Μετέωρο βήμα η ρηματική διακοίνωση στο Βερολίνο;

Η επίδοση ρηματικής διακοίνωσης από τον Έλληνα πρέσβυ στο γερμανικό υπουργείο Εξωτερικών για το ζήτημα των πολεμικών επανορθώσεων συνιστά ασφαλώς ένα θετικό –και απαραίτητο– βήμα σε ένα μακρύ και σύνθετο ταξίδι διεκδίκησης, σε διακρατικό επίπεδο, των επανορθώσεων. Ζήτημα που εκκρεμεί από την επαύριον του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Πρόκειται για μια μείζονος πολιτικής και νομικής σημασίας πράξη, καμπή στο ανοικτό ζήτημα της διεκδίκησης των γερμανικών επανορθώσεων για τον Α’ και Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, συμπεριλαμβανομένου του αναγκαστικού δανείου του 1943, που οριοθετεί μια νέα περίοδο σε αυτό το κεφάλαιο των σχέσεων μας με τη Γερμανία. Είναι η προβολή διεθνούς αξίωσης έναντι της Γερμανίας και πρόσκληση για διαπραγματεύσεις, προκειμένου να διευθετηθούν τα ζητήματα τριβής ανάμεσα στις δυο χώρες γύρω από τις «πολυθρύλητες» επανορθώσεις.

Είναι σημαντικό το γεγονός, ότι η Ελληνική Δημοκρατία με την εν λόγω κίνηση τοποθετεί τυπικά το ζήτημα στο πεδίο της διεθνούς ευθύνης κράτους για σοβαρές παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την προσκαλούμενη σε διαπραγματεύσεις Γερμανία. Σε ακινησία επί δεκαετίες η υπόθεση διεκδίκησης επανορθώσεων σε επίπεδο κυβερνήσεων, μοιάζει να κινείται μετά την επανένωση των Γερμανιών (1990) με τη σχετική ρηματική διακοίνωση της Ελλάδος το 1995. Αυτή, όμως, δεν είχε τύχη αφού η γερμανική πλευρά αρνήθηκε οποιαδήποτε θετική ανταπόκριση.

Η ελληνική παρέμβαση στο Διεθνές Δικαστήριο το 2011 στην εκκρεμούσα διαφορά Γερμανίας κατά Ιταλίας (Υπόθεση Δικαστικές Ασυλίες του Κράτους) άλλαξε καθοριστικά τα δεδομένα. Και μάλιστα τούτο ανεξάρτητα από την τελική απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου. Αυτό κατά πλειοψηφία αποφάνθηκε ότι η Γερμανία απολάμβανε του προνομίου της ετεροδικίας σε υποθέσεις προσφυγής θυμάτων σοβαρών εγκλημάτων πολέμου και κατά της ανθρωπότητας, που είχαν τελεστεί κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Εκείνη η ελληνική παρέμβαση κυρίως εκδήλωσε τη σαφή πολιτική διάθεση της Αθήνας να διεκδικήσει –σε διεθνές νομικό επίπεδο– την δικαίωση των θυμάτων. Ταυτόχρονα, κινητοποίησε στο εσωτερικό επίπεδο διεργασίες για τη στήριξη του αιτήματος (Έκθεση Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους, θέση Νομικού Συμβουλίου του Κράτους κλπ) πριν καταλήξει στο πρόσφατο πόρισμα της Βουλής των Ελλήνων.

Θετική πλην βιαστική κίνηση

Η θετική –ιδίως για όλους όσους αγωνίζονται χρόνια τώρα στην υπόθεση της διεκδίκησης επανορθώσεων– κίνηση αυτή, ασφαλώς βιαστική μέσα στο προεκλογικό κλίμα της εποχής και χωρίς προηγούμενη διεθνή αξιοποίηση του πορίσματος της Βουλής, εγείρει ορισμένα ερωτηματικά. Εγείρει ερωτηματικά για το momentum, αλλά κυρίως για το πλαίσιο πολιτικής, μέσα στο οποίο πρέπει η εν λόγω κίνηση να εξελιχθεί προκειμένου να αποδώσει αποτελέσματα. Και τούτο, γιατί η κίνηση θα είναι αλυσιτελής, αν δεν συνοδεύεται-υποστηρίζεται από συγκεκριμένο σχέδιο δράσης, που να καλύπτει διάφορα ενδεχόμενα και στάδια διαδικασίας.

Πρόχειρα σημειώνω: τι θα συμβεί αν το Βερολίνο αντιδράσει θετικά και δεχθεί διαπραγμάτευση; Ποιο το πλαίσιο και το εύρος των αξιώσεων και ποιος ο στόχος της ελληνικής πλευράς; Ποια η ακολουθητέα δικονομική οδός; Ποιο δικαιοδοτικό όργανο για επίλυση διαφοράς, ή άλλη μέθοδος μη δικαστική, θα ακολουθηθεί αν υπάρξει άρνηση της Γερμανίας και διαφορετική προσέγγιση; Ποια η μέθοδος και το όργανο που θα τάμνει τη διαφορά (Διεθνές Δικαστήριο, διαιτησία, Διασυμμαχικό Δικαστήριο κλπ); Αν η υποδοχή της ρηματικής διακοίνωσης είναι καθολικά αρνητική, τι θα ακολουθήσει;

Η Αθήνα πρέπει να έχει ήδη ετοιμάσει την απάντηση σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, άλλως η όλη κίνηση δεν είναι αξιόπιστη πέρα από ένα πρώτο τυπικό συμβολισμό. Η ελληνική πλευρά οφείλει να καταδείξει ότι η ‘ρητορική’ –αν υπήρχε όντως τυπικά στον προφορικό λόγο των εκάστοτε ιθυνόντων– πρέπει να περάσει σε τυπικές πράξεις στο διεθνές πεδίο και μάλιστα όταν η συναίνεση από την εγκαλούμενη πλευρά δεν (θα) είναι δεδομένη.

Η Αθήνα, λοιπόν, πρέπει να είναι έτοιμη –-δηλαδή προετοιμασμένη– να κινηθεί γρήγορα και με ακρίβεια στο πεδίο της διεθνούς Δικαιοσύνης, όπου δεν φαίνεται διαχρονικά να διαθέτει μια σαφή αντίληψη δικαιοπολιτικής επίλυσης διεθνών διαφορών και μάλιστα με πρωτοβουλία της. Είναι; Η μέχρι σήμερα διαχείριση του ζητήματος δεν δείχνει κάτι τέτοιο.

Το χρέος της Ελλάδος είναι να διεκδικήσει με όλα τα δικαιοπολιτικά –κατά το διεθνές δίκαιο και τη διπλωματία– διαθέσιμα μέσα τις επανορθώσεις. Το απαιτεί το δικαίωμα στην αλήθεια των θυμάτων στις 95 σφαγές χωριών και τόπων της πατρίδας. Το επιβάλλει η ανάγκη δικαίωσης της ηθικής και της δικαιοσύνης. Το επιτάσσει η ιστορική μνήμη και το υποστηρίζει η ισχύς του δικαίου. Η υποβολή της ρηματικής διακοίνωσης είναι ένα σημαντικό βήμα σε ένα μακρύ ταξίδι. Χωρίς σχεδιασμό, όμως, των επομένων κινήσεων θα κινδυνεύει να μείνει ένα ιστορικό μετέωρο βήμα.