απλή ιστορία που έμμεσα περιγράφει με ακρίβεια τα σύγχρονα προβλήματα σε μία μεγαλούπολη, τη Μουμπάι, τις αντιθέσεις, το ρυθμό της και την ζωηρή ανάσα της. Η ταινία (ακόμη και στον τίτλο) φλερτάρει, υποδεικνύει, αναπτύσσει ποιητικό λόγο και έναν ερωτισμό που πηγάζει από αυτό. Οι δύο πρωταγωνίστριες, Πράμπα και Ανού, με τον τρόπο τους η καθεμία, εκπέμπουν αυτόν τον ποιητικό ερωτισμό που εκπέμπει όλη η ταινία. Συχνά τα πλάνα στο πρόσωπο των δύο γυναικών, τις περιγράφουν με ένα μοναδικό τρόπο σε συνδυασμό με ήσυχες σιωπές, κι ένα ρυθμό ιδανικό, σαν ένα αέρινο ήρεμο κύμα που σε συνεπαίρνει στο διάβα του.

Ο θεατής δεν μπορεί παρά να μπει σε αυτό το κύμα, τον κόσμο που μας μεταφέρει η σκηνοθέτιδα, έναν κόσμο γεμάτο προκαταλήψεις, θρησκευτικές αντιθέσεις, ήθη και έθιμα και πολιτισμικές εκφάνσεις των, που αγκυλώνουν και ταλαιπωρούν τις δύο ηρωίδες. Η κοινωνία είναι ζωντανή στην πόλη και ταυτόχρονα σε εξέλιξη για την αλλαγή της. Οι δύο γυναίκες, η καθεμία με το πρόβλημά της, στρέφουν το πρόσωπό τους σε αυτή την επερχόμενη κοινωνική αλλαγή. Ό,τι έρχεται στην ταινία, ό,τι σε αγγίζει αφηγηματικά και κινηματογραφικά, γίνεται με έναν ποιητικό και διακριτικό τρόπο, που εν τέλει σε μαγεύει.

Η ταινία, γεμάτη ευρηματικότητα, εξαιρετικά κάδρα, στα πρόσωπα, στις κινήσεις και στα εξαιρετικά, επίσης, τοπία που παρουσιάζει. Δε σταματά να εναλλάσσεται δημιουργικά η κινηματογράφηση της πλοκής με ορισμένες υπέροχες σκηνές και πλάνα: όταν περιγράφει η Πράμπα με ποιητικό τρόπο τους προβληματισμούς της ή στον φανταστικό διάλογο με το σύζυγό της, παρακολουθούμε εξαίσια ποιητικά κάδρα, δύο μπλε σεντόνια να ανεμίζουν, τον ουρανό να θολώνει, να αχνοφαίνεται, να σβήνει, όπως παράλληλα ο σύζυγός της.

Οι τρεις γυναίκες, οι τρεις γενιές, διαγράφουν ένα εντυπωσιακό παλίμψηστο ηθών και προβληματισμών, παρελθόντος και μέλλοντος, ενώ η σκηνή που χορεύουν και τραγουδούν πιωμένες κυκλώνουν χαρισματικά την αφήγηση. Η Μουμπάι, επίσης, αποτυπώνεται εντυπωσιακά, με έναν αποστομωτικό ρεαλισμό, ενώ η ονειρική μουσική που συνοδεύει ενίοτε τις σκηνές και τις εναλλαγές διάθεσης και πορείας των χαρακτήρων τονίζουν έξοχα τις όποιες αναφορές.

Σαν παραμύθι, με έναν αρχέγονο ποιητικό ρυθμό, οι χαρακτήρες ελίσσονται ανάμεσα σε ήθη και έθιμα αιώνων. Διάλογοι και φράσεις των τριών γυναικών, που ερμηνεύουν υπέροχα τους ρόλους τους, εντυπωσιάζουν με την καθαρότητα του μηνύματος που αναφέρονται, εκφράζοντας βαθύτερα την ανθρώπινη ύπαρξη και τη ματαιοδοξία της (νομίζουν αν χτίσουν ψηλούς πύργους θα αντικαταστήσουν τον Θεό), ή εκφέροντας ακόμα πιο γλυκόπικρους (λυρικούς), μελαγχολικούς αυτοπροσδιορισμούς: «νιώθω ότι το μέλλον είναι εδώ και δεν είμαι προετοιμασμένη γι’ αυτό», μας λέει η Ανού, και η ειλικρίνειά της μας φέρνει ακόμα πιο κοντά στον ίδιο μας τον εαυτό. Μην χάσετε αυτή την ταινία.