Γιατί παλιά όπλα μπορούν να κερδίζουν σύγχρονους πολέμους

Κάποια όπλα φθείρονται από το χρόνο, αλλά και από την χρήση. Άλλα ξεπερνιόνται από τις καταστάσεις και άλλα μένουν σχεδόν αθάνατα. Τα Μ-113, παρά την ηλικία τους, φαίνεται να “έχουν ψωμί ακόμη”, υπηρετώντας σε πάρα πολλούς στρατούς – και μάλιστα στους ισχυρότερους – ακόμη και εδώ που επιτέλους διαφαίνεται μία αναβάθμιση, έστω, τουλάχιστον πεντακοσίων. Όμως, τι είναι αυτό που καθιστά κάποια όπλα ξεπερασμένα και πότε μπορούν να ξαναβγούν από την “ναφθαλίνη”;

Στην Ουκρανία – και στις δύο εμπόλεμες πλευρές – άρματα σοβιετικής εποχής, εξοπλισμένα με αυτοσχέδια κλουβιά, βρυχώνται, επελαύνοντας. Ακόμη και αιωνόβια πολυβόλα Maxim M1910 βρυχώνται από τα χαρακώματα! Αυτή είναι η πραγματικότητα σε ένα πεδίο μάχης, που μας υπενθυμίζει ότι οι σύγχρονοι πόλεμοι συχνά διεξάγονται με απαρχαιωμένα όπλα. Δεν αποτελεί δε έκπληξη το γεγονός ότι η λέξη “απαρχαιωμένο” σαγηνεύει τους επαγγελματίες στρατιωτικούς. Μοιάζει προφανές να αντικαθίσταται ένα όπλο όταν καθίσταται απαρχαιωμένο. Όμως, η πραγματικότητα μας εκπλήσσει.

Ειδικά, σε ό,τι αφορά τον πόλεμο στην Ουκρανία, αγνοούμε ότι δεν είναι μόνο τα σύγχρονα drones που δρουν στο πεδίο της μάχης, αλλά και απαρχαιωμένα όπλα που τα καταρρίπτουν! Παγκοσμίως δε, υπάρχουν πολλά παραδείγματα όπου τα όπλα του χθες, εξακολουθούν να “λύνουν” σημερινά προβλήματα.

Παλιά όπλα στο πεδίο της μάχης

Ένα σύστημα θεωρείται παρωχημένο, αρχικά όταν σταματά η παραγωγή ανταλλακτικών ή πυρομαχικών. Όμως, υπάρχει η ευρύτερη επιχειρησιακή εικόνα: Μπορεί ένα παρωχημένο όπλο να παραμείνει ενεργό στην μάχη, εάν η παραγωγή μπορεί να επανεκκινηθεί, ή αν το όπλο μπορεί να προσαρμοστεί σε έναν νέο ρόλο.

Μια αντιαρματική χειροβομβίδα RKG-3, εξοπλισμένη με τρισδιάστατα εκτυπωμένα πτερύγια και εκτοξευόμενη από drone, είναι ένα από τα πολλά παραδείγματα. Η ίδια λογική διατήρησε παλιά αεροσκάφη, όπως τα “Ντακότα” DC-3/C-47, που συνέχισαν να πετούν για δεκαετίες παγκοσμίως, με τεράστια αποθέματα ανταλλακτικών από τον πόλεμο. Η διαθεσιμότητα δεν ισοδυναμεί με χρησιμότητα – αλλά ούτε η μη διαθεσιμότητα ισοδυναμεί με αχρηστία.

Ο όρος απαξίωση είναι πολύπλοκος. Θα τον χωρίσουμε σε πέντε κατηγορίες: Παραδειγματική, εννοιολογική, τεχνολογική, λειτουργική και φυσική. Η καθεμία αποτυπώνει έναν διαφορετικό λόγο για τον οποίο ένα σύστημα παύει να χρησιμοποιείται – και κατά συνέπεια υποδεικνύει διαφορετικές επιλογές για το τι πρέπει να γίνει στη συνέχεια.

Η ιδέα ότι τα απαρχαιωμένα όπλα εξακολουθούν να έχουν σημασία στους σύγχρονους στρατούς ακούγεται αντιφατική. Αλλά το πραγματικό ερώτημα δεν είναι αν η τεχνολογία είναι απαρχαιωμένη-άχρηστη, αλλά ποια κατηγορία απαξίωσης ταιριάζει.  Η απαξίωση δόγματος είναι μια περίπτωση: Όπλα που ανήκουν σε μια διαφορετική εποχή πολέμου. Δεν εμφανίζονται πλέον στην εκπαίδευση – αλλά μόνο σε μουσεία.

Η ιστορία προσφέρει λίγα παραδείγματα αντίστασης σε αυτή τη μετάβαση. Τα άρματα δεν αντιμετωπίζονται με λόγχες. Εκτός από τις τελετουργικές παραδόσεις, όπως η παρουσίαση σπαθιών σε αποφοιτούντες αξιωματικούς, τα εμβληματικά-απαρχαιωμένα όπλα έχουν εξαφανιστεί προ πολλού από την ενεργό υπηρεσία.

Εννοιολογική Απαξίωση

Η εννοιολογική απαξίωση είναι πιο συχνή. Προκύπτει όταν η στρατηγική λογική για την ύπαρξη ενός όπλου δεν ευθυγραμμίζεται πλέον με τη σύγχρονη πολεμική θεωρία. Αυτό προκαλείται από μια μετατόπιση στις πολεμικές θεωρίες, ή επιβάλλεται εξαιτίας υποχρεώσεων από διεθνείς Συνθήκες. Οι ταμπέλες εννοιολογικής απαξίωσης είναι, ωστόσο, εξαιρετικά επικίνδυνες. Η απόρριψη ενός όπλου επειδή πιστεύουμε ότι η ιδέα για την οποία δημιουργήθηκε δεν θα επιστρέψει ποτέ, έχει αποδειχθεί πολύ συχνά ένα δαπανηρό λάθος.

Κάποια άρματα μάχης θεωρήθηκαν από ορισμένους ως ακατάλληλα στον σύγχρονο πόλεμο και αφέθηκαν σε αποθήκες. Επέστρεψαν στο προσκήνιο, όταν επανεμφανίστηκε η συμβατική μάχη μεγάλης κλίμακας στο ουκρανικό πεδίο μάχης. Κατά μία έννοια, η διατήρηση συστημάτων σχεδιασμένων για έναν πόλεμο που πιστεύουμε ότι δεν θα έρθει ποτέ σε εφεδρεία, δεν έχει λογική. Παρ’ όλα αυτά, η απόκρυψη αποθεμάτων περιορισμένου οπλισμού δεν είναι ασυνήθιστη. Μετά τον Α’ Παγκόσμιο, η Γερμανία, η Αυστρία και η Ουγγαρία διατήρησαν κρυφά ορισμένα απαγορευμένα αποθέματα πυροβολικού, παραβιάζοντας τους περιορισμούς των Συνθηκών. Και το Ιράκ εφάρμοσε παρόμοιες τακτικές μετά τον Πόλεμο του Κόλπου, θάβοντας απαγορευμένους πυραύλους, παρακάμπτοντας τις εντολές του ΟΗΕ.

Η προσαρμογή προσφέρει μια πιο νόμιμη οδό. Το αεροσκάφος A-10, που σχεδιάστηκε αρχικά για αντιαρματικές αποστολές, αναπροσανατολίστηκε προς την γενική-εγγύς αεροπορική υποστήριξη μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Συζητήθηκε στις μέρες μας ως η ιδανική πλατφόρμα αντι-drone! Ιστορικά, το θωρηκτό παραχώρησε την πρωτοκαθεδρία στα αεροπλανοφόρα στον Β’ Παγκόσμιο και πέρασε τις τελευταίες δεκαετίες του παρέχοντας υποστήριξη ναυτικού πυροβολικού – πριν το τελευταίο φύγει από την υπηρεσία το 1992.

Οι Συνθήκες ελέγχου των εξοπλισμών απαιτούν μερικές φορές και μετατροπές στα όπλα. Η συμφωνία START οδήγησε σε τροποποιήσεις στα στρατηγικά βομβαρδιστικά και τους εκτοξευτές πυραύλων, καθιστώντας τα ανίκανα για πυρηνική ανάπτυξη. Το βομβαρδιστικό B-1, για παράδειγμα, περιορίστηκε σε συμβατικά όπλα, ενώ ο διηπειρωτικός πύραυλος LGM-118 Peacekeeper επαναχρησιμοποιήθηκε ως διαστημικό όχημα εκτόξευσης Minotaur IV.

Η σκληρή αλήθεια είναι ότι η ικανότητά μας να προβλέπουμε μελλοντικές συγκρούσεις είναι περιορισμένη. H πρόωρη απόρριψη εννοιολογικά απαρχαιωμένων όπλων μπορεί να γυρίσει μπούμερανγκ. Ωστόσο, ενόψει οικονομικών περικοπών, τέτοιες προειδοποιήσεις πολύ συχνά αγνοούνται…

Τεχνολογική Απαξίωση

Η τεχνολογική απαξίωση συμβαίνει όταν ένα διάδοχο όπλο κάνει την ίδια δουλειά καλύτερα, ή η νέα τεχνολογία εξουδετερώνει τη λειτουργία ενός συστήματος. Οι πύραυλοι επιφανείας-αέρος αντικατέστησαν την αεράμυνα με πυροβόλα. Οι δορυφόροι ανέλαβαν τη στρατηγική αναγνώριση μεγάλου υψομέτρου, καθιστώντας τα αεροσκάφη SR-71 απαρχαιωμένα. Τα αυτοκινούμενα οβιδοβόλα επισκίασαν πολλά ρυμουλκούμενα συστήματα, σε ταχείς ελιγμούς. Και τα FPV drones (όπως φαίνεται) αντικαθιστούν τους κατευθυνόμενους αντιαρματικούς πυραύλους.

Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι η χρήση όπλων που έχουν ξεπεραστεί από νεότερα μοντέλα δεν είναι η πρώτη επιλογή. Ωστόσο, όσον αφορά την επιχειρησιακή βιωσιμότητα, τα τεχνολογικά απαρχαιωμένα συστήματα αποτελούν συχνά μία οικονομικά ορθολογική εναλλακτική. Για παράδειγμα, τόσο η Ουκρανία, όσο και η Ρωσία, έχουν επαναφέρει πολλές παραλλαγές αρμάτων μάχης T-72 και T-80 από τα εφεδρικά τους.

Η εκπαίδευση είναι σαν γέρικο άλογο εργασίας. Χώρες που είχαν τεχνολογικά ξεπερασμένα άρματα τα έχουν θέσει σε χρήση για εκπαίδευση. Αυτή προφανώς δεν είναι μια νέα προσέγγιση. Ο ταχύς ρυθμός των τεχνολογικών αλλαγών του Β’ Παγκοσμίου ώθησε πολλά άρματα μάχης, που θεωρούνταν πολύ ελαφριά για το μέτωπο, σε ρόλους εκπαίδευσης. Η μαζική παραγωγή και η εκπαίδευση με απαρχαιωμένα όπλα, ανεξάρτητα από το πόσο συνηθισμένα είναι, εξακολουθεί να αποτελεί ένα προσωρινό μέτρο. Ωστόσο, η προσαρμογή προσφέρει μια άλλη οδό.

Τα τεχνολογικά απαρχαιωμένα όπλα συχνά ανατίθενται σε ρόλους όπου οι περιορισμοί τους είναι λιγότερο κρίσιμοι. Οι ρωσικές δυνάμεις έχουν αναδιαμορφώσει τους παλαιούς πυραύλους κατά πλοίων P-35 (3M44) εναντίον χερσαίων στόχων, ενώ η Ουκρανία επανενεργοποίησε τα αντιαρματικά πυροβόλα T-12 100 χιλιοστών και ακόμη παλαιότερα πυροβόλα D-44 και D-48 85 χιλιοστών, για έμμεση υποστήριξη πυρός. Ακόμη και στις χώρες του ΝΑΤΟ, παλαιότερα οχήματα όπως το γαλλικό VAB (δεκαετίας του 1970) συνεχίζουν να υπηρετούν σε ρόλους logistics και υποστήριξης.

Οι προσπάθειες εκσυγχρονισμού, αν και δεν αποτελούν πανάκεια, παρατείνουν περαιτέρω τη διάρκεια ζωής αυτών των συστημάτων. Η ενίσχυση της επιβιωσιμότητας μέσω βελτιωμένων πυρομαχικών, αναβαθμίσεων, ή προσαρμογών διαλειτουργικότητας, μπορεί να μετατρέψει τις ξεπερασμένες πλατφόρμες σε βιώσιμα στοιχεία. Τα ουκρανικά Leopard 2A4, εξοπλισμένα με εκρηκτική θωράκιση, καταδεικνύουν αυτή την αρχή.

Πέρα από τον εκσυγχρονισμό, υπάρχει και η μετατροπή. Τα τεχνολογικά απαρχαιωμένα άρματα μάχης έχουν ιστορικά επαναχρησιμοποιηθεί σε οχήματα περισυλλογής, ελκυστήρες πυροβολικού, ή τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού. Το Ισραήλ μετέτρεψε τα T-55 που κατέλαβε από Σύρους και Αιγυπτίους σε ΤΟΜΠ Achzarit. Ένας πιο ακραίος τύπος μετατροπής είναι η οπλοποίηση προηγουμένως άοπλων συστημάτων. Η Ουκρανία έχει μετατρέψει απαρχαιωμένα μη επανδρωμένα αεροσκάφη αναγνώρισης σε αυτοσχέδιους πυραύλους κρουζ και τα χρησιμοποίησε για να χτυπήσει βαθιά μέσα στη Ρωσία.

Όλες αυτές οι προσεγγίσεις καταδεικνύουν ότι η τεχνολογική απαξίωση δεν είναι το τέλος της χρησιμότητας του όπλου. Είναι μάλλον μια πρόσκληση να βρει το παλιό εργαλείο έναν διαφορετικό ρόλο…

Λειτουργική Απαξίωση

Η λειτουργική απαξίωση στα οπλικά συστήματα συνδέεται με τη μη διαθεσιμότητα ανταλλακτικών ή πυρομαχικών, για παράδειγμα μπορεί οι προμηθευτές να ανακατευθύνουν τα ανταλλακτικά αλλού. Ωστόσο, η λειτουργική απαξίωση είναι συχνά αναστρέψιμη, εάν οι γραμμές παραγωγής μπορούν να επανεκκινηθούν. Και, όπως πάντα, τα μεγάλα αποθέματα μπορούν να παρατείνουν τη διάρκεια ζωής. Οι Φινλανδοί μέχρι πρόσφατα εξακολουθούσαν να βλέπουν αξία στα ρυμουλκούμενα πυροβόλα πεδίου D-30 των 122 χιλιοστών, επειδή ακριβώς τα πυρομαχικά ήταν άφθονα.

Χωρίς τη δυνατότητα επαναλειτουργίας των γραμμών παραγωγής για ανταλλακτικά ή πυρομαχικά, αυτή η κατηγορία απαξίωσης φαίνεται σαν αδιέξοδο – αλλά υπάρχουν παραδείγματα, όπως τα εκσυγχρονισμένα αντιαεροπορικά συστήματα των Ουκρανών – ο σοβιετικής εποχής εκτοξευτής Buk M1 που εξοπλίζεται πλέον με αμερικανικούς πυραύλους RIM-7 Sea Sparrow!

Ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις η αφθονία ανταλλακτικών και πυρομαχικών επιτρέπει σε λειτουργικά απαρχαιωμένα συστήματα να παραμείνουν βιώσιμα σε εφεδρικούς σχηματισμούς, για σημαντικό χρονικό διάστημα. Τα ρωσικά T-62 έχουν χρησιμοποιηθεί από μονάδες χαμηλότερης ποιότητας ως αυτοκινούμενο πυροβολικό. Σε τακτικό επίπεδο, οι διοικητές κάνουν τέτοιου τύπου “πατέντες” συνεχώς, ακόμα και στο ΝΑΤΟ.

Φυσική Απαξίωση

Τέλος, η φυσική απαξίωση είναι η πραγματική τελική κατάληξη των όπλων. Τα αεροσκάφη διαβρώνονται, τα προωθητικά και τα εκρηκτικά φθείρονται, τα οχήματα που χρησιμοποιούνται εκτενώς καθίστανται μη ασφαλή…  Σε αντίθεση με τις προηγούμενες κατηγορίες, η φυσική απαξίωση είναι μη αναστρέψιμη. Μόλις μια δομή υπερβεί τα όρια κόπωσης, ή φθείρεται πέρα ​​από τα περιθώρια ασφαλείας, η στρατιωτική ζωή του όπλου τελειώνει και έχει θέση στο μουσείο.

Ωστόσο, η κατάσταση δεν αποκλείει πάντα την επαν-ενεργοποίηση του για την μάχη. Οι καταστροφείς αρμάτων μάχης M18 Hellcat και τα άρματα μάχης T-34/85, κληρονομημένα από τον Β’ Παγκόσμιο, χρησιμοποιήθηκαν στον γιουγκοσλαβικό εμφύλιο. Και στην Ουκρανία, τα αρχαία πολυβόλα Maxim M1910, κάποτε χόμπι συλλεκτών, μπήκαν ξανά στη μάχη – με ερώτημα το που βρέθηκαν πυρομαχικά! Επομένως, το όριο μεταξύ απαρχαιωμένου και χρήσιμου είναι πιο λεπτό από ό,τι θέλουμε να παραδεχτούμε, όταν διακυβεύεται η επιβίωση σε πόλεμο…

Πολεμικά διδάγματα

Ο εκσυγχρονισμός είναι απαραίτητος, αλλά το φετίχ για το νέο μπορεί να έχει δραματικές επιπτώσεις στο πεδίο της μάχης: Νεκροί στρατιώτες, χαμένες μάχες…. Οι πραγματικοί πόλεμοι είναι αγώνες μάζας, αντοχής, προσαρμογής και χρόνου. Σε αυτόν τον ανταγωνισμό, τα σωστά συντηρημένα και χρησιμοποιούμενα απαρχαιωμένα όπλα, εξακολουθούν να έχουν αξία.

Βεβαίως, μία καταπονημένη άτρακτος έχει τελειώσει. Αλλά ένα λειτουργικό – θεωρητικά απαρχαιωμένο όπλο, με άφθονα πυρομαχικά –
όχι. Μια εννοιολογικά απαρχαιωμένη πλατφόρμα μπορεί ακόμη να είναι μάχιμη. Πολύ συχνά ανοίγονται νέες επιλογές –
αντικατάσταση, αναβάθμιση, επαναχρησιμοποίηση, αντί απόσυρσης…

Τα αποθέματα έχουν μεγαλύτερη σημασία από τα γυαλιστερά φυλλάδια. Οι μακροχρόνιοι πόλεμοι ανταμείβουν την ικανότητα επανεκκίνησης της παραγωγής πυρομαχικών και κατασκευής ανταλλακτικών. Είναι απαραίτητη η καταστατική χαρτογράφηση των απαρχαιωμένων διαμετρήματων, εξαρτημάτων και υποσυστήματων, που μπορεί να υποστηρίξουν τη μαζική ισχύ πυρός. Η επένδυση στη γεφύρωσή τους είναι επίσης απαραίτητη, ειδικά μεταξύ συμμάχων, όπου το παλιό σύστημα ενός εταίρου μπορεί να είναι η καλύτερη βραχυπρόθεσμη οδός για την παραγωγή μαχητικής ισχύος.

Απαραίτητη είναι επίσης η ευθυγράμμιση της εκπαίδευσης και της συντήρησης με το απόθεμα. Η διατήρηση απαρχαιωμένων όπλων σε εφεδρεία, πιθανότατα απαιτεί προσωπικό και εργαλεία για να καταστεί πάλι επιχειρησιακό. Οι αφρικανικοί στρατοί κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου δίνουν παραδείγματα. Κράτη που έλαβαν εξελιγμένα κιτ από τους Αμερικανούς ή τους Σοβιετικούς, χωρίς να δημιουργήσουν συστήματα συντήρησης, είδαν τους στόλους να μαραίνονται, όταν έφυγαν οι ξένοι τεχνικοί.

Είναι απαραίτητοι οδικοί χάρτες του όλου αποθεματικού χαρτοφυλακίου, όχι μονόπλευρα σχέδια αντικατάστασης. Ορισμένα συστήματα θα πρέπει να αντικατασταθούν πλήρως, για άλλα η αναβάθμιση θα αρκεί. Μερικά μπορεί να προσαρμοστούν σε εξειδικευμένους ρόλους, ενώ μερικά μπορούν να μετατραπούν σε διαφορετικούς. Αυτό το μείγμα είναι φθηνότερο, ταχύτερο και πιο ανθεκτικό στους πολεμικούς κραδασμούς από την εξάρτηση από ξένους προμηθευτές σε ανταλλακτικά και πυρομαχικά…