Οι δύο άνθρωποι-κλειδιά για το σχέδιο Μάρσαλ στην Ελλάδα

Ως διαδοχικοί αρχηγοί της American Mission for Aid to Greece (AMAG), υλοποίησαν το Δόγμα Τρούμαν και το Σχέδιο Μάρσαλ, μετατρέποντας δισεκατομμύρια δολάρια σε υποδομές, όπλα και ελπίδα. Το “δίδυμο” αυτό, αν και λειτούργησε σε διαφορετικές φάσεις, συμβολίζει την αμερικανική εμπλοκή: από την άμεση στρατιωτική στήριξη στην οικονομική εποπτεία, με όλες τις αντιφάσεις και τις κληρονομιές που αυτή έφερε.

• Ποιος ήταν ο Dwight P. Griswold:

Ο Dwight Palmer Griswold (1893–1954), πρώην κυβερνήτης του Νεμπράσκα (1941–1947), ήταν Ρεπουμπλικανός με βαθιά εμπειρία στη δημόσια διοίκηση. Εκδότης εφημερίδας στο Gordon του Νεμπράσκα, είχε υπηρετήσει ως λοχίας στον Μεξικό (1916–1917) και ως καπετάνιος πυροβολικού στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, διορίστηκε διευθυντής Διαίρεσης Εσωτερικών Υποθέσεων στη Στρατιωτική Διοίκηση της Γερμανίας, πριν κληθεί από τον Υπουργό Εξωτερικών, George C. Marshall, για την Ελλάδα. Στις 14 Ιουνίου 1947, ο Griswold ανέλαβε αρχηγός της AMAG, με εντολή να διαχειριστεί 300 εκατομμύρια δολάρια (σήμερα ισοδύναμα περίπου 3,5 δισ. δολαρίων) από το Δόγμα Τρούμαν.

Η αποστολή του ήταν διπλή: οικονομική ανοικοδόμηση και στρατιωτική ενίσχυση κατά των κομμουνιστών ανταρτών. Μέχρι το 1948, η AMAG υπό την ηγεσία του μοίρασε κονδύλια σε λιμάνια, ηλεκτροπαραγωγή και αγροτική ανάκαμψη, ενώ στήριξε τον Ελληνικό Στρατό με όπλα και εκπαίδευση. Σε συνάντηση με τον Υφυπουργό Συντονισμού, Κωνσταντίνο Δοξιάδη (Δεκέμβριος 1947), ο Griswold εστίασε σε “self-help” προγράμματα, αποφεύγοντας την πλήρη “αμερικανική κατοχή”, που φόβιζε η Αθήνα. Ο Griswold παραιτήθηκε τον Σεπτέμβριο του 1948, μετά την ήττα των ανταρτών στο Γράμμο. Πέθανε ξαφνικά το 1954 από καρδιακή προσβολή, ενώ υπηρετούσε ως γερουσιαστής.

Ποιος ήταν ο John G. Nuveen Jr

Ο John G. Nuveen Jr. (1896–1982), γιος του ιδρυτή της επενδυτικής εταιρείας Nuveen Investments, ήταν επιχειρηματίας με εμπειρία σε δημόσιες σχέσεις και οικονομική πολιτική. Ρεπουμπλικανός με επιρροή στο Σικάγο, διορίστηκε από τον Truman ως διάδοχος του Griswold, αναλαμβάνοντας την AMAG τον Ιανουάριο 1949 – λίγο πριν την πλήρη ενσωμάτωση στο Σχέδιο Μάρσαλ μέσω της European Cooperation Administration (ECA). Ως πρώτος Chief of Mission της ECA στην Ελλάδα, ο Nuveen διαχειρίστηκε τη μετάβαση από την AMAG στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Συνεργασία. Εστίασε στην οικονομική σταθεροποίηση: καταπολέμηση πληθωρισμού, νομισματική μεταρρύθμιση και ανάπτυξη εξαγωγών.

Μέχρι το 1952, η Ελλάδα έλαβε επιπλέον 376 εκατομμύρια δολάρια, με τον Nuveen να επιβλέπει την Αμερικανική Αποστολή Βοήθειας, που είχε βέτο σε προϋπολογισμούς και διορισμούς. Συνεργάστηκε με τις ελληνικές κυβερνήσεις, προωθώντας μεταρρυθμίσεις, που προετοίμασαν σημαντικά μέτρα, όπως η υποτίμηση της δραχμής το 1953. Παραιτήθηκε το 1950, αντικαθιστάμενος από τον Paul R. Porter. Στα απομνημονεύματά του περιέγραψε τη μετάβαση ως «δύσκολη, αλλά απαραίτητη», τονίζοντας την ανάγκη για «υπομονή στην αυτοβοήθεια των Ελλήνων».

Το Δίδυμο στην Πράξη: από AMAG σε ECA 

Το “δίδυμο” Griswold-Nuveen λειτούργησε ως γέφυρα μεταξύ δύο φάσεων της αμερικανικής βοήθειας. Ο Griswold, με φόντο τον Εμφύλιο, εστίασε στην άμεση επιβίωση: περίπου 30–40% των κονδυλίων κατευθύνθηκε σε στρατιωτικά και το υπόλοιπο σε ανακούφιση. Συνεργάστηκε με τον Στρατηγό Van Fleet και τον Πρέσβη Grady, αποτρέποντας την κατάρρευση της Αθήνας. Ο Nuveen, με τον πόλεμο να τελειώνει, στράφηκε στη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη: επενδύσεις σε βιομηχανία και γεωργία, με έμφαση σε θεσμικές μεταρρυθμίσεις. Μαζί, διαχειρίστηκαν τη μεταφορά από AMAG (1947–1948) στην ECA (1948–1952), ενσωματώνοντας την Ελλάδα στο Σχέδιο Μάρσαλ.

Η συνεργασία τους δεν ήταν χωρίς εντάσεις. Ο Griswold, πιο “πολεμικός”, πίεζε για γρήγορη στρατιωτική νίκη, ο Nuveen, πιο “οικονομικός”, προειδοποιούσε για υπερβολική εποπτεία. Και οι δύο, όμως, ακολούθησαν την εντολή του Marshall: “Βοήθεια, όχι έλεγχος”. Η φράση προέρχεται από επίσημη οδηγία του George C. Marshall προς την AMAG, τον Ιούνιο του 1947, «Aid without control – help the Greeks help themselves.» Ήταν η αμερικανική απάντηση στις κατηγορίες για “ιμπεριαλισμό” και η υπόσχεση ότι η βοήθεια θα ενίσχυε την αυτονομία, όχι θα την υποκαθιστούσε.

Στην πράξη, όμως, η γραμμή ήταν λεπτή. Η AMAG, υπό τον Griswold και τον Nuveen, είχε συμβουλευτικό ρόλο – αλλά με ουσιαστική εξουσία. Οι Αμερικανοί δεν κυβερνούσαν άμεσα, αλλά μπορούσαν να επηρεάζουν προϋπολογισμούς και διορισμούς, καθώς και στρατιωτικές επιχειρήσεις. Ο Griswold επέμενε σε “self-help”, αλλά η αποστολή του είχε βέτο σε κάθε δαπάνη. Ο Nuveen, αργότερα, προώθησε μεταρρυθμίσεις – πάντα με όρους διαχείρισης κονδυλίων. Το αποτέλεσμα ήταν βοήθεια με όρους: η Ελλάδα σώθηκε, αλλά δεμένη στο αμερικανικό άρμα.