Πως ο κορονοϊός αλλάζει το γεωπολιτικό παιχνίδι για την Κίνα

Το 2020 άρχισε πολύ άσχημα για την Κίνα. Όταν ένας ιός του αναπνευστικού συστήματος εξαπλώθηκε στη Γουχάν, το ένστικτο των αξιωματούχων του Κομμουνιστικού Κόμματος ήταν να το αποσιωπήσουν. Κάποιοι προέβλεψαν ότι επρόκειτο ίσως για το “Τσέρνομπιλ” της Κίνας – μια αναφορά στο πώς η κωλυσιεργία του Κρεμλίνου σχετικά με ένα πυρηνικό ατύχημα επιτάχυνε την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. Έκαναν λάθος.

Μετά τις αρχικές αδέξιες κινήσεις, η ηγεσία της Κίνας επέβαλε ταχέως καραντίνα εντυπωσιακού εύρους και βάθους. Το lockdown φαίνεται ότι λειτούργησε. Η αναφορά νέων κρουσμάτων Covid-19 έχει επιβραδυνθεί σημαντικά. Τα εργοστάσια στην Κίνα ανοίγουν και πάλι. Οι επιστήμονες, εκεί, σπεύδουν να ερευνήσουν υποψήφια εμβόλια με κλινικές μελέτες. Εν τω μεταξύ, ο επίσημος αριθμός θανάτων έχει ξεπεραστεί από αυτόν σε Βρετανία, Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία και ΗΠΑ.

Η Κίνα χαιρετίζει την εξέλιξη αυτή ως θρίαμβο. Μια τεράστια καμπάνια προπαγάνδας εξηγεί ότι η χώρα έθεσε υπό έλεγχο την επιδημία χάρη στη μονοκομματική διακυβέρνηση. Και τώρα δείχνει την καλή της θέληση, όπως λέει, με την προμήθεια ιατρικού υλικού στον πλανήτη, περιλαμβανομένων περίπου 4 δισεκατομμυρίων μασκών, μεταξύ 1ης Μαρτίου και 4ης Απριλίου.

Θυσιάζει αγορασμένο χρόνο για να προετοιμαστεί ο υπόλοιπος κόσμος. Αν ορισμένες χώρες της Δύσης τον σπατάλησαν, αυτό δείχνει πώς το σύστημα διακυβέρνησής τους είναι κατώτερο της Κίνας. Κάποιοι, συμπεριλαμβανομένων και αγχωμένων παρατηρητών της εξωτερικής πολιτικής, συμπεραίνουν ότι η Κίνα θα είναι ο μεγάλος κερδισμένος από την καταστροφή του κορωνοϊού. Προειδοποιούν ότι η πανδημία θα μείνει στη μνήμη μας όχι μόνο ως ανθρώπινη συμφορά, αλλά και ως σημείο καμπής της γεωπολιτικής απομάκρυνσης από την Αμερική.

Η άποψη αυτή έχει εδραιωθεί από μόνη της, εν μέρει. Ο πρόεδρος Τραμπ φαίνεται να μην ενδιαφέρεται να ηγηθεί μιας διεθνούς αντίδρασης στον ιό. Οι προηγούμενοι Αμερικανοί ηγέτες το είχαν κάνει, ηγούμενοι εκστρατειών εναντίον του HIV/AIDS και του Έμπολα. Ο Τραμπ ορκίστηκε να αποσύρει τη χρηματοδότηση από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας για τη φερόμενη φιλοκινεζική του στάση. Με τον άνθρωπο του Λευκού Οίκου να διεκδικεί την “απόλυτη εξουσία”, αλλά να λέει “δεν παίρνω καμιά ευθύνη”, η Κίνα έχει την ευκαιρία να αυξήσει την επιρροή της.

Περί της αξιοπιστίας της Κίνας

Παρόλα αυτά, ίσως να μην το πετύχει. Πρώτον, δεν υπάρχει τρόπος να ξέρουμε αν η επίδοση της Κίνας στην αντιμετώπιση του Covid-19 είναι τόσο εντυπωσιακή όσο ισχυρίζεται, πόσο μάλλον όσο καλή είναι η επίδοση δημοκρατιών όπως η Νότια Κορέα ή η Ταϊβάν. Για όσους βλέπουμε τα πράγματα απ’ έξω, δεν μπορεί να ελεγχθεί κατά πόσο οι μυστικοπαθείς αξιωματούχοι της Κίνας υπήρξαν ειλικρινείς για τον αριθμό των κρουσμάτων και θανάτων.

Ένα απολυταρχικό καθεστώς μπορεί να πει στα εργοστάσια να δουλέψουν, αλλά δεν μπορεί να αναγκάσει τους καταναλωτές να αγοράσουν τα προϊόντα τους. Για όσο διαρκεί η πανδημία είναι πολύ νωρίς να ξέρουμε αν ο κόσμος θα καταλήξει να πιστώνει στην Κίνα την καταστολή της νόσου, ή να την κατηγορήσει για την καταπίεση γιατρών στη Γουχάν που πρώτοι σήμαναν συναγερμό.

Ένα άλλο εμπόδιο είναι η χονδροειδής και δυσάρεστη προπαγάνδα της Κίνας. Τα φερέφωνα της χώρας όχι απλά επαινούν τους ηγέτες τους. Κάποιοι μιλούν με χαιρεκακία για τη δυσλειτουργία της Αμερικής, ή προωθούν ακραίες θεωρίες συνωμοσίας, ότι ο ιός αποτελεί αμερικανικό βιολογικό όπλο. Για κάποιες μέρες, οι Αφρικανοί στο Γκουανζού υπόκειντο σε έξωση από τα σπίτια τους και τους απαγορεύτηκε η είσοδος σε ξενοδοχεία, ενώ έπεσαν θύματα κακομεταχείρισης. Κοιμούνταν στους δρόμους, επειδή οι τοπικοί αξιωματούχοι φοβούνταν ότι είχαν μολυνθεί. Η έκκλησή τους προκάλεσε πρωτοσέλιδα οργής και διπλωματικές αντιδράσεις σε όλη την Αφρική.

Αλλά και οι πλούσιες χώρες είναι καχύποπτες για τα κίνητρα της Κίνας. Η Μαργκρέτε Βεστάγκερ, επίτροπος ανταγωνισμού της ΕΕ καλεί τις κυβερνήσεις να αγοράσουν μερίδιο σε στρατηγικής σημασίας επιχειρήσεις, ώστε να εμποδίσουν την Κίνα να αξιοποιήσει την αναταραχή στην αγορά και τις αγοράσει φθηνά. Γενικότερα, η πανδημία έχει τροφοδοτήσει απόψεις, κατά τις οποίες οι χώρες δεν πρέπει να βασίζονται στην Κίνα για σημαντικά αγαθά και υπηρεσίες, από αναπνευστήρες μέχρι δίκτυα 5G. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου αναμένει το διεθνές εμπόδιο αγαθών να συρρικνωθεί 13-32% βραχυπρόθεσμα. Αν αυτό μετατραπεί σε μακροπρόθεσμη απομάκρυνση από την παγκοσμιοποίηση –που ήταν ήδη μια ανησυχία πριν τον ιό– θα πλήξει την Κίνα όσο και τους υπόλοιπους.

Θέλει η Κίνα να αντικαταστήσει τις ΗΠΑ;

Πιο σημαντικό από το αν οι χώρες είναι διατεθειμένες να δουν την Κίνα να παραγκωνίζει τις ΗΠΑ, είναι αν αυτή σκοπεύει να κάνει κάτι τέτοιο. Βεβαίως, η Κίνα δεν πρόκειται να αποπειραθεί αυτή τη στιγμή να αναπαραγάγει τα πλεονεκτήματα της Αμερικής: ένα τεράστιο δίκτυο συμμαχιών και λεγεώνων ιδιωτικών παραγόντων με διεθνή ισχύ, από τη Google και το Netflix ως το Harvard και το Ίδρυμα Gates. Δεν δείχνει κανένα σημάδι ότι θέλει να αναλάβει το είδος της ηγεσίας που σημαίνει ότι θα απορροφηθεί σε κρίσεις σε όλο τον πλανήτη, όπως συνέβη με την Αμερική από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Μια δοκιμασία για τις φιλοδοξίες της Κίνας θα είναι πώς θα λειτουργήσει στην κούρσα για το εμβόλιο. Αν φτάσει πρώτη εκεί, η επιτυχία θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εθνικός θρίαμβος και μια πλατφόρμα για παγκόσμια συνεργασία. Μια άλλη δοκιμασία είναι η απαλλαγή των φτωχών χωρών από το χρέος. Στις 15 Απριλίου, οι G20, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, συμφώνησαν να παύσουν τις πληρωμένες των χρεωμένων εθνών στα μέλη τους για οκτώ μήνες.

Στο παρελθόν, η Κίνα έχει κάνει παζάρια για το χρέος κεκλεισμένων των θυρών και διμερώς, σαν δράκος απέναντι σε ποντίκια, για να αποσπάσει πολιτικές παραχωρήσεις. Αν η απόφαση των G20 σημαίνει ότι η κυβέρνηση του Πεκίνου διατίθεται να συνεργαστεί με άλλους πιστωτές και να είναι πιο γενναιόδωρη, αυτό θα ήταν ένα σημάδι ότι είναι έτοιμο να δαπανήσει χρήματα για να αποκτήσει ένα νέο ρόλο.

Και ο Τραμπ φέρει ευθύνη

Ίσως, παρόλα αυτά, η Κίνα να ενδιαφέρεται λιγότερο να κυβερνήσει τον κόσμο και περισσότερο να διασφαλίσει ότι άλλες δυνάμεις δεν μπορούν ή δεν τολμούν να αποπειραθούν να έρθουν εμπόδιο στην ίδια. Στοχεύει στο να αποδυναμώσει τη θέση του δολαρίου ως αποθεματικού νομίσματος. Και εργάζεται σκληρά ώστε να τοποθετεί τους διπλωμάτες της σε θέσεις επιρροής σε πολυσυμμετοχικούς φορείς, για να έχει τη δυνατότητα να ορίσει τους διεθνείς κανόνες, για παράδειγμα στα ανθρώπινα δικαιώματα ή τη διαχείριση του διαδικτύου. Ένας λόγος που είναι κακή για την Αμερική η ομοβροντία του Τραμπ ενάντια στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας είναι ότι καθιστά την Κίνα να εμφανίζεται πιο άξια για τέτοιες θέσεις.

Οι ηγέτες της Κίνας συνδυάζουν μεγάλες φιλοδοξίες με μια επιφύλαξη που γεννιέται από την τεράστια ευθύνη που έχουν να διοικούν μια χώρα με 1,4 δισ. πληθυσμό. Δεν χρειάζεται να επινοήσουν εκ νέου μια διεθνή τάξη πραγμάτων. Ίσως προτιμήσουν να συνεχίσουν να σπρώχνουν τους ταλαντευόμενους πυλώνες αυτής που έχτισε η Αμερική μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, έτσι ώστε να μην τεθούν περιορισμοί σε μια ανερχόμενη Κίνα.

Η προοπτική αυτή δεν είναι παρηγορητική. Ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης της πανδημίας και των οικονομικών συνεπειών της είναι σε διεθνές επίπεδο. Όπως είναι και προβλήματα σαν το οργανωμένο έγκλημα και η κλιματική αλλαγή. Η δεκαετία του 1920 έδειξε τι συμβαίνει όταν μεγάλες δυνάμεις λειτουργούν εγωιστικά και βιάζονται να εκμεταλλευθούν τα προβλήματα των άλλων. Η επιδημία Covid-19 έχει πυροδοτήσει τόσο μάχες για παραγκωνισμό όσο και υπεροπτική μεγαλοψυχία. Ο Τραμπ φέρει μεγάλη ευθύνη για αυτό. Αν η Κίνα ενισχύσει τέτοιου είδους οράματα περί συμπεριφοράς υπερδύναμης, αυτό δεν θα ήταν θρίαμβος αλλά τραγωδία.

---

Πηγή: The Economist