Η σχέση του Αλεβίτη ποιητή Kul Dâimî με την ελληνική φιλοσοφία

Η αλεβί-μπεκτασί ποίηση της Οθωμανικής περιόδου αποτελεί πολύτιμη πηγή για την κατανόηση των μυστικιστικών αντιλήψεων περί Θεού και ανθρώπου. Ο ποιητής Kul Dâimî (20ός αι.) εντάσσεται στην παράδοση αυτή, εκφράζοντας μέσω της ποίησής του τον πανθεϊστικό και ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα του αλεβισμού. Στο ποίημά του “Madem ki ben bir insanım – Αφού είμαι άνθρωπος” αναπτύσσεται μια θεώρηση του ανθρώπου ως καθρέφτη του Θεού και μικρόκοσμου του σύμπαντος, η οποία παρουσιάζει σημαντικές συγκλίσεις με την ελληνική φιλοσοφία και την ορθόδοξη μυστική θεολογία.

Η ψυχή του ανθρώπου ως μικρόκοσμος

Η εναρκτήρια φράση “Kâinatın aynasıyım – Είμαι ο καθρέφτης του σύμπαντος” εκφράζει την ιδέα του ανθρώπου ως μικρόκοσμου. Η σκέψη αυτή συναντάται ήδη στον Πλάτωνα και στον Αριστοτέλη, οι οποίοι θεωρούν τον άνθρωπο μικρογραφία της φύσης. Στον Νεοπλατωνισμό, ο Πλωτίνος αναφέρει ότι η ψυχή αντανακλά το “Ἕν”. Στην Πατερική παράδοση, η δημιουργία “κατ’ εἰκόνα” σημαίνει ότι ο άνθρωπος είναι καθρέφτης του Θεού.

Στο ποίημα διαβάζουμε: “İlim bende, kelam bende – Η γνώση είναι μέσα μου, ο λόγος είναι μέσα μου”. Ο Dâimî τονίζει ότι η θεογνωσία είναι εσωτερική εμπειρία. Παρόμοια, το δελφικό “Γνώθι σαυτόν” συνδέει την αυτογνωσία με τη θεογνωσία. Στην Ορθοδοξία, ο Γρηγόριος Νύσσης και ο Μάξιμος Ομολογητής διδάσκουν ότι η γνώση του Θεού προϋποθέτει εσωτερική κάθαρση.

Η φράση “Enel Hak – Εγώ είμαι η Αλήθεια” παραπέμπει στον μυστικιστή Μανσούρ αλ-Χαλλάτζ, που εκτελέστηκε στη Βαγδάτη το 922 μ.Χ. Στην Ορθόδοξη θεολογία, η ένωση με τον Θεό εκφράζεται με τη διδασκαλία της Θέωσης: “Θεὸς ἐγένετο ἄνθρωπος, ἵνα ἄνθρωπος γένηται Θεός” (Μέγας Αθανάσιος). Ο Γρηγόριος Παλαμάς εξήγησε ότι ο άνθρωπος μετέχει στις άκτιστες ενέργειες του Θεού χωρίς να ταυτίζεται με την ουσία Του.

Ο Dâimî δηλώνει: «Tevrat’ı yazabilirim, İncil’i dizebilirim, Kuran’ı sezebilirim – Μπορώ να γράψω την Τορά, να συνθέσω το Ευαγγέλιο, να συλλάβω το Κοράνι». Εδώ ο ποιητής βλέπει τις διαφορετικές θρησκευτικές παραδόσεις ως εκδηλώσεις μιας ενιαίας αλήθειας. Στην Ορθοδοξία, το Ευαγγέλιο του Ιωάννη δηλώνει: «Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος… πάντα δι’ αὐτοῦ ἐγένετο» (Ιω. 1:1–3), τονίζοντας την καθολικότητα του Λόγου ως θείας αλήθειας.

Ταπεινότητα και αγάπη

Το τέλος του ποιήματος είναι χαρακτηριστικό: «Ayaklara turap benim – Στα πόδια είμαι χώμα, aşıklara şarap benim – για τους εραστές είμαι κρασί». Ο Dâimî συνδυάζει την ένωση με τον Θεό με την ταπείνωση και την προσφορά αγάπης. Στην Ορθόδοξη παράδοση, η ταπείνωση συνδέεται με τη μνήμη της φθαρτότητας: “χοῦς εἶ καὶ εἰς χοῦν ἀπελεύσῃ” (Γεν. 3:19). Ο Ισαάκ ο Σύρος μιλά για την αγάπη ως “θεία μέθη”.

Συμπέρασμα: Η ποίηση του Kul Dâimî εκφράζει έναν ανθρωποκεντρικό μυστικισμό, όπου ο άνθρωπος είναι καθρέφτης του Θεού, φορέας όλων των γραφών και δυνάμενος να βιώσει τη θεία ενότητα μέσω της αυτογνωσίας. Οι συγκλίσεις με την ελληνική φιλοσοφία και την ορθόδοξη μυστική παράδοση δείχνουν ότι πέρα από δόγματα και ομολογίες, υπάρχει ένας κοινός ανθρωπολογικός άξονας: ο άνθρωπος ως εικόνα και μικρόκοσμος του Θείου, ικανός να μετέχει στην Αλήθεια μέσα από τη γνώση, την ταπεινότητα και την αγάπη.

TELLİ TURNALAR & Erkan Çanakçı & Çiğdem Elmas – Kainatın Aynasıyım Madem ki Ben Bir İnsanım

Μετάφραση

Είμαι ο καθρέφτης του σύμπαντος
Αφού είμαι άνθρωπος
Είμαι ο ωκεανός της ύπαρξης του Θεού
Αφού είμαι άνθρωπος

Ο άνθρωπος είναι μέσα στον Θεό, ο Θεός μέσα στον άνθρωπο
Αν τον γυρεύεις, κοίτα στον άνθρωπο
Καμιά έλλειψη δεν έχει ο άνθρωπος
Αφού είμαι άνθρωπος

Η γνώση είναι μέσα μου, ο λόγος είναι μέσα μου
Άπειροι κόσμοι βρίσκονται μέσα μου
Η πλάκα και η πένα που γράφουν είναι μέσα μου
Αφού είμαι άνθρωπος

Όλες οι ευχές και οι επιθυμίες
Είναι μάταιες μπροστά στη μοίρα
Οι άγγελοι ας γείρουν μπροστά μου
Αφού είμαι άνθρωπος

Μπορώ να γράψω την Τορά
Μπορώ να συνθέσω το Ευαγγέλιο
Μπορώ να συλλάβω το Κοράνι
Αφού είμαι άνθρωπος

Είμαι το «Εγώ είμαι η Αλήθεια» με το όνομά μου
Έφτασα στον Θεό με το σώμα μου
Του μοιάζω με την εικόνα μου
Αφού είμαι άνθρωπος

Είμαι ο Dâimî, ερείπιο εγώ
Στα πόδια, είμαι χώμα
Για τους εραστές, είμαι κρασί
Αφού είμαι άνθρωπος.

 

Kâinatın aynasıyım
Madem ki ben bir insanım
Hakkın varlık deryasıyım
Madem ki ben bir insanım
Hakkın varlık deryasıyım
Madem ki ben bir insanım
İnsan hakta hak insanda
İnsan hakta hak insanda
Arıyorsan bak insanda
Hiç eksiklik yok insanda
Madem ki ben bir insanım
Hiç eksiklik yok insanda
Madem ki ben bir insanım
İlim bende kelam bende
İlim bende kelam bende
Nice nice alem bende
Yazar levh-i kalem bende
Madem ki ben bir insanım
Yazar levh-i kalem bende
Madem ki ben bir insanım
Bunca temmenni dilekler
Bunca temmenni dilekler
Vız gelir çarkı felekler
Bana eğilsin melekler
Madem ki ben bir insanım
Bana eğilsin melekler
Madem ki ben bir insanım
Tevrat’ı yazabilirim
Tevrat’ı yazabilirim
İncil’i dizebilirim
Kuran’ı sezebilirim
Madem ki ben bir insanım
Kuran’ı sezebilirim
Madem ki ben bir insanım
Enel Hak’ım ismim ile
Enel Hak’ım ismim ile
Hakka erdim cismim ile
Benziyorum resmim ile
Madem ki ben bir insanım
Benziyorum resmim ile
Madem ki ben bir insanım
Daimi’yim harap benim
Daimi’yim harap benim
Ayaklara turap benim
Aşıklara şarap benim
Madem ki ben bir insanım
Aşıklara şarap benim
Madem ki ben bir insanım
TELLİ TURNALAR & Erkan Çanakçı & Çiğdem Elmas – Kainatın Aynasıyım Madem ki Ben Bir İnsanım
TELLİ TURNALAR & Erkan Çanakçı & Çiğdem Elmas – Kainatın Aynasıyım Madem ki Ben Bir İnsanım