Ποιος ίδρυσε την Πολυκλινική Αθηνών και τι πρόσφερε

Μετακλήθηκε από το Παρίσι, το 1902 έγινε επιμελητής, το 1903 εξελέγη υφηγητής και το 1908 καθηγητής της Γ΄ Χειρουργικής Κλινικής στο Εθνικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, διατελώντας πρύτανής του, κατά το 1927-28, και διδάσκοντας έως το 1938. Ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Χειρουργικής Εταιρείας, άφησε μεγάλο συγγραφικό έργο. Διέκοπτε, με τις προαναφερθείσες σπουδές του, τη γερμανικής παιδείας κατεύθυνση, που την αντιπροσώπευε ο ομολογουμένως ευπορότερος εκείνου, συντοπίτης του γιατρός, Μαρίνος Γερουλάνος (1867-1960).

Όμως η μεγαλύτερη προσφορά του στάθηκε η ίδρυση της Πολυκλινικής Αθηνών. Τον Μάρτιο του 1903, μαζί με τον αδελφό του, επίσης γιατρό, παθολόγο Ανδρέα, συνειδητοποιώντας την αδυναμία να περιθάλπονται δωρεάν στα νοσοκομεία οι πένητες πάσχοντες, νοίκιασαν μικρή οικία στην οδό Σωκράτους 56. Εκεί δέχονταν, εντελώς δωρεάν, απόρους ασθενείς, παρέχοντάς τους τα φάρμακα και τις επιδέσεις των τραυμάτων τους, επίσης χωρίς χρήματα.

Με τον καιρό, οι άποροι ασθενείς πολλαπλασιάζονταν στο φιλανθρωπικό ίδρυμα, με συνέπεια το οίκημα της οδού Σωκράτους 56 να μην επαρκεί πλέον. Οι αυξημένες δαπάνες υποχρέωσαν τους ιδρυτές να προβούν σε δεκάλεπτο εισιτήριο για τους εξωτερικούς ασθενείς και να νοικιάσουν μεγαλύτερο οίκημα, στην οδό Αθηνάς 57. Στο νέο ίδρυμα δέχονταν και εσωτερικούς ασθενείς στο Χειρουργικό ή στο Παθολογικό Τμήμα, με ημερήσιο εισιτήριο τριών δραχμών για νοσηλεία, θεραπεία και εγχείρηση.

Επεκτάσεις, ίδρυση ναού, δυσχέρειες

Το επόμενο βήμα ήταν η ανίδρυση μεγαλύτερου νοσοκομειακού μεγάρου, στην οδό Πειραιώς 3. Με δικά τους κεφάλαια και με την ενίσχυση φίλων τους Κεφαλλονιτών, κατόρθωσαν να αγοράσουν το οικόπεδο της Πολυκλινικής, με το παλαιό κτήριο στο εσωτερικό του, που το μετασκεύασαν για παροχή ιατρικών υπηρεσιών. Μέχρι να ολοκληρωθούν οι απαιτούμενες εργασίες ανέγερσης του κτηρίου, σε σχέδια του αρχιτέκτονα της λεγόμενης Σχολής του Βιεννέζου αρχιτέκτονα, Otto Wagner (1841-1918) Βασίλειου Γ. Τσαγρή (1882-1941), για διάστημα επτά μηνών η κλινική στεγαζόταν σε σκηνή παραχωρημένη από τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό.

Τιμώντας τη μνήμη του προστάτη της Κεφαλλονιάς, Αγίου Γερασίμου, οι αδελφοί Αλιβιζάτοι ίδρυσαν ναό, με ιερέα και Κεφαλλονίτισσες μοναχές, που καταπράυναν τον πόνο των νοσηλευόμενων, ενώ συμπαραστέκονταν στο περιβάλλον τους. Ο ναός είναι κατάκοσμος με θρησκευτικές παραστάσεις του Φώτη Κόντογλου (1895-1965) και του μαθητή του Πέτρου Βαμπούλη (1929-2017), από το 1965. Εκεί διακόνησε επί 33 χρόνια ο ιερομόναχος Πορφύριος ο Καυσοκαλυβίτης (Μπαϊρακτάρης, 1906-1991), ο οποίος από το 2013 έχει αγιοκαταταχθεί.

Τον Ιούλιο του 1905 και μετά πάλι τον Μάιο του 1914, δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως το Καταστατικό της Πολυκλινικής, με το οποίο την επιστημονική διοίκησή της την αναλάμβαναν οι αδελφοί Νικόλαος και Ανδρέας Αλιβιζάτοι, ενώ την οικονομική διαχείριση την ασκούσε εξαμελές συμβούλιο. Νέα επέκταση κρίθηκε αναγκαία και, παρά τις οικονομίες των ιδρυτών, τις δωρεές του ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη (1855-1935) και άλλων φίλων τους, οι αδελφοί υποχρεώθηκαν να συνάψουν δάνεια από την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, καταβάλλοντας επί εικοσαετία τοκοχρεολύσιο 200.000 δρχ.

Η συμβολή της Πολυκλινικής Αθηνών

Μία εικόνα της ταχείας ανάπτυξης και της κοινωνικής προσφοράς της Πολυκλινικής Αθηνών: Το 1903 οι εξωτερικοί ασθενείς ήταν 3032 και οι εσωτερικοί 37, το 1924 οι εξωτερικοί ασθενείς ανέρχονταν στους 276.193 και οι εσωτερικοί στους 1195, ενώ στην ίδια εικοσαετία (1903-24) βρήκαν περίθαλψη περισσότεροι από 2.000.000 πάσχοντες φτωχοί, που αναμφίβολα θα έχαναν τη μάχη για τη ζωή τους! Οι ασθενείς προέρχονταν από την Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα, την Ήπειρο, τη Μακεδονία, την Κρήτη, τη Μικρά Ασία, τη Θράκη, την Κύπρο, την Αίγυπτο, την Ιταλία, τη Ρουμανία, τη Ρωσία, την Κωνσταντινούπολη, τη Βουλγαρία, την Ανατολική Ρωμυλία, τη Γαλλία και τη Νότια Αμερική.

Στην Πολυκλινική Αθηνών ιδρύθηκε το 1909 η πρώτη Σχολή Ελληνίδων Νοσοκόμων, του Κυανού Σταυρού των Αδελφών του Αγίου Γερασίμου, οι οποίες διδάχθηκαν και ασκήθηκαν από τους αδελφούς Νικόλαο και Ανδρέα Αλιβιζάτους, υπηρετώντας στους πολέμους από το 1912 έως το 1922, καθώς και στο πλευρό των σεισμοπαθών της Ζακύνθου, της Κεφαλλονιάς και της Μεσσήνης της Ιταλίας. Στο ίδρυμα λειτούργησε Σχολή Νοσοκόμων, τμήμα του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού, για την κατάρτιση νοσοκόμων, που θα στελέχωναν όλα τα ελληνικά νοσοκομεία.

Το ίδρυμα συνεισέφερε πολλά στους Βαλκανικούς Πολέμους, στην Κατοχή αλλά και στον καιρό της ειρήνης. Στα χρόνια της Απριλιανής Δικτατορίας νοσηλεύθηκαν εκεί αγωνιστές της, όπως ο Σπύρος Μουστακλής (1926-1986) και ο Αλέκος Παναγούλης (1939-1976). Σχετικό με τη μετέπειτα παρουσία του ιδρύματος, στην περιοχή κάτω από την Ομόνοια, είναι το ντοκιμαντέρ της κόρης της γιατρού, διευθύντριας του Ενδοκρινολογικού Τμήματος της Πολυκλινικής Αθηνών, Έλλης Λάκκα-Παπαδόδημα, Φένιας Παπαδόδημα με τίτλο “To Καταφύγιο στην Ομόνοια” το 2021.

Αλιβιζάτος από Απάρτη

Η οικογένεια Αλιβιζάτου λάμπρυνε τις τάξεις της Ιατρικής, και όχι μόνον. Αδελφός του Νικόλαου Σ. Αλιβιζάτου, ο οποίος στράφηκε, επίσης, προς την πολιτική και εξελέγη βουλευτής με το Κόμμα των Φιλελευθέρων, ήταν ο καθηγητής του Κανονικού Δικαίου και της Ποιμαντικής στη Θεολογική Σχολή του ΕΚΠΑ, Αμίλκας Σ. Αλιβιζάτος (1887-1969), ενώ πρώτος ξάδελφός του, ο καθηγητής της Επιδημιολογίας στην Υγειονομική Σχολή Αθηνών και της Υγιεινής στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ, Γεράσιμος Αλιβιζάτος (1889-1976).

Χειρουργός υπήρξε και ο γιος του Νικόλαου Σ. Αλιβιζάτου, Κωνσταντίνος (1905-1997), καθηγητής της Χειρουργικής στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ, ο οποίος εργάστηκε επιπλέον ως επικεφαλής στη Χειρουργική Κλινική της Πολυκλινικής Αθηνών, αφήνοντας με τον συνάδελφο και φίλο του, καθηγητή της Μαιευτικής και Γυναικολογίας στο ΕΚΠΑ, Νικόλαο Κ. Λούρο (1898-1986) βιωματικές μαρτυρίες (“Δυο γιατροί θυμούνται…”, Εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα 1979).

Γιος του Γεράσιμου Αλιβιζάτου ήταν ο πρωτοπόρος της Διαβητολογίας στην Ελλάδα, ενδοκρινολόγος, Ιωάννης (Τζον) Αλιβιζάτος (1920-2016), ο οποίος κόσμησε ως διευθυντής της Παθολογικής, κατόπιν και της Ενδοκρινολογικής Κλινικής την Πολυκλινική Αθηνών. Ουρολόγος είναι και ο γιος του Ιωάννη (Τζον) Αλιβιζάτου, Γεράσιμος Αλιβιζάτος (γ. 1956), ο οποίος έχει αφυπηρετήσει ως αναπληρωτής καθηγητής της Β’ Ουρολογικής Κλινικής από την Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ. Τέλος, εγγονός του Νικόλαου Σ. Αλιβιζάτου είναι ο ομότιμος καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του ΕΚΠΑ, Νίκος Κ. Αλιβιζάτος (γ. 1949).

Εξαιρετικά χαρακτηρισμένη προσωπογραφία είναι η χάλκινη κεφαλή του Νικόλαου Σ. Αλιβιζάτου, μία από τις αρκετές κεφαλές και προτομές που έχει φιλοτεχνήσει ο Θανάσης Απάρτης (1899-1972), κατά τις δεκαετίες 1940, 1950 και 1960. Το έργο βρίσκεται στην κατοχή του ομώνυμου εγγονού του προσωπογραφούμενου.