Το χαμένο καλοκαίρι για τον τουρκικό τουρισμό

Μόλις τον Ιανουάριο του νέου έτους, ο Τούρκος υπουργός Τουρισμού Mehmet Nuri Ersoy, προβλέπει μία ταχύτατη θεαματική ανάκαμψη τύπου V στον τουρισμό, με επιταχυνόμενη βιώσιμη ανάταξη του κλάδου από πλευράς οικονομικών επιδόσεων, μετά από μία κατακόρυφη πτώση κατά το 2020. Η λαίλαπα την πανδημίας έχει πλήξει σχεδόν ανεπανόρθωτα τις τουρκικές τουριστικές επιχειρήσεις, ίσως περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο κλάδο.

Οι ελπίδες αναγέννησής τους απομακρύνονται, όπως επισημαίνει ο οικονομικού περιεχομένου τουρκικός ιστότοπος Patronlar Dünyası. Τα χρέη στον κλάδο έχουν εκτοξευθεί και τα σχέδια της κυβέρνησης για λειτουργία του σε κανονικές σχεδόν συνθήκες με πρόβλεψη για 31 εκατομμύρια επισκέπτες και έσοδα ύψους 23,3 δισ. δολάρια κατά την διάρκεια της τουριστικής περιόδου, δεν προβλέπεται να υλοποιηθούν.

Οι υποχρεώσεις των τουριστικών επιχειρήσεων προς τις τράπεζες ανέρχονται στην εκπνοή του 2020 στα 16,8 δισ., αυξημένες κατά 43% έναντι του προηγούμενου έτους. Η δε απασχόληση στον κλάδο έχει μειωθεί κατά 19%, σε 1,38 εκατομμύρια εργαζόμενους, σύμφωνα με τα στοιχεία του Patronlar Dünyası. Η νέα και ιδιαίτερα σοβαρή έξαρση της πανδημίας, με τον μέσο όρο των ημερήσιων κρουσμάτων να υπερβαίνει σταθερά τις 62.000, δημιουργεί τρομακτικά προβλήματα, με τον κλάδο του τουρισμού να πλήττεται άμεσα και δραματικά.

 

Ειδικά στην μεγάλη τουριστική περιφέρεια της Αττάλειας ο δανεισμός των επιχειρήσεων καλύπτει το 39% του συνόλου του κλάδου, ο οποίος από τα 14,7 δισ. λίρες το 2016, φθάνει το 2020 να χρωστά 38,1 δισ., μία αύξηση της τάξης του 259%, με το δωδεκάμηνο μόνον του προηγούμενου έτους να διογκώνει κατά 46% τα χρέη σύμφωνα με την Patronlar Dünyası. Η απότομη αύξηση ελαχιστοποιεί την δυνατότητά του να αντιμετωπίσει τις οικονομικές πιέσεις και με δεδομένο το πρόβλημα της πανδημίας, δεν διαφαίνονται σοβαρές πιθανότητες διευθέτησης των δανειακών βαρών. Κατά το 2019 η Τουρκία δέχεται μόνον από την Ρωσία 7.000.000 επισκέπτες, μέγεθος που αντιπροσωπεύει το 18,6% του συνολικού τουριστικού της ρεύματος.

Απαγόρευση πτήσεων

Όμως η διπλωματική κρίση με την Ρωσία λόγω του ουκρανικού ζητήματος αναζωπυρώνει μνήμες του 2016, όταν οι Ρώσοι τουρίστες περιορίζονται μόλις σε 870.000, μετά το σοβαρό επεισόδιο της κατάρριψης του ρωσικού μαχητικού αεροσκάφους στον εναέριο χώρο επάνω από τα σύνορα Συρίας-Τουρκίας. Αυτή την φορά η Μόσχα απαγορεύει τις πτήσεις της πολιτικής αεροπορίας προς την Τουρκία έως την 1η Ιουνίου, με πρόφαση την έξαρση της πανδημίας.

Η περιοχή που αναμένεται να πληγεί περισσότερο είναι η Αττάλεια που συγκεντρώνει τον μεγαλύτερο αριθμό των Ρώσων και ήδη οι τουριστικές της επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν την ασφυξία λόγω των υπέρογκων δανειακών τους υποχρεώσεων. Ο δεύτερος μεγάλος πελάτης η Γερμανία, καταχωρεί την Τουρκία στον κατάλογο των επικίνδυνων χωρών λόγω πανδημίας, καθιστώντας υποχρεωτικό τον απόλυτο σχεδόν περιορισμό επί δεκαήμερο των ατόμων που επιστρέφουν από την Τουρκία. Το μέτρο αναπόφευκτα πλήττει τον τουριστικό κλάδο, αν και για μετριασθούν οι εντυπώσεις ο Τούρκος πρόεδρος αναγγέλλει πρόγραμμα εμβολιασμού των εργαζόμενων στον κλάδο σε μία προσπάθεια να καθησυχάσει τα πνεύματα.

Η στάση της Γερμανίας ίσως επηρεάσει και άλλους Ευρωπαίους, αν και ανάλογες αντιδράσεις παρατηρούνται και στις ΗΠΑ, όπου οι αρχές προειδοποιούν πως πρόκειται για χώρα υψηλού κινδύνου, όχι μόνον λόγω της πανδημίας, αλλά και πιθανών τρομοκρατικών ενεργειών. Στην Βρετανία πάντως τηρούν επιφυλακτική στάση, με τον Υπουργό Μεταφορών να δηλώνει πως η βρετανική κυβέρνηση πρόκειται να λάβει τις αποφάσεις της τον Μάϊο, με βάση τον ρυθμό εμβολιασμών στην Τουρκία. Ο εμβολιασμός πάντως δεν εξελίσσεται με γοργούς ρυθμούς, γεγονός που απογοητεύει τους επιχειρηματίες του κλάδου από την στιγμή που κατά το 2019 είχαν υποδεχθεί 2,5 εκατομμύρια επισκέπτες από την Βρετανία.

Συναλλαγματικό πλήγμα

Ο τουρισμός αποτελεί την μεγαλύτερη πηγή εσόδων σε συνάλλαγμα για την Τουρκία, υποστηρίζοντας την οικονομική της ανάπτυξη και χρηματοδοτώντας το επικίνδυνο πλέον έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Αποτελεί το βασικότερο ίσως μέγεθος που εξισορροπεί σε μεγάλο βαθμό τις καθαρές εισροές και εκροές κεφαλαίων και αγαθών.

Χωρίς αυτό το έσοδο δεν πλήττονται μόνον και οι προμηθευτές και οι εφοδιαστικές αλυσίδες του τουριστικού κλάδου, αλλά και οι δυνατότητες αποπληρωμής βραχυπρόθεσμων χρεών προς τρίτους, εκθέτοντας την τουρκική λίρα σε υποτιμητικές πιέσεις, με συνέπεια το νόμισμα να προσεγγίσει τα χαμηλά επίπεδα της 20ης Μαρτίου, όταν ο Τούρκος πρόεδρος αποπέμπει με προεδρικό διάταγμα τον επιθετικό κεντρικό τραπεζίτη Naci Ağbal.

Η δυσμενής κατάσταση στον κυριότερο από πλευράς συναλλαγματικών ροών κλάδο της χώρας, ανακλάται και στον δείκτη καταναλωτικής εμπιστοσύνης, που σημειώνει την μεγαλύτερη πτώση από τον Μάϊο του 2019. Από τις 86,7 μονάδες του Μαρτίου, ο σχετικός δείκτης υποχωρεί στις 80,2 τον Απρίλιο, σύμφωνα με στοιχεία της τουρκικής στατιστικής υπηρεσίας. Η πτώση εξανεμίζει όλα τα κέρδη του νέου έτους, με την επαναφορά του στα επίπεδα του Δεκεμβρίου όταν φθάνει στο 80,1 και είναι γνωστό πως τιμές κάτω από τις 100 μονάδες δηλώνουν απαισιοδοξία και δυσπραγία.

Η επιδείνωση οφείλεται και στα νέα περιοριστικά μέτρα κατά της πανδημίας, που πλήττουν επίσης το εθνικό νόμισμα και την αγοραστική δύναμη των καταναλωτών.
Η πτώση του δείκτη συνοδεύεται και από πτώση του ανάλογου δείκτη οικονομικών προσδοκιών που υποχωρεί από τις 94,1 μονάδες του Μαρτίου στις 92,9 τον Απρίλιο, ενώ ανάλογη κάμψη σημειώνει και ο δείκτης των οικογενειακών εισοδημάτων.

Τουριστικά έσοδα

Στο γενικά απαισιόδοξο κλίμα προστίθενται και οι αρνητικές εξελίξεις στο μέτωπο του πληθωρισμού που από το επίσημο 15,6% του Φεβρουαρίου, αυξάνεται στο 16,2% τον Μάρτιο με εκτίμηση για 18% τον Απρίλιο, επηρεάζοντας αρνητικά τον δανεισμό των καταναλωτών.
Ο διευθυντής του τομέα ανάλυσης των αναδυόμενων αγορών William Jackson, του γνωστού οργανισμού παροχής οικονομικών συμβουλευτικών υπηρεσιών και αναλύσεων Capital Economics, σημειώνει με μελανά χρώματα την επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης στην Τουρκία, που δεν επιτρέπει μείωση επιτοκίων.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του οργανισμού όλες οι προηγούμενες μειώσεις των τουρκικών επιτοκίων πραγματοποιούνται όταν ο πληθωρισμός φθάνει στο ανώτατο σημείο του και οι οικονομικοί ρυθμοί επιβραδύνονται επικίνδυνα, πλην όμως η τακτική αυτή δημιουργεί έναν αυτοτροφοδοτούμενο φαύλο κύκλο κρίσεων και συνεχή αδιέξοδα.

Όπως επισημαίνεται από τον Jackson, η Τουρκία οφείλει να χρηματοδοτήσει άμεσα τα ελλείμματά της και έως το 2019, ένας από τους βασικούς μοχλούς χρηματοδότησης προκύπτει από την άνοδο του τουρισμού. Στην τουριστική περίοδο πριν από την πανδημία ή Τουρκία με 37,6 εκατομμύρια επισκέπτες από το εξωτερικό συγκεντρώνει έσοδα σε συνάλλαγμα της τάξης των $22,5 δισεκατομμυρίων που αντιπροσωπεύουν το 11,3% του ΑΕΠ της χώρας.

Κορονοϊός και οικονομία

Ένα από τα βασικά αίτια κατάρρευσης της τουρκικής λίρας κατά το 2020 οφείλεται στο γεγονός ότι η χώρα δεν διαθέτει τα μέσα να αναπληρώσει τις απώλειες στα έσοδά της από τον τουρισμό που κυριολεκτικά διαλύεται λόγω της πανδημίας, ενώ και οι άμεσες και έμμεσες ροές επενδύσεων από το εξωτερικό ανακόπτονται από τον Νοέμβριο του 2019. Η συγκεκριμένη κατάσταση αναμένεται να εξακολουθήσει να επικρατεί και κατά την διάρκεια του 2021, με τα έσοδα από τον τουρισμό να διατηρούνται πρακτικά σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα.

Από τα μέσα Απριλίου τα ημερήσια κρούσματα ανέρχονται πλέον σε περισσότερα από 62.000 σύμφωνα με επίσημα στοιχεία (εκτιμώνται ίσως και διπλάσια), με την χώρα να εμφανίζεται στην τέταρτη χειρότερη θέση σε διεθνές επίπεδο στην εξέλιξη της πανδημίας. Η έξαρση δεν πρόκειται να αποκλιμακωθεί στο προσεχές δίμηνο, από την στιγμή που η χώρα έρχεται δεύτερη στον κόσμο στον ρυθμό εξάπλωσης του ιού, με συνέπεια να καταδικάζει πρακτικά τις οποιεσδήποτε προσδοκίες της τουριστικής περιόδου.

Το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών αυξάνεται κατά 89% τον Φεβρουάριο, φθάνοντας πλέον το 5,3% του ΑΕΠ και σύμφωνα με τις εκτιμήσεις 13 οικονομολόγων αναμένεται περαιτέρω διεύθυνση, απειλώντας να στραγγαλίσει την τουρκική οικονομία, από την στιγμή που δεν υπάρχουν χρηματοδοτικές ροές.