Τριπλό δύσκολο στοίχημα για την Τουρκία

του Κωνσταντίνου Φίλη

Η επίλυση του Κυπριακού μπαίνει στον πάγο για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα. Η προσδοκία για επικείμενη συμφωνία στο Κραν Μοντανά διαψεύστηκε με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο, προκαλώντας διάχυτη απογοήτευση.

Αμέσως ξεκίνησε το παιχνίδι επίρριψης ευθυνών, με την Τουρκία να αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο για την προώθηση εναλλακτικών σχεδίων, πέρα από τις πρόνοιες/πλαίσιο του ΟΗΕ. Mε τα σημερινά δεδομένα, η αναβίωση της διαδικασίας μοιάζει δύσκολη αλλά όχι απίθανη. Το κύριο εμπόδιο είναι οι προεδρικές εκλογές στην Κυπριακή Δημοκρατία τον Φεβρουάριο του 2018, αλλά και οι κοινοβουλευτικές εκλογές στην Τουρκία, πιθανόν και προεδρικές πριν το 2019.

Σε αυτό βέβαια έχει συμβάλει και ο ειδικός απεσταλμένος του Γ.Γ. του ΟΗΕ Άιντε, ο οποίος θεωρείται από Αθήνα και Λευκωσία κόκκινο πανί. Συνάμα, η απομάκρυνση της Άγκυρας από τον ευρωπαϊκό δρόμο και η επιδείνωση των σχέσεων με κομβικά κράτη, όπως η Γερμανία, περιορίζουν δραστικά τη δέσμευσή της στην κατεύθυνση της λύσης. Από την άλλη πλευρά, στον βαθμό που ενδιαφέρεται –έστω και τύποις- να μην «κάψει» το ευρωπαϊκό χαρτί, θα εξακολουθεί να αναζητά τη λύση. Εντούτοις, δύσκολα θα αποδεχτεί συμφωνία που δεν θα μπορέσει να υποστηρίξει στο τουρκικό ακροατήριο.

Το δύσκολο εσωτερικό και οι αποτυχίες στο εξωτερικό

Με το βλέμμα στραμμένο στο εσωτερικό, όπου η σύμπραξη του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης με τους εναπομείναντες εθνικιστές του Μπαχτσελί έχει εδραιωθεί, η Τουρκία επαναφέρει σενάρια οριστικής διχοτόμησης ή και προσάρτησης των Κατεχομένων. Εκτός εάν η Άγκυρα αποκοπεί εντελώς από τη Δύση, ή το υπαγορεύσουν οι εξελίξεις στο εσωτερικό, δεν θα προχωρήσει σε αυτές τις ενέργειες.

Πλην όμως, ή προκύψει αργότερα νέος κύκλος διαπραγματεύσεων ή όχι, η Άγκυρα θα επιδιώξει την αναβάθμιση της διεθνούς θέσης της Τουρκοκυπρίων. Αντιλαμβάνεται τα επίχειρα της απομόνωσης του ψευδοκράτους και τον συνακόλουθο περιορισμό των διαπραγματευτικών ελιγμών.

Από εκεί και πέρα, ο Ερντογάν είναι υποχρεωμένος να δείχνει τα δόντια του στην Ανατολική Μεσόγειο για σειρά λόγων. Στη Μέση Ανατολή συναντά δυσκολίες. Οι Κούρδοι της Συρίας παγιώνουν τις θέσεις τους. ΗΠΑ και Ρωσία προσώρας τους αντιμετωπίζουν ως ένα χρήσιμο σύμμαχο. Οι εξελίξεις αυτές αποδυναμώνουν αισθητά το αφήγημα Ερντογάν για μία πανίσχυρη περιφερειακά Τουρκία.

Μάλιστα, η Άγκυρα υποχρεώνεται σε συνεχείς αναδιπλώσεις, προκειμένου να βρει το κατάλληλο σημείο εξασφάλισής της. Ωστόσο, οι εξελίξεις αυτή τη στιγμή μόνο καθησυχαστικές γι’ αυτήν δεν κρίνονται. Συνάμα, η «αποχή» της από τις ενεργειακές διεργασίες, αλλά και η καθοριστική σημασία της ευρύτερης περιοχής για τα στρατηγικά της συμφέροντα, απαγορεύουν σκέψεις για απώλεια ερεισμάτων, έστω και σε μέρος της Κύπρου, με όποιο κόστος.

Η ενεργειακή πτυχή

Η πρόσβαση στους υδρογονάνθρακες της Κύπρου μέσω των Τουρκοκυπρίων σήμερα δείχνει αβέβαιη. Η Άγκυρα αναγκάζεται να ακολουθήσει την πεπατημένη της πρόκλησης έντασης, ώστε να καταδείξει πως δεν θα ανεχτεί να την παρακάμψουν. Εφόσον, όμως, δεν προκύψει επανένωση των δύο κοινοτήτων, δεν μπορεί να επιβάλει την άποψη της.

Γι’ αυτό, ρίχνει το βάρος στην επίκληση των δικαιωμάτων της στο τεμάχιο 6, όπου οι προσδοκίες για φυσικούς πόρους είναι σημαντικά μεγαλύτερες σε σχέση με το τεμάχιο 11 (όπου διεξάγεται η γεώτρηση σήμερα). Υψώνει,λοιπόν, ηθελημένα τον πήχη, ώστε να συνδυάσει την (εύκολη) υπαναχώρησή της με κάποιου είδους διασφάλιση ότι δεν θα εκκινήσουν ερευνητικές δραστηριότητες στο τεμάχιο 6.

Η εκπεφρασμένη πρόθεσή της να τοποθετήσει δική της πλατφόρμα δεν είναι μία εύκολη διαδικασία, διότι μεταξύ άλλων όσοι τη συνδράμουν θα λάβουν το ρίσκο νομικών συνεπειών. Οι σεισμικές έρευνες στην ευρύτερη περιοχή, η δέσμευση διαφόρων σημείων για ναυτικές ασκήσεις και πιθανές άλλες ενέργειες, αποσκοπούν στην επαναφορά της στο ενεργειακό και ευρύτερα γεωπολιτικό γίγνεσθαι. Κατ’ αυτό τον τρόπο προσπαθεί να συντηρήσει την εικόνα του ισχυρού περιφερειακού δρώντα, ο οποίος απαιτεί τον σεβασμό και δύναται να επιβάλλει τους όρους του με ποικίλους τρόπους. Η εικόνα αυτή είναι απολύτως απαραίτητη στον Ερντογάν στο εσωτερικό της Τουρκίας.

Οι προκλήσεις των επόμενων μηνών

Αναντίρρητα, η ενεργειακή διάσταση του Κυπριακού δεν μπορεί να παραγνωριστεί. Πολύ περισσότερο μετά τα νέα δεδομένα που επέφερε η ανακάλυψη του γειτονικού κοιτάσματος Ζορ στην αιγυπτιακή ΑΟΖ. Η Ανατολική Μεσόγειος αθροίζεται στους δυνητικούς προμηθευτές της ευρωπαϊκής αγοράς. Εξυπηρετεί, λοιπόν, τον πάγιο στόχο και της ΕΕ και των ΗΠΑ για διαφοροποίηση των προμηθευτών ενέργειας στην ευρωπαϊκή αγορά και κατ’ αυτό τον τρόπο για ενίσχυση της ασφάλειας όσον αφορά την τροφοδοσία της.

Η παρούσα συγκυρία χαρακτηρίζεται από σοβαρές δυσχέρειες στην αποκλιμάκωση των εντάσεων με τη Μόσχα, αλλά και από δυσλειτουργίες στην εξασφάλιση εναλλακτικών πηγών, παρά την αφθονία φυσικού αερίου. Δεδομένου ότι δύο κράτη-μέλη της ΕΕ (Κύπρος και Ελλάδα) εμπλέκονται ενεργά στις διεργασίες, οι ερευνητικές και εξορυκτικές δραστηριότητες πρέπει να συνεχισθούν απρόσκοπτα.

Αυτό οφείλει να το λάβει σοβαρά υπόψη της η Τουρκία, εφόσον επιθυμεί να εξασφαλίσει μέρος της πίτας. Το μόνο σοβαρό πιθανό όφελος που διαφαίνεται σήμερα αφορά την υποθαλάσσια διασύνδεσή της με τα ισραηλινά κοιτάσματα. Κι αυτό, παρά τις διακυμάνσεις στις διμερείς σχέσεις και την έλλειψη εμπιστοσύνης που τρέφει το Τελ-Αβίβ για το καθεστώς Ερντογάν. Το Ισραήλ πρέπει ασφαλώς να σταθμίσει τις αβεβαιότητες με τα οφέλη που θα έχει από τη διάθεση μέρους του αερίου του στην τουρκική αγορά. Επίσης, πρέπει να σταθμίσει και κατά πόσο μπορεί αυτή η εξέλιξη να αποβεί σε βάρος άλλων πιο “ασφαλών” projects.

Επομένως, τα μεγάλα στοιχήματα-προκλήσεις των επόμενων μηνών είναι η ένταση των προσπαθειών της Άγκυρας σε τουλάχιστον τρία μέτωπα:

• Πρώτον, να βελτιώσει ποιοτικά το στάτους των Τουρκοκυπρίων στο διεθνές στερέωμα.
• Δεύτερον, να αποτρέψει νέες γεωτρήσεις εντός της κυπριακής ΑΟΖ, ειδικότερα στα τεμάχια 4, 5, 6 και 7, όπου ισχυρίζεται ότι διατηρεί απευθείας δικαιώματα (όχι ως πάτρωνας του ψευδοκράτους).
• Τρίτον, να επιτύχει συμφωνία με το Ισραήλ για τη μεταφορά του φυσικού αερίου του.

Στην πραγματικότητα, δεν απομένουν στην Άγκυρα  άλλες επιλογές όσο δεν επιλύεται το Κυπριακό και όσο οι σχέσεις της με την Αίγυπτο βρίσκονται σε βαρομετρικό χαμηλό. Εφόσον λοιπόν δεν διαφοροποιηθεί θεαματικά η υφιστάμενη κατάσταση, δεν μπορεί να επανακάμψει στα ενεργειακά τεκταινόμενα ούτε να πλήξει τον άξονα Αθήνας-Λευκωσίας-Τελ Αβίβ.