Πώς ο Τραμπ πέταξε στα σκουπίδια το σχέδιο Ομπάμα κατά πανδημίας

Γράφει ο Γουίλ Νταν – 

Η κυβέρνηση Τραμπ κατέστρεψε μια υποδομή που χτίστηκε σε δύο δεκαετίες, η οποία θα μπορούσε να είχε αποτελέσει το ισχυρότερο όπλο της ανθρωπότητας ενάντια σε νέες ασθένειες.

Οι νήσοι της λιμνης Κινγκχάι στη νοτιοδυτική Κίνα, περισσότερα από 10.000 πόδια πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, είναι γνωστές σε όσους μελετούν τις πανδημίες. Κάθε χρόνο προσφέρονται ως χώρος ανάπαυσης για εκατοντάδες χιλιάδες πουλιά που αποδημούν κατά μήκος διαδρομών στην κεντρική και ανατολική Ασία. Οι ασθένειες που κουβαλούν τα πουλιά μπορούν και ταξιδεύουν σε αυτές τις αποδημητικές διαδρομές, που ενώνονται με άλλες σε διάφορα σημεία της υδρογείου.

Η Λόρι Γκάρετ ήταν μέλος της “δεξαμενής σκέψης”, Council on Foreign Relations, για λιγότερο από ένα χρόνο όταν, το 2005, έμαθε ότι σημειώθηκε “συμβάν γενετικής μετάλλαξης” στη λίμνη Κινγκχάι. Ένα είδος γρίπης των πτηνών προσέβαλλε ραβδοκέφαλες χήνες, ένα είδος που αποδημεί χιλιάδες χιλιόμετρα, διασχίζοντας τα Ιμαλάια από τα υψίπεδα του Θιβέτ για να φτάσει ως και τη νότια Ινδία.

Η ασθένεια που σκότωνε τις χήνες ήταν ο ιός της γρίπης Η5Ν1, που προηγουμένως είχε βρεθεί μόνο σε κότες συστηματικής εκτροφής. «Το φάσμα ξενιστών του ιού απλωνόταν αρκετά», λέει η Γκάρετ, από το σπίτι της στη Νέα Υόρκη. «Αντί να είναι μόνο λίγα είδη αποδημητικών πουλιών που παρέμεναν στις ασιατικές διαδρομές, ξαφνικά τα πτηνά που διένυαν ανατολικοδυτικές διαδρομές, μέσα από τη Σιβηρία και προς την Ευρώπη, μπορούσαν να φέρουν τον ιό». Μια πανδημία Η5Ν1 είχε καταστροφική δυναμική. Όταν η νόσος μεταδόθηκε στους ανθρώπους, είχε ποσοστό θνησιμότητας περίπου 60%.

Η Αμερική και η πανδημία του Η5Ν1

Η Γκάρετ, μια προεξέχουσα φωνή στη συζήτηση περί δημόσιας υγείας επί χρόνια, προειδοποιούσε εδώ και δεκαετίες τις κυβερνήσεις για τον κίνδυνο πανδημιών. Το πρώτο της βιβλίο, “The Coming Plague” (=”H επερχόμενη μάστιγα”), δημοσιεύτηκε το 1994. Το 1996 πήρε το βραβείο Πούλιτζερ, κάνοντας ρεπορτάζ για την έξαρση του Έμπολα στο Ζαΐρ. Μαθαίνοντας για την εξάπλωση του Η5Ν1 το 2005, η Γκάρετ ζήτησε αμέσως συνάντηση με μέλος του συμβουλίου ασφαλείας του Τζορτζ Μπους. Και διηγείται: «Άρχισα να του δείχνω χάρτες εξηγώντας πού πήγαν αυτά τα πουλιά και τι αυτό μπορεί να σημαίνει σε ό,τι αφορά τον ιδιαίτερα θανατηφόρο αυτό ιό. Δεν είχαμε αρκετά δεδομένα για να ξέρουμε – ήταν αυτός ο πιο ισχυρός;».

Σύμβουλοι ασφαλείας από τη CIA, τη DIA και άλλους φορείς δεν έδειξαν να υπεκφεύγουν των προειδοποιήσεων. «Πήγαν κατευθείαν στο οβάλ γραφείο». Ο Μπους έδωσε εντολή για την εκπόνηση σχεδίου για την πανδημία, το πρώτο που δημιουργήθηκε από την αμερικανική κυβέρνηση. Η Γκάρετ είχε προβλέψει τι θα σήμαινε μια αποτυχημένη προετοιμασία όταν, μια εβδομάδα μετά τα τρομοκρατικά χτυπήματα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, άρχισαν να καταφθάνουν φάκελοι με το φονικό βακτήριο του άνθρακα στα γραφεία πολιτικών και ΜΜΕ στις ΗΠΑ. Έβλεπε τις υπηρεσίες ασφαλείας να ανταγωνίζονται και να επεμβαίνουν η μία στο έργο της άλλης και τους ερευνητές να διαφωνούν μεταξύ τους.

«Αποκαλύπτονταν όλα τα προβλήματα αυτού του περίπλοκου συστήματος κυβερνητικών φορέων και δράσεων, από το επίπεδο της τοπικής αυτοδιοίκησης ως την ομοσπονδιακή κυβέρνηση», αναφέρει. Το σχέδιο που ετοιμάστηκε από την κυβέρνηση Μπους στόχευε να συμμαζέψει αυτό το χάλι. «Έκτοτε, οι κυβερνήσεις και οι διοικήσεις που διαμορφώθηκαν με βάση αυτό το σχέδιο, προσαρμόστηκαν στα νέα επιστημονικά ευρήματα».

Η επόμενη μεγάλη δοκιμασία ήρθε το 2009, όταν, δεν είχαν περάσει τρεις μήνες από την ανάληψη της κυβέρνησης Ομπάμα, η γρίπη των χοίρων Η1Ν9 άρχισε να εξαπλώνεται στον κόσμο. Ο νέος διευθυντής του Κέντρου Ελέγχου Λοιμωδών και Πρόληψης (CDC), Τομ Φρίντεν, περίμενε να επικυρωθεί η θέση του από το Κογκρέσο. «Και ξαφνικά εμφανίζεται αυτή η ίωση, που μέσα σε έξι μήνες έφτασε σε όλο τον πλανήτη». Η γρίπη των χοίρων είναι πολύ επικίνδυνη. Η πανδημία του 2009 ενδέχεται να προσέβαλε ως και το 24% του παγκόσμιο πληθυσμού, που τότε ήταν περίπου 6,8 δισεκατομμύρια.

Το CDC εκτιμά ότι σκότωσε μεταξύ 152.000 και 575.000 ανθρώπους και, σε αντίθεση με τα περισσότερα είδη γρίπης, ήταν πιο θανατηφόρα για τους νέους. Ευτυχώς, για τους περισσότερους ανθρώπους ήταν λιγότερο επικίνδυνη από ό,τι θεωρήθηκε αρχικά. Όμως ο νέος πρόεδρος δυσαρεστήθηκε έντονα από την ανταπόκριση των ΗΠΑ στην πανδημία. «Πραγματικά η γρίπη των χοίρων τον σόκαρε».

Το πρώτο σύστημα πρόληψης και ελέγχου πανδημιών

Τα χρόνια που ακολούθησαν, η φράση “προστασία της υγείας” χρησιμοποιήθηκε συχνά στην κυβέρνηση. Ως το 2013, οι ΗΠΑ διέθεταν πρόταση για την προστασία της υγείας που η Γκάρετ περιγράφει ως «ένα σχήμα εκπαίδευσης των κυβερνήσεων σε φτωχές χώρες για το πώς να παρακολουθήσουν και να αντιδράσουν σε νέες λοιμώξεις». Ήταν απαραίτητο, καθώς πολύ λίγες χώρες – «νομίζω ήταν οκτώ μόλις στον πλανήτη» – που πραγματικά συμμορφώνεται με τις οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας σε ό,τι αφορά τους πόρους, την εκπαίδευση και την παρακολούθηση που χρειαζόταν για να ελεγχθεί το ξέσπασμα μεταδοτικών ασθενειών. Η ευθύνη για την παρακολούθηση στις άλλες χώρες θα ενέπλεκε το CDC και την υπηρεσία διεθνούς ανάπτυξης USAID, των ΗΠΑ. Εντός συνόρων, θα πραγματοποιούνταν «ασκήσεις διαχείρισης, ασκήσεις εκπαίδευσης, ασκήσεις για την περίπτωση έξαρσης, σχεδόν σε κάθε νοσοκομείο της Αμερικής». Παρόλα αυτά, οι ΗΠΑ δεν ήταν έτοιμες.

Τον Ιούλιο, τον επόμενο χρόνο, ένας 40χρονος ονόματι Πάτρικ Σόιερ πήρε το αεροπλάνο από τη Μονροβία, πρωτεύουσα της Λιβερίας, προς το Λάγος της Νιγηρίας. Σύντομα, αφότου αποβιβάστηκε, κατέρρευσε και μεταφέρθηκε σε κοντινό νοσοκομείο, όπου διαγνώστηκε με Έμπολα. Πέθανε τέσσερις μέρες μετά. Η κυβέρνηση Ομπάμα, ανακαλεί η Γκάρετ, «παρακολουθούσε σοκαρισμένη. Δεν είχαμε δει ποτέ τον Έμπολα σε περισσότερες από μία χώρα ταυτόχρονα, δεν τον είχαμε δει ποτέ σε διεθνή αεροδρόμια και δεν διατρέξαμε ποτέ τον κίνδυνο να φτάσει σε κάποιο διαμετακομιστικό κέντρο». Η μητροπολιτική περιοχή του Λάγος είχε 21 εκατομμύρια πληθυσμό.

Οι ΗΠΑ, έχοντας αφιερώσει χρόνια στην προετοιμασία για πανδημίες, πίεζαν μαζί με άλλες χώρες τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας να κηρύξει συναγερμό δημόσιας υγείας, κάτι που έκανε τελικά τον Αύγουστο του 2014, εννέα μήνες μετά την εμφάνιση του πρώτου κρούσματος. Τότε, ο Τομ Φρίντεν ταξίδεψε στη Λιβερία. «Γυρίζοντας, πήγε κατευθείαν στο Λευκό Οίκο γεμάτος ταραχή. Σε κατάσταση αμόκ, είπε ότι αυτό επρόκειτο να εξελιχθεί σε τεράστια καταστροφή».

Νέες υποδομές και πρόγραμμα δράσης σε όλο τον πλανήτη

Στις αρχές Σεπτεμβρίου του 2014, η Γκάρετ κλήθηκε να ενημερώσει το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας, δηλαδή την επιτροπή συμβούλων του προέδρου για θέματα ασφάλειας και άμυνας, πώς ο αμερικανικός στρατός θα μπορούσε να βοηθήσει τις χώρες που πλήττονταν περισσότερο από τον Έμπολα: τη Λιβερία, τη Σιέρα Λεόνε και τη Γουινέα. Ήταν μια ιδέα «χωρίς προηγούμενο στην ιστορία της χώρας. Δεν έχουμε κινητοποιήσει ποτέ το στρατό για τέτοιους υγειονομικούς σκοπούς». Παρόλα αυτά, αυτό που είδε η Γκάρετ τελικά στη δυτική Αφρική ήταν «συναλλαγές για εξουσία και χρήμα. Ανταγωνισμός μεταξύ των φορέων, όχι μόνο αμερικανικών αλλά και του ΟΗΕ, μη κυβερνητικές οργανώσεις κ.ο.κ. Ήταν ένα χάος στην αρχή, πραγματικά».

Η κυβέρνηση έσπευσε να ξεκαθαρίσει την ιεραρχία, να εργαστεί αποτελεσματικά με άλλους φορείς και κυβερνήσεις για να μην υπάρχει σύγχυση. Όταν ένα κρούσμα έφτασε σε νοσοκομείο του Ντάλας, στο Τέξας, μια συντονισμένη απόκριση σήμαινε ότι «δεν θα πήγαινε πέρα από εκεί, ακριβώς επειδή η αντίδραση ήταν αστραπιαία και σωστή». Η έξαρση του Έμπολα το 2014 ήταν ακόμα ένα σοκ, ωστόσο. Έθεσε σε συναγερμό τις ΗΠΑ ως προς την αδήριτη ανάγκη για υποδομές υγείας πέρα από τα σύνορά τους. Ως το 2016, η Αμερική συντόνισε «κάθε είδους κυβερνητική απόκριση», στην τυχόν επόμενη επιδημία, γνωρίζοντας ότι «αν χτυπούσε την Αμερική, κάθε φορέας θα επιβαρυνόταν, από το υπουργείο Οικονομικών ως το Εμπορίου και το Γεωργίας. Δεν θα ήταν μόνο οι υπηρεσίες υγείας».

Η Γκάρετ αναφέρει περιληπτικά τις υποδομές που δημιουργήθηκαν για το σκοπό αυτό. «Ειδικά, επίλεκτα κλιμάκια στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας, το υπουργείο Εσωτερικής Ασφάλειας, τις Υπηρεσίες Υγείας και το Κέντρο Λοιμωδών, μεταξύ άλλων. Επίσης, δυνατότητα έκτακτης έγκρισης φαρμάκων από τον FDA, συντονισμό με τις πολιτείες, ένα ολόκληρο τμήμα που δεν έκανε τίποτε άλλο από το να εκπαιδεύει νοσοκομεία στον έλεγχο μεταδιδόμενων νοσημάτων και στην προετοιμασία αντίδρασης σε επιδημίες, καθώς και πολλή μελέτη για την αύξηση των νοσοκομειακών κλινών, την επίταξη συνταξιούχων γιατρών, κ.ά.». Καμία χώρα, πόσο μάλλον μία με τεράστια επικράτεια και 149 διεθνή αεροδρόμια, δεν μπορεί να είναι απόλυτα έτοιμη για μια πανδημία. Αλλά το 2016, οι ΗΠΑ ήταν εντός και εκτός συνόρων, πιο έτοιμη από ποτέ.

Η κυβέρνηση Τραμπ καταργεί το σχέδιο Ομπάμα

Στις 8 Μαΐου του 2018, ο Ντόναλντ Τραμπ υπέγραψε την Πρόταση Κατάργησης R18-1, που ζητούσε από την κυβέρνηση να ανακαλέσει δαπάνες 15 δισ. δολαρίων. Την ίδια στιγμή, μέρος αυτών των περικοπών αφορούσε σε 7 δισ. δολάρια που προορίζονταν για το Πρόγραμμα Παιδικής Ασφάλισης. Αλλά η 38σέλιδη πρόταση παρέθετε ένα σωρό άλλες περικοπές. Μεταξύ αυτών, ήταν η κατάργηση προϋπολογισμού 252 εκατομμυρίων για Διεθνή Έκτακτη Βοήθεια, που είχαν δεσμευθεί το 215 στο πλαίσιο δράσης για τον Έμπολα, καθώς και του Ταμείου Περίπλοκων Κρίσεων του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, ύψους 30 εκατομμυρίων. Το CDC, εν τω μεταξύ, λόγω μειωμένης χρηματοδότησης, είχε ήδη μειώσει την ετοιμότητά του σε σχέδια δράσης πανδημίας σε 39 χώρες. Την ημέρα που υπεγράφη η πρόταση R18-1, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε νέα έξαρση του Έμπολα στο Κονγκό.

Δυο μέρες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, ο Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας, Τζον Μπόλτον, διέλυσε την ομάδα Παγκόσμιας Προστασίας της Υγείας του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας. Ο Τίμοθι Ζίμερ, ο πιο υψηλά ιστάμενος αξιωματούχος του Λευκού Οίκου αναφορικά με θέματα πανδημίας ή βιοτρομοκρατίας, απομακρύνθηκε και δεν αντικαταστάθηκε. Το πρόβλημα με αυτά τα προγράμματα δεν ήταν ότι ήταν ακριβά -τα 282 εκατ. της “ετοιμότητας για πανδημία” που εξοικονομήθηκαν με την R18-1 αντιστοιχούν σε λιγότερο από το 0,007% των δημοσίων δαπανών του 2018- αλλά ότι συνδέονταν με την ατζέντα για την υγεία, που ανήκε στο επιτελείο Ομπάμα.

Ο Ντόναλντ Τραμπ οφείλει την πολιτική του καριέρα στον προκάτοχό του. Έχοντας αποτύχει να αποκτήσει απήχηση ως πολιτικός τα προηγούμενα χρόνια, το 2008 ο Τραμπ έγινε το πιο προεξέχον μέλος του κινήματος “birther”, ενός χαλαρού δικτύου οπαδών που διέδιδαν τη ρατσιστική θεωρία συνωμοσίας ότι ο Μπαράκ Ομπάμα δεν ήταν Αφροαμερικανός, αλλά Αφρικανός. Το περιθωριακό θέμα της καταγωγής του Ομπάμα επέτρεψε στον Τραμπ να έχει συνεχή παρουσία στα social media και να αυξήσει το κύρος του στους κύκλους του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος που ενστερνίζονταν την άποψη αυτή. Ίσως γι’ αυτό το λόγο, η μόνη σταθερά της πολιτικής του Τραμπ, ως προέδρου, ήταν η επιθυμία του να ακυρώσει το έργο του Ομπάμα.

Είτε αυτό βασίζεται σε κάποια πραγματική προσωπική αντιπάθεια είτε την αντίληψη ότι απηχεί στην εκλογική του βάση, η αφαίρεση της δυνατότητας της Αμερικής να προστατέψει τον εαυτό της και τον ευρύτερο κόσμο από τις πανδημίες ή τις μεταδοτικές νόσους φαίνεται ότι καθοδηγήθηκε από αυτή την ορμή. «Πραγματικά, έγινε μόνο και μόνο για να εξαφανιστεί οτιδήποτε είχε πάνω το όνομα του Ομπάμα», καταλήγει η Γκάρετ. Όμως, δεν φταίει μόνο η κυβέρνηση Τραμπ. Διαδοχικές κυβερνήσεις του παρελθόντος αμέλησαν να ρυθμίσουν τη φαρμακοβιομηχανία, η οποία περιφρονεί «τα θεραπευτικά φάρμακα», όπως τα εμβόλια και την θεραπεία μεταδοτικών ασθενειών, προτιμώντας πιο μακροπρόθεσμες θεραπείες με μεγαλύτερη εμπορική δυναμική. «Είχαμε τις προειδοποιήσεις από τον SARS το 2003 και τον ΜERS το 2013, που μας έδειξαν ότι υπάρχει μια μεγάλη οικογένεια κορωνοϊών, την οποία δεν έχουμε λάβει σοβαρά υπόψη. Είχαμε τις ενδείξεις αλλά δεν έχουμε εμβόλιο για κανέναν από αυτούς. Δεν έχουμε ούτε αποτελεσματικές θεραπείες».

Μόλις αρχίζει να φαίνεται η ζημιά που έγινε από την αποτυχία της Αμερικής να προετοιμαστεί ή έστω να αναγνωρίσει την απειλή του COVID-19. Την περασμένη εβδομάδα, οι ΗΠΑ διεξήγαγε λιγότερα από 350 τεστ ανά εκατομμύριο πληθυσμού. Στις 21 Μαρτίου, η Λόρι Γκάρετ κατέγραψε τον ήχο των σειρήνων στη Νέα Υόρκη. «Την τελευταία φορά που άκουσα τόσες σειρήνες ασθενοφόρων ήταν την 11η Σεπτεμβρίου». Στις 22, ο κυβερνήτης της Λουιζιάνα ανακοίνωσε μέτρα περιορισμού μετά τη δημοσιοποίηση των στοιχείων που δείχνουν ότι η πολιτεία έχει τον υψηλότερο ρυθμό αύξησης των κρουσμάτων COVID-19 από κάθε πολιτεία ή χώρα. Η Αμερική ξυπνά εν μέσω μιας καταστροφής, έχοντας επιλέξει να απολέσει τη δυνατότητα αντίδρασης, και οι επιπτώσεις αυτής της επιλογής θα είναι αισθητές στον κόσμο για πολλά χρόνια.

---

Πηγή: New Statesman