Γερμανικές αποζημιώσεις – Για ένα νέο κύκλο διεκδίκησης

Γράφει η Χριστίνα Ι. Σταμούλη* – 

Έχοντας εξετάσει πώς συνδυάστηκε η αγωνιστική παρακαταθήκη της γενιάς της Αντίστασης 1941-1944 με τον κύκλο διεκδίκησης της περιόδου 1990-2020 ας συλλογιστούμε τώρα πάνω σε ερωτήματα, όπως ποιο είναι το μέλλον αυτής της υπόθεσης και πώς θα μπορούσε να οργανωθεί η διεκδίκηση στο πλαίσιο ενός νέου κύκλου διεκδίκησης: Γεγονός είναι ότι στην ελληνική κοινή γνώμη επικρατεί μια κάποια σύγχυση, όσον αφορά το τι μέλλει γενέσθαι στην υπόθεση των γερμανικών επανορθώσεων.

Η απουσία πρόσληψης της “μεγάλης εικόνας” επί του θέματος, αποκαλύπτει μια αντίφαση: Όλα τα συναφή γνωστικά αντικείμενα (ιστορία, νομική, διεθνείς σχέσεις κ.λπ.) παρουσιάζουν εντυπωσιακή πρόοδο, αλλά η ενημέρωση του κοινού αυξάνεται ποσοτικά και όχι ποιοτικά! Ο μέσος πολίτης – εν μέρει επηρεασμένος και από την κρίση χρέους, στην οποία η εμπλοκή της Γερμανίας υπήρξε αρνητικά καθοριστική – άγεται και φέρεται μεταξύ ιδεολογικο-κομματικών θέσεων και συνωμοσιολογικών προσεγγίσεων.

Στη σκιά της καλοδουλεμένης γερμανικής παραπληφόρησης, λανθασμένες ή ατελείς απαντήσεις επαναλαμβάνονται τροφοδοτώντας, εν τέλει, τον κουβά των fake news και των θεωριών συνωμοσίας. Θα ήταν ιδιαίτερα διαφωτιστικό να επιχειρήσουμε την αποδόμηση των βασικότερων σημείων παραπληροφόρησης, που θολώνουν τη μεγάλη αυτή εικόνα. Έχει εισπράξει η Ελλάδα τις οφειλόμενες επανορθώσεις; Επί μακρόν υποστηρίχθηκε ότι η Γερμανία έχει ήδη εξοφλήσει τις υποχρεώσεις της προς την Ελλάδα.

Όμως τόσο ο αληθοφανής ισχυρισμός ότι η καταβολή των 115 εκατ. μάρκων «υπέρ Ελλήνων υπηκόων θιγέντων υπό εθνικοσοσιαλιστικών μέτρων διώξεως», όσο και άλλοι, εξωφρενικοί, ισχυρισμοί του τύπου «οι επιδοτήσεις της ΕΟΚ/ΕΕ κάλυψαν τις οφειλόμενες πολεμικές επανορθώσεις» είναι παντελώς αστείοι και αβάσιμοι. Παραγράφονται οι πολεμικές επανορθώσεις; Η ελληνική θεωρία και νομολογία, δειλά στην αρχή και πιο σθεναρά στη συνέχεια, υποστήριξε ότι οι πολεμικές επανορθώσεις είναι απαράγραπτες.

Εικοσιπέντε χρόνια μετά την πρώτη, ιστορική, απόφαση στην υπόθεση του Διστόμου, η άποψη είναι πλέον σαφής: Οι αξιώσεις από πολεμικές επανορθώσεις είναι απαράγραπτες. Ο προβληματισμός όμως που υφίσταται είναι ότι η πάροδος του χρόνου και η απραξία από πλευράς των υπόχρεων θεσμών, οδηγεί σε μια ιδιότυπη “βιολογική παραγραφή”. Εκλιπόντων των ανθρώπων που έζησαν τη φρίκη των εγκλημάτων, απαιτείται η εμπλοκή των επόμενων γενεών για να συνεχιστεί το κίνημα της διεκδίκησης. Άλλως αυτό θα σβήσει.

Επιβάλλεται να προβληθεί το σύνολο των ελληνικών απαιτήσεων

Συνολική διεκδίκηση ή μόνον το κατοχικό δάνειο; Κυκλοφορεί επισταμένως η άποψη, ότι «η διεκδίκηση του κατοχικού δανείου είναι πιο εύκολη, ως συμβατική υποχρέωση και θα μπορούσαμε να διεκδικήσουμε μόνον αυτό». Η υποστήριξη αυτής της άποψης είναι στρατηγικά απαράδεκτη. Ο περιορισμός της ελληνικής αξίωσης στην απαίτηση εκείνη, η οποία έχει την πιο χαλαρή σύνδεση με την έννοια των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, θα δώσει εύκολα στη Γερμανία τη δυνατότητα να κλείσει γρήγορα και με “χαμηλό κόστος” την εκκρεμότητα.

Η σημασία των ατομικών αποζημιώσεων! Είναι προφανές ότι απ’ όλες τις κατηγορίες των αξιώσεων, εκείνη που αποτελεί το μεγαλύτερο αγκάθι στην προσπάθεια της Γερμανίας να αποφύγει την “έμπρακτη συγγνώμη” είναι οι ατομικές αποζημιώσεις. Πρόκειται για το αίμα των χιλιάδων σφαγιασθέντων που διατηρείται νωπό στις μνήμες, σε κάθε μαρτυρικό τόπο, χαρακτηρισμένο ή μη!

Συνοψίζοντας θα έλεγε κανείς, ότι η επιβαλλόμενη στρατηγική απαιτεί μεν την προβολή και των τεσσάρων κατηγοριών των ελληνικών απαιτήσεων (ατομικές αποζημιώσεις, επανορθώσεις υποδομών, επιστροφή πολιτιστικών θησαυρών και αποπληρωμή κατοχικού δανείου) παράλληλα με την πλήρη και ορθή προετοιμασία της καθεμίας ξεχωριστά, επιβάλει όμως να παραχωρηθεί η πρωτοπορία όπου αυτή διαγράφεται εντονότερη. Οσο ολέθριο λάθος είναι η “σαλαμοποίηση”, άλλο τόσο είναι και η απαίτηση όλα να προχωρούν ισοταχώς!

Προφανώς ο ρόλος της εκάστοτε ελληνικής κυβέρνησης προβάλλει πολύ σημαντικός και ο μέχρι σήμερα αποσπασματικός και ασυντόνιστος ρόλος τους, ουδόλως δικαιολογείται. Όμως στην πραγματικότητα και υπό τις ιδιαίτερες διεθνοπολιτικές συνθήκες που βρίσκεται η χώρα μας, οι ελληνικές κυβερνήσεις θα μπορούσαν να δράσουν πιο αποτελεσματικά με την ουσιαστική συνδρομή μικρότερων θεσμικών συνόλων. Η τοπική αυτοδιοίκηση και των δύο βαθμών μπορεί, αν θέλει, να παίξει σπουδαίο και πρωτεύοντα ρόλο.

Ο χρόνος πιέζει για νέες πρωτοβουλίες

Όπως ήδη αναφέρθηκε, στο πεδίο των ατομικών αποζημιώσεων, το παράδειγμα το Διστόμου είναι αυτό που άνοιξε τον δρόμο και χάραξε μια εντυπωσιακή πορεία, φέρνοντας απτά αποτελέσματα και δημιουργώντας σοβαρά τετελεσμένα, ενάντια στην γερμανική αλαζονεία. Από την υπόθεση αυτή, οι αυτοδιοικητικοί φορείς έχουν κληρονομήσει ένα βαρύ φορτίο, του οποίου οφείλουν να φανούν αντάξιοι. Κάθε Δήμος και κάθε Περιφερειακή Ενότητα οφείλει να αναδιοργανώσει τις εκκρεμείς υποθέσεις και ίσως να βοηθήσει στην άσκηση όσων αγωγών δεν έγιναν. Ο χρόνος πιέζει αδυσώπητα προς αυτήν την κατεύθυνση.

Το Δίκτυο Μαρτυρικών Τόπων και Χωριών, θα μπορούσε να αναλάβει την πρωτοβουλία αυτού του συντονισμού. Ηδη η θεσμική αναδιοργάνωσή του, που επιχειρείται με πρωτοβουλία του νέου δημάρχου Καλαβρύτων, Θανάση Παπαδόπουλου εμφανίζεται ευοίωνη. Επίσης ο χαρακτηρισμός της Αθήνας ως μαρτυρικής πόλης (το ιστορικό δεδομένο του μεγάλου λιμού και μόνο αρκεί!) θα μπορούσε επίσης να δώσει το επιβαλλόμενο μήνυμα προς την διατήρηση της ιστορικής μνήμης.

Ο νέος δήμαρχος Αθηναίων, Κώστας Μπακογιάννης, έχει ήδη δείξει την ευαισθησία του όταν, ως Περιφερειάρχης Στερεάς Ελλάδος, έμπρακτα στήριξε την υπόθεση του Διστόμου που πορευόταν χωρίς θεσμική στήριξη – με την επιμονή και υπομονή μεμονωμένων ατόμων και του ιταλού δικηγόρου J. Laou – μετά τον θάνατο του εμπνευστή της, Γιάννη Σταμούλη.

Ο δε νέος περιφερειάρχης Στ. Ελλάδος, Φάνης Σπανός, θα πρέπει να συνεχίσει την εποπτεία που επιβάλλεται από μόνο το γεγονός ότι, ως θεσμικός διάδοχος του νομάρχη Βοιωτίας, εκπροσωπεί τους Διστομίτες στην υπόθεση αυτή. Αρκετό καιρό τώρα, η ενημέρωση για την υπόθεση του Διστόμου έχει αφεθεί σε θεσμικά αναρμόδιους και σέρνεται μεταξύ μυστικοπάθειας, ανακρίβειας και παραπληροφόρησης, είτε αυτό αφορά τους δικαιούχους, είτε την κοινωνία.

Νέες ιδέες και ανεκμετάλλευτες δυνάμεις

Η ιστορική μνήμη και πώς αυτή διατηρείται και χρησιμοποιείται προς όφελος των επόμενων γενεών είναι ακόμη ένα σημαντικό θέμα. Η εμπλοκή της εκπαίδευσης παρουσιάζεται επιτακτική. Λαμπρές ιδέες έχουν κατά καιρούς ακουστεί: θεματικές εβδομάδες και τοπική ιστορία στα σχολεία, ξεναγήσεις από τους μαθητές των μαρτυρικών τόπων στα ιστορικά σημεία. Ακόμα και τα κοινά, με την Γερμανία, προγράμματα μπορούν να γίνουν δεκτά, υπό την αυστηρή προϋπόθεση ότι δεν θα επικαλύπτουν προσπάθειες αναθεώρησης της ιστορίας ή συνυπολογισμού στα οφειλόμενα.

Για το λόγο αυτό δήμοι, περιφέρειες, υπουργείο Παιδείας, υπουργείο Πολιτισμού και οι κατά τόπους διευθύνσεις τους, οφείλουν νηφάλια και αντικειμενική επαγρύπνηση, χρησιμοποιώντας εργαλεία διαφάνειας και δημόσιου ελέγχου. Ο απόδημος ελληνισμός, μια ανεκμετάλλευτη κοινωνική δύναμη. Διάσπαρτοι στα διάφορα σημεία του πλανήτη ζουν εκατομμύρια Ελλήνων, εκ των οποίων πολλές εκατοντάδες χιλιάδες υποχρεώθηκαν σε αποδημία – οι ίδιοι ή οι γονείς τους – λόγω των επιπτώσεων της κατοχής και του πολέμου. Κάθε επικοινωνία μαζί τους αποδεικνύει πόσο ευλαβικά φυλάνε την Πατρίδα στην ψυχή τους, ακόμα περισσότερο αν η ιδιαίτερη πατρίδα τους καταστράφηκε από τους ναζί.

Όλοι αυτοί οι άνθρωποι θα μπορούσαν να παίξουν τον ρόλο των εκπροσώπων στο εξωτερικό και να συνδράμουν στην επιθυμητή διεθνοποίηση. Ειδικά δε οι Έλληνες της Αμερικής μπορούν να εισφέρουν στη μεταφορά της δικαστικής διεκδίκησης ενώπιον των αμερικανικών δικαστηρίων, όπου τα επιχειρήματα της Γερμανίας περί ετεροδικίας δύσκολα ευσταθούν.
Η κοινωνία των πολιτών – η περίπτωση του ΕΣΔΟΓΕ. Ζητούμενο παραμένει με ποιον τρόπο θα εκφραστεί και θα μπορέσει να δράσει η κοινωνία των πολιτών, σε ένα επίπεδο διαφορετικό από εκείνο της τοπικής αυτοδιοίκησης.

Στη χώρα μας, η κοινωνία των πολιτών δυσκολεύεται να εκπροσωπηθεί και να εκφραστεί, συντονισμένα και αποτελεσματικά, για αυτό το τόσο σημαντικό εθνικό ζήτημα, καθώς υποχρεούται να περάσει μέσα από τα “συνδικαλιστικά κανάλια” και την κομματική ιδιότητα. Η πορεία του ίδιου του Εθνικού Συμβουλίου-ΕΣΔΟΓΕ, αποδεικνύει του λόγου το αληθές. Παρά την αγωνιστική πνοή με την οποία το προικίσανε οι ιστορικές μορφές της αντίστασης (Γλέζος, Σάντας, Μαχαίρας, Ζαμάνος, Αργυροπούλου, Πριόβολος), αδυνατεί, τόσα χρόνια τώρα, να επηρεάσει επί της ουσίας τις εξελίξεις. Νεότερες γενιές που θα εισφέρουν νέες μορφές επικοινωνίας, μοντέρνα και αποτελεσματικότερα οργανωτικά μοντέλα θα βοηθήσουν να αποστεί κομματικών εναγκαλισμών και προσωπικών αντιπαραθέσεων.

---

*Η Χριστίνα Ι. Σταμούλη, είναι δικηγόρος-διαπιστευμένη διαμεσολαβήτρια και διαχειρίστρια του μη κερδοσκοπικού οργανισμού «Αρχείο Ιωάννη Ε. Σταμούλη».