Απολείπειν ὁ θεὸς Ἀντώνιον – Από την “εισβολή” της Ανατολής στην υποταγή στη Δύση

Η ιστορία της τρέχουσας οικονομικής, πολιτικής πανωλεθρίας της Ελλάδος και η ψυχική αναταραχή των μεμονωμένων και του έθνους, μεταξύ απελπισίας και αγωνίας, μας ταλανίζει σαν εφιάλτης στον ύπνο και στον ξύπνιο. Πραγματώθηκε εκείνο που ήδη το 1999 περιέγραψε με εκπληκτική προφητική σαφήνεια ο Ρωμάνο Μάδερα: ένα κράτος κυρίαρχο, μέλος της ΕΕ, μίας ισχυρότατης οικονομικής-τεχνικής και πολιτισμικής οντότητος, «αρπάχθηκε, και κρατείται με σκοπό να εργάζεται για λογαριασμό των μεγάλων χρηματοπιστωτικών κέντρων και των μεγάλων επιχειρήσεων»* οι οποίες βρήκαν με απίστευτη ευκολία μία τάξη, συχνά πλήρης “ψυχοπαθών της εξουσίας”, τοπικών πολιτικών, προθυμότατων να εκτελέσουν τις επιθυμίες τους (Ο θάνατος του πλησίον, σ.35 Λουίτζι Ζώγια, εκδ. Ίταμος, 2011, Αθήνα).

Συνάμα ζούμε στην εποχή του κυβερνήτη πατέρα-δεσπότη που περιέγραψε ο Αλέξις Ντε Τοκβίλ: ενός πατέρα “διεστραμμένου” που ανατρέφει τα τέκνα-υπηκόους του στον καταναλωτισμό, προσπαθώντας να «τοὺς κρατά στάσιμους στὴν παιδικότητά τους, ωθώντας τους να διασκεδάζουν παρά να σκέπτονται». (“Η δημοκρατία στην Αμερική” Αλέξις ντε Τοκβίλ).

Και τούτο με περισσή ευκολία στην εποχή μας, της τεχνικής, που πραγματώνει κάθε πρόσκαιρη και ειδωλολατρική επιθυμία. Παράλληλα παρατηρείται και η βαθμιαία, κατάρρευση της συλλογικής συνείδησης και ιδεώδους που χαρακτήρισε τους τελευταίους αιώνες το πνεύμα των Ελλήνων.

Τουτέστιν να δημιουργήσουν και ενώσουν σε ένα κράτος τις περιοχές που κατοικούνταν από αυτούς επί χιλιετίες. Στο τέλος αυτής της μεγαλειώδους επιδίωξης, και μετά την περαιτέρω κυπριακή τραγωδία, η Ελλάς, σε μία σπασμωδική προσπάθεια αναζήτησης ασφάλειας, κατέληξε μέρος της ευρωπαϊκής πολιτικό-οικονομικής οντότητος, ή αν προτιμάμε, της Οικογένειας του Μεγάλου Αδελφού.

Η εποχή της αυταπάτης

Οι Έλληνες περάσαμε από την αισιοδοξία της μεταδικτατορικής εποχής, στην διεύρυνση των πολιτικών δικαιωμάτων, στην εδραίωση κράτους του τυπικού δημοκρατικού δικαίου. Επί πλέον, από χώρα βαλκανική, είδαμε την είσοδό μας στην ευρωπαϊκή Δύση, της οποίας αναμέναμε τα πλοία από το 1453. Αλλά συνάμα βιώνουμε και την συνακόλουθη, αναμενόμενη, παραίτηση από την λήψη κυβερνητικής ευθύνης βασιζόμενης στις ίδιες δυνάμεις και στην επίγνωση των ιδίων αδυναμιών. Αφήνουμε υπερβολικό χώρο στους «βάρβαρους για να νομοθετήσουν» κατά τον Καβάφη.

Αυταπατηθήκαμε στην εδραίωση σχέσεων με τις άλλες χώρες στην οπτική της “οικογενειακής” συνεργασίας. Ιδέα αφελής και συνάμα βολική, που αγνοούσε την θουκυδίδεια οπτική των άνισων ισορροπιών των ισχυρών με τους αδύναμους. Οι συνέπειες; καταστροφικές: ανεξέλεγκτη οικονομική-πολιτική εξάρτηση από όργανα γραφειοκρατικά και εξωτερικά, υποχείρια διαφόρων ομάδων.

Ως αποτελέσματα αυτής της αχαλίνωτης “προσαρμογής” και πέντε έτη μετά την παγκόσμια αναιδή εμποροπανήγυρη του 2004, αποθέωσης του ναρκισσισμού, επίδειξης ηλιθιότητος και πνευματικής κενότητος, στις 23 Απριλίου του 2010, στην μνήμη της πάλης του Έλληνα Αγίου Γεωργίου με τον βάρβαρο Δράκο, ο πρωθυπουργός Γιωργάκης Παπανδρέου, ανακοίνωσε από το καταγάλανο Καστελλόριζο ότι ήρθε η σωτηρία υπό την μορφή ενός Μνημονίου: οι Έλληνες θα έχουμε πλέον μία κυβέρνηση θεσμικά υπόλογο μίας αν-άγιας τριάδος μαμωνικών ξοάνων [υπαλλήλων του θεού του χρήματος], που θα καθοδηγεί τους εντόπιους αγάδες. Οι βάρβαροι, μετά το 1204 ξανάρθαν!

Ψυχική μεταλλαγή: Tìmeo Dànaos et dona ferentes

(«Φοβοῦμαι τοὺς Δαναοὺς καὶ δῶρα φέροντες», Αινειάδα, βιβλίο 2^ο, στ. 49, Πούμπλιου, Βιργίλιου Μαρόνε).

Υπό μία ψυχική, κοινωνική οπτική, νιώθουμε ότι η τυφλή, απροετοίμαστη προσκόλληση σε έναν οργανισμό, υπό πολλές όψεις διαφορετικό, οδήγησε σε μία αφομοίωση από αυτόν, και προκάλεσε μία πνευματική αναστάτωση. Αλλοτρίωσε μεγάλο μέρος εκείνου που είχε δημιουργηθεί στη ροή χιλιετιών και χαρακτήριζε τον ελληνικό ψυχισμό βαθύτατα και ενδόμυχα και τον κατέστησε απροστάτευτο και βορά της βούλησης άλλων. Επιβλήθηκε ένας βίαιος, αμελέτητος και ασύνετος εκδυτικισμός στην ελληνίδα ψυχή, ορθόδοξης, κοινοτικής, δημο-κρατικής και μεσογειακής, αλλοιώνοντάς την.

Βέβαια τα τρέχοντα στην σημερινή Ελλάδα δεν είναι μία καινοτομία, όχι πολύ διαφορετικά συνέβη πριν 2.000 έτη. Όταν οι Έλληνες, μετά την, πρωτίστως εμφύλια, συντριβή των κρατών τους και την επιβολή της τάξεως της ρωμαϊκής ειρήνης, πίστεψαν ότι στον ηρακλείδη τω γένος, Μάρκο Αντώνιο, τον τότε Μεγάλο Αδερφό, που ήθελε να ανασυστήσει την αυτοκρατορία του Αλεξάνδρου, θα είχαν βρει την ενότητα, δόξα και ασφάλεια τους. Κάτι που όντως συνέβη για λίγο, έως ότου η “τύχη” του Αντωνίου γκρεμίσθηκε. Τότε, όπως λέγει ο Πλούταρχος, την ημέρα πριν την συντριβή του Αντωνίου, στην μεγάλη ελληνίδα Αλεξάνδρεια, κυριαρχούμενη από μελαγχολία και φόβο για το μέλλον,

«τῇ νυκτὶ, μεσούσῃ σχεδόν, …. αἰφνίδιον ὀργάνων τε παντοδαπῶν ἐμμελεῖς φωνὰς ἀκουσθῆναι καὶ βοὴν ὄχλου μετ’ εὐασμῶν καὶ πηδήσεων σατυρικῶν, ὥσπερ θιάσου τινὸς οὐκ ἀθορύβως ἐξελαύνοντος·…. ἐδόκει δὲ τοῖς ἀναλογιζομένοις τὸ σημεῖον ἀπολείπειν ὁ θεὸς Ἀντώνιον, ᾧ μάλιστα συνεξομοιῶν καὶ συνοικειῶν ἑαυτὸν διετέλεσεν». (Πλούταρχος, Βίος Αντωνίου § 75, (4,5,6))

Το πάθημα των ελληνιστικών χρόνων

Στεκόμαστε πολύ, και δίκαια, στο θαύμα της ελληνιστικής εποχής, αλλά σιωπούμε στα αρνητικά, καταστροφικά αποτελέσματα, που η ξαφνική, βίαιη ανάμιξη με πολιτισμούς και παιδείες τελείως διάφορες, βάρβαρες, προκάλεσε στην ελληνίδα ψυχή, στην πόλη και στις μορφές των θεών της. Αρκεί μία ματιά στην εισβολή των θεοτήτων, όπως της Ίσιδος και Οσίριδος, σχετισμένων με τις μυστηριακές τελετές, που διαχύθηκαν στους ελληνικούς τόπους.

Τούτοι, επιβαλλόμενοι πότε με την ισχύ της εξουσίας, πότε με την γοητεία της σωτηρίας, μετάλλαξαν τα χαρακτηριστικά των αρχέγονων ελληνικών τελεστικών μυήσεων στη Ζωή και στον Θάνατο, στο τέλος και στην πνευματική ανάσταση του ανθρώπου. Οι μεσανατολίτες θεοί απόδιωξαν ή μεταμόρφωσαν τους Ἐλληνες θεούς, καθιστώντας τους αγνώριστους, ξένους, και αδύναμους να ηγηθούν. Συνακόλουθα, οι αντίστοιχες ψυχικές αξίες και δυνατότητες που δηλώνονταν από αυτούς, πότε μαράνθησαν αποπροσανατολισμένες, ανίκανες να εκφρασθούν, πότε συγχωνεύθηκαν με άλλες, νέες εκφάνσεις, μέχρι την ριζική τους αλλοτρίωση ή οδηγήθηκαν σε ανυπαρξία.

Αλλά η ενοίκηση σε ξένες μορφές παραμένει πάντα αμφίβολη, ικανοποιεί πρόσκαιρα, και η ψυχή αναζητά με αγωνία νέες μορφές που θα μπορούν να εκφράσουν τα βάθη της. Αναζητά τον “αληθινό” θεό στον οποίο να ομοιάσει. Και λόγω ψυχικής ανάγκης προσανατολισμού στον κόσμο, κάθε νέος θεός, ή παλαιός με την μορφή αλλαγμένη, και αντίστοιχα κάθε ανθρώπινη ισχυρή οντότητα που τις ανακαλεί, προσφέρονται ως νέο σημείο αναφοράς, γύρω από το οποίο ελπίδες και προσμονές όλων, της ψυχής της πόλεως και του μεμονωμένου, σπεύδουν για ένα καλύτερο παρόν και βεβαιότητα για το μέλλον, γήινο και μεταθανάτιο.

Το γκρέμισμα της ταυτότητας – Η υποταγή στη Δύση

Παρόμοια με ό,τι στην Αλεξάνδρεια, το πρόβλημα δεν είναι πρωτίστως διοικητικό-πολιτικό, όσο πνευματικό-πολιτικό, όντας το πρώτο απόφυση του δευτέρου. Και μάλλον, εκείνο που γκρεμίζεται σήμερα στην Ελλάδα, είναι η ψυχική επίφαση, το κοινωνικό προσωπείο. Και μία μορφή, τούτου, είναι η ταυτότητα. Ως τέτοια θεωρείται η επίγνωση που έχει ο καθένας για τον εαυτό του, ως μέλος ομάδος με κοινά χαρακτηριστικά και δευτερευόντως με ιδιαίτερα, ατομικά χαρακτηριστικά.

Καθότι πάντοτε το ομαδικό προηγείται του ατομικού: είναι εκείνο που ο καθείς ερχόμενος στον κόσμο συναντά, λογαριάζεται μαζί του, το υφίσταται, και ανάλογα πλάθει τις βάσεις της κοσμοθεωρίας του. Και ποτέ το αντίθετο, που θέλει το ατομικό αυτογενές και την ομάδα συνάθροιση αυτόνομων ατομικοτήτων, νεοφιλελεύθερη κανιβαλιστική θεωρία που διείσδυσε και στον χώρο της ψυχανάλυσης.

Συνακόλουθα, σε μεγάλες ταχύτατες αναταραχές όπως αυτή που βιώνουμε, που δεν αφήνουν χρόνο ενσυναίσθησής τους, η ταυτότητα υφίσταται ρήγματα, και συχνά θρυμματισμούς. Και εάν δεν καλλιεργηθούν τα διαχρονικά, ποιοτικά περιεχόμενα της ομαδικής ταυτότητος, τότε στο μεγάλο συλλογικό υπαρξιακό κενό, στρεφόμαστε ενστικτωδώς να κρατηθούμε στα εξωτερικά, συγκυριακά της σημεία. Εάν χάσουμε από το νου την θεϊκή αρμονία του Παρθενώνος και της Αγίας Σοφίας, τότε θα μας μείνουν τα μάρμαρα και οι ψηφίδες, εάν λησμονήσουμε την διακονία του χριστιανισμού προς τον πλησίον, θα μείνουν τα στεγνά κηρύγματα.

Στη διοικητική απώλεια της Αλεξάνδρειας ο Ελληνισμός απάντησε ξαναδημιουργώντας από το ζωντανότατο ακόμη πνεύμα του νέο προσωπείο-ταυτότητα, πλάθοντας, παρά και χάρις στον χριστιανισμό, παρά και χάρις στην Ρώμη, τη Νέα Ρώμη. Ίσως παρόμοια και τώρα, όσο και εάν οι Έλληνες μιλούν και εντρυφούν ακόμη στην γλώσσα και στα έργα των πατέρων τους και αναφέρονται στον ξένο ως πλησίον, έναν αδερφό-δώρο του Θεού, ο βαθύς τους ψυχισμός θα καταφέρει να ορθοποδήσει με ένα πρόσωπο ανοικτό, ισορροπημένο στις ανάγκες του σύγχρονου κόσμου και τις δυνατότητές του.

---

* Romano Madera, L’ animale visionario, σ.36, Il Saggiatore, Milano 1999. «Στην αρχαία εποχή, οι χρεοκοπημένοι κατέληγαν δούλοι, στον κόσμο του πλανητικού καπιταλισμού ολόκληρα κράτη «αρπάζονται» για να εργασθούν για λογαριασμό των μεγάλων πιστωτικών ιδρυμάτων και των μεγάλων επιχειρήσεων».

** “Φοβοῦμαι τοὺς Δαναοὺς καὶ δῶρα φέροντες”, Αινειάδα, βιβλίο 2^ο, στ. 49, Πούμπλιου, Βιργίλιου Μαρόνε.