Γιατί επιβίωσε το καθεστώς Άσαντ

Δέκα χρόνια έχουν περάσει από τις πρώτες αντικαθεστωτικές διαδηλώσεις στη Συρία, προάγγελο μιας εμφύλιας σύγκρουσης με την εμπλοκή περιφερειακών και παγκόσμιων δυνάμεων. Δέκα χρόνια αργότερα το καθεστώς Άσαντ έχει ανακτήσει το μεγαλύτερο μέρος της χώρας και αυτό που διακυβεύεται είναι τα πιθανά ανταλλάγματα που θα λάβει η Τουρκία για τη συνεργασία της με τη Μόσχα, η τύχη των Κούρδων και ίσως ο ρόλος του Άσαντ προσωπικά την επόμενη ημέρα. Γιατί όμως το καθεστώς κατάφερε να επιβιώσει της εσωτερικής αμφισβήτησης, άοπλης και ένοπλης, και της στρατιωτικής εξωτερικής παρέμβασης;

Πρώτον, γιατί το συριακό καθεστώς, όπως και αυτό της Αιγύπτου, ήταν συμπαγές. Η ηγεσία του στρατού, το κόμμα Μπάαθ και οι σημαντικότεροι οικονομικοί παράγοντες στη χώρα ελεγχόταν η συνδεόταν με την οικογένεια Άσαντ. Στη Λιβύη και στην Τυνησία τμήματα του στρατού ή ολόκληρο το στράτευμα διαφοροποιήθηκαν, οδηγώντας στη πρώτη περίπτωση στον πρώτο εμφύλιο της Λιβύης (2011) και στη δεύτερη στην ανατροπή του Μπεν Άλι. Ακριβώς λόγω της συνοχής του το συριακό καθεστώς αντέδρασε με αυτή τη πρωτοφανή βία απέναντι στις ειρηνικές διαδηλώσεις των πρώτων μηνών, στρέφοντας ουσιαστικά τους αντιφρονούντες προς την σταδιακή στρατιωτικοποίηση της δράσης τους.

Δεύτερον, το καθεστώς χρησιμοποίησε τις ήδη υπάρχουσες σεχταριστικές αντιπαραθέσεις προκειμένου να επιβιώσει. Αυτό έγινε με δυο τρόπους. Αφενός ευνόησε την επικράτηση των ισλαμικών τάσεων στο αντικαθεστωτικό μπλοκ. Την άνοιξη του 2011 το καθεστώς αποφάσισε την αποφυλάκιση 200 πολιτικών κρατουμένων ως κίνηση καλής θέλησης προς τους διαδηλωτές.

Η συντριπτική πλειοψηφία αυτών ήταν ισλαμιστές, με τους αντικαθεστωτικούς άλλων τάσεων να παραμένουν στις φυλακές ή να συλλαμβάνονται σωρηδόν όσοι ήταν έξω από αυτές. Η ισλαμική κατεύθυνση που άρχισε να παίρνει σταδιακά το αντικαθεστωτικό μπλοκ προβλημάτισε τις θρησκευτικές μειονότητες της χώρας, αλλά και πολλούς φιλελεύθερους σουνίτες που δεν ήθελαν την εφαρμογή μιας θρησκευτικής απολυταρχίας όπως στη Σαουδική Αραβία. Αφετέρου, το καθεστώς υποκίνησε τη σεχταριστική βία μέσω της ελεγχόμενης από το ίδιο παραστρατιωτικής οργάνωσης Sabiha.

Το πογκρόμ της Sabiha σε σουνιτικά χωριά τον Μάιο και Ιούνιο του 2012 μετέτρεψαν συλλήβδην την κοινότητα των Αλαουϊτών σε στόχο των Σουνιτών, αναγκάζοντας όσους Αλαουίτες υποστήριξαν αρχικά το αντικαθεστωτικό μπλοκ (κυρίως στη περιοχή της Χομς) να απομακρυνθούν από αυτό και την κοινότητα των Αλαουϊτών γενικότερα να προσδένεται περισσότερο στο καθεστώς για να εξασφαλίσει την προστασία της. Έτσι το καθεστώς υποδαυλίζοντας τις σεχταριστικές συγκρούσεις εμφανιζόταν ως ο εγγυητής του κοσμικού κράτους και της πολιτισμικής ανεκτικότητας.

Κούρδοι και Χεζμπολάχ

Τρίτον, προχώρησε σε μια άτυπη συμφωνία με το κουρδικό PYD σε μια κρίσιμη χρονική στιγμή που έπρεπε να αποσυρθούν δυνάμεις από κάποιες επαρχίες προκειμένου να σταλούν ενισχύσεις στα ανοιχτά μέτωπα με τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό (FSA). Η συμφωνία αυτή προέβλεπε την μη σύμπραξη της σημαντικότερης κουρδικής οργάνωσης με την αντιπολίτευση με αντάλλαγμα την de facto αυτονομία των Κούρδων μετά την αποχώρηση των κυβερνητικών. Το δε κενό ασφαλείας που δημιουργήθηκε από την υποχώρηση του κυβερνητικού στρατού καλύφθηκε αμέσως από την ένοπλη πτέρυγα του κουρδικού κόμματος και αυτή η υποχώρηση δεν είχε ως αποτέλεσμα την περεταίρω εξάπλωση των περιοχών που έλεγχε η αντιπολίτευση.

Τέταρτον, το καθεστώς είχε τη συνδρομή της Χεζμπολάχ και άλλων σιιτικών πολιτοφυλακών που συνδέονται με το Ιράν. Η συμβολή της Χεζμπολάχ ήταν κομβική για την πρώτη πετυχημένη ανακατάληψη εδαφών από το συριακό καθεστώς τη περίοδο 2013-2015. Η Χεζμπολάχ εκκαθάρισε τις θέσεις των αντικαθεστωτικών στη συνοριακή ζώνη με το Λίβανο, κόβοντας έτσι κάθε γραμμή τροφοδοσίας σε όπλα ή ανθρώπινο δυναμικό.

Σημαντική ήταν η βοήθεια της Χεζμπολάχ και στη κατάληψη της Χομς το 2013. Στις υπόλοιπες κρίσιμες μάχες λειτουργούσε περισσότερο υποστηρικτικά. Η Χεζμπολάχ ανέλαβε επίσης την οργάνωση και εκπαίδευση των Δυνάμεων Εθνικής Ασφαλείας, ενός δεύτερου διακριτού στρατιωτικού σώματος που δημιούργησε το καθεστώς, καθώς και πολιτοφυλακών από μισθοφόρους Σιίτες αφγανικής και πακιστανικής καταγωγής.

Άνδρες της Χεζμπολάχ συμμετείχαν στο σχεδιασμό άλλων επιθέσεων του καθεστώτος μαζί με Ιρανούς αξιωματούχους και σε κάποιες περιπτώσεις μικρά επίλεκτα τμήματα της οργάνωσης ηγήθηκαν της επίθεσης των κυβερνητικών στρατευμάτων. Η συνδρομή των άλλων σιιτικών πολιτοφυλακών περιορίστηκε σε καθήκοντα φύλαξης και αστυνόμευσης περιοχών και δευτερευόντως σε επιχειρήσεις.

Η ρωσική βοήθεια

Πέμπτον, η ενεργή εμπλοκή της Μόσχας από το φθινόπωρο του 2015 και έπειτα. Η Ρωσία υποστήριξε το καθεστώς Άσαντ και προηγουμένως με στρατιωτικούς συμβούλους, οικονομική βοήθεια και αποστολή στρατιωτικού υλικού. Χρειάστηκε όμως η ενεργή εμπλοκή της για να μεταβάλλει τα δεδομένα υπέρ του καθεστώτος. Η εμπλοκή της ρωσικής αεροπορίας έβαλε τέλος σε οποιαδήποτε συζήτηση για ζώνη απαγόρευσης πτήσεων στη Συρία.

Εκτός αυτού, η ρωσική αεροπορία έδωσε συγκριτικό πλεονέκτημα στις δυνάμεις του καθεστώτος σε σχέση με τις αντικαθεστωτικές δυνάμεις. Στη Ρωσία θα πρέπει να πιστωθεί και η συμφωνία για τη κατάπαυση του πυρός και τη δημιουργία τεσσάρων ζωνών αποκλιμάκωσης. Η συμφωνία αυτή διέλυσε την όποια συνοχή της αντιπολίτευσης και επέτρεψε στο καθεστώς να επικεντρώνεται κάθε φορά στην ανακατάληψη μιας συγκεκριμένης περιοχής χωρίς να δίνει μάχες σε πολλά μέτωπα συγχρόνως.

Έκτον, το ενδοσουνιτικό ρήγμα σε περιφερειακό επίπεδο και η αντανάκλαση του στις αντικαθεστωτικές δυνάμεις εντός Συρίας. Από την αρχή των αραβικών εξεγέρσεων δημιουργήθηκαν δυο μπλοκ μεταξύ των σουνιτικών χωρών με βάση τα συμφέροντα και το ρόλο που ήθελε να διαδραματίσει η κάθε χώρα. Από τη μια η Τουρκία και το Κατάρ, με όχημα τη Μουσουλμανική Αδελφότητα , πεδίωξαν να αυξήσουν την επιρροή τους στις σουνιτικές χώρες και να γίνουν συν-ρυθμιστές των αραβικών πραγμάτων μαζί με τη Σαουδική Αραβία.

Η Σαουδική Αραβία από τη πλευρά της όχι μόνο δεν ήθελε να χάσει το πρώτο και τελευταίο λόγο στο ουνιτικό μπλοκ, αλλά είδε την εξάπλωση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας ως μια υπαρξιακή για την ίδια κρίση. Πως μεταφράστηκαν αυτά εντός Συρίας; Με τη χρηματοδότηση διαφορετικών οργανώσεων, ισλαμικής προέλευσης, και μια ατέρμονη μεταξύ τους σύγκρουση που έδωσε ανάσες στο καθεστώς πριν την ενεργό ανάμειξη της Ρωσίας το 2015.