Επίσκεψη Λαβρόφ: Τι έχει να περιμένει η Ελλάδα από τη Ρωσία

Όταν στις 6 Νοεμβρίου 2019, λίγους μήνες μετά την ανάληψη του χαρτοφυλακίου των Εξωτερικών, ο Δένδιας επισκέφθηκε τη Ρωσία, σκοπός του ήταν να γεφυρώσει το ρήγμα που είχε προκαλέσει ο Κοτζιάς στις ελληνορωσικές σχέσεις με αφορμή τη Συμφωνία των Πρεσπών. Πράγματι, ο πάγος που επικρατούσε είχε σπάσει τότε, αλλά ούτε η Μόσχα ούτε η Αθήνα προέβησαν στη συνέχεια σε κινήσεις για να αναθερμάνουν το κλίμα.

Από την επίσκεψη Δένδια έχει παρέλθει ένας σχεδόν χρόνος και πολλά έχουν αλλάξει από τότε. Οι συνεχείς και εντεινόμενες τριβές στις ρωσοτουρκικές σχέσεις, ώθησαν το Κρεμλίνο να κάνει δεύτερες σκέψεις και να επιχειρήσει μία κάποια επαναπροσέγγιση με την Αθήνα. Αυτός ήταν και ο σκοπός της επίσκεψης Λαβρόφ. Από τις πληροφορίες που έχουν διαρρεύσει, οι συνομιλίες του Ρώσου υπουργού Εξωτερικών τόσο με τον Έλληνα ομόλογό του όσο και με τον Μητσοτάκη δεν κρύβουν εκπλήξεις. Η κάθε πλευρά είπε όσα αναμενόταν να πει.

Η Μόσχα δήλωσε διατεθειμένη να μεσολαβήσει, εφόσον το επιθυμούν Αθήνα και Άγκυρα για την αποκλιμάκωση της έντασης. Τα αντικειμενικά περιθώρια για κάτι τέτοιο, όμως, είναι αμελητέα. Η ελληνική πλευρά είναι ανοικτή σε οποιαδήποτε σχετική πρωτοβουλία, αλλά ο Ερντογάν έχει χαράξει μία πολιτική, η οποία συνοψίζεται στο εξής: ή θα υπάρξει διαπραγμάτευση εφ’ όλης της ύλης των τουρκικών επεκτατικών διεκδικήσεων, ή σήμερα το Oruc Reis και αύριο ένα τουρκικό γεωτρύπανο θα δημιουργεί ολοένα και μεγαλύτερα τετελεσμένα στην δυνάμει ελληνική ΑΟΖ.

Η Μόσχα γνωρίζει επακριβώς τι συμβαίνει και στην κυπριακή ΑΟΖ και στο μέτωπο Ελλάδας-Τουρκίας, αλλά δεν πρόκειται, βεβαίως, να μιλήσει τη γλώσσα του διεθνούς δικαίου. Ως μεγάλη δύναμη υιοθετεί πολιτική, που να εξυπηρετεί τα συμφέροντά της. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, αυτό σημαίνει ότι υπήρχε περίπτωση να καταδικάσει τη στάση της Τουρκίας. Από την άλλη πλευρά, όμως, αναγνώρισε ρητά το δικαίωμα της Ελλάδας να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 μίλια, έστω κι αν ο Λαβρόφ “νέρωσε” κάπως τη ρωσική θέση.

Υπενθυμίζουμε ότι το ελληνορωσικό ρήγμα είχε προκληθεί το 2018 όταν με απόφαση του Κοτζιά είχαν απελαθεί δύο Ρώσοι διπλωμάτες και σε άλλους δύο είχε απαγορευθεί η είσοδος στην Ελλάδα. Η εκπρόσωπος του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών Ζαχάροβα είχε δηλώσει ότι οι απελάσεις είχαν γίνει με αμερικανική υπαγόρευση. Αν και οι Τσίπρας και Καμμένος έψαχναν τρόπο να ρίξουν τους τόνους, ο Κοτζιάς είχε προκαλέσει οξεία αντιπαράθεση με τη Ζαχάροβα με αποτέλεσμα να βαθύνει το τραύμα και οι διμερείς σχέσεις να μπουν για πολύ καιρό στον πάγο. Μαζί τους μπήκε στον πάγο και η επικείμενη τότε επίσκεψη Λαβρόφ.

Η ετεροβαρής ισορροπία

Είναι δόγμα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής σ’ όλη τη μεταπολιτευτική περίοδο η Αθήνα να κρατάει μία ετεροβαρή ισορροπία στις σχέσεις της αφενός με τη Δύση, αφετέρου με τη Ρωσία. Αυτός είναι ο λόγος που το 2006 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων εμφάνιζε την Ελλάδα και την Κύπρο, λόγω Ορθοδοξίας, σαν δούρειους ίππους της Ρωσίας στη Δύση!

Η ετεροβαρής αυτή ισορροπία ανατράπηκε από τον Κοτζιά. Ούτε και το ταξίδι Δένδια στη Μόσχα πριν ένα χρόνο γεφύρωσε το χάσμα, παρότι –όπως προανέφερα– έσπασε τον πάγο. Και δεν το γεφύρωσε, επειδή η κυβέρνηση Μητσοτάκη έδειξε εξαρχής την πρόθεσή της να βάλει όλα τα αυγά στο αμερικανικό καλάθι. Αυτό τουλάχιστον προέκυψε από την ελληνοαμερικανική στρατιωτική συμφωνία, με την οποία η Ελλάδα έδωσε στους Αμερικανούς ό,τι ζήτησαν, χωρίς να πάρει το παραμικρό αντάλλαγμα.

Είναι γεγονός ότι η Ελλάδα έχει προσδεθεί στο αμερικανικό άρμα κατά τρόπο που δεν έχει προηγούμενο στη μεταπολιτευτική περίοδο. Σ’ αυτό συνέβαλε και η ανατροπή της παραδοσιακής ετεροβαρούς ισορροπίας που έγινε επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ. Σημείο καμπής ήταν η επίσκεψη Τσίπρα-Κοτζιά στην Ουάσιγκτον τον Οκτώβριο 2017.

Από τότε είχε αρχίσει να διαμορφώνεται αρνητικό κλίμα στις ελληνορωσικές σχέσεις. Επτά μήνες πριν τις απελάσεις (καλοκαίρι 2018) η Αθήνα δεν είχε εγκρίνει τα διαπιστευτήρια στελέχους των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών, το οποίο είχε σταλεί ως διπλωμάτης στην εδώ ρωσική πρεσβεία. Τότε, η ρωσική πλευρά είχε ως αντίποινα πράξει το ίδιο με Έλληνα διπλωμάτη που είχε μετατεθεί στην ελληνική πρεσβεία στη Μόσχα. Αν και τότε η υπόθεση είχε παραμείνει στο σκοτάδι για να μην δηλητηριάσει τις διμερείς σχέσεις, ήταν αλάνθαστο σημάδι για τον κατήφορο που αυτές είχαν ήδη πάρει.

Μήνυμα στην Άγκυρα

Η ανατροπή της ετεροβαρούς ισορροπίας μετατράπηκε σε χρόνια κατάσταση και επί κυβέρνησης Μητσοτάκη παγιώθηκε, έστω κι αν το κλίμα στις διμερείς σχέσεις βελτιώθηκε. Η επίσκεψη Λαβρόφ ναι μεν εκκρεμούσε, αλλά έγινε τώρα, επειδή υπηρέτησε και την πρόθεση της Μόσχας να στείλει ένα μήνυμα στην Άγκυρα.

Μπορεί ο Πούτιν να θέλει την Τουρκία όσο πιο μακριά γίνεται από τη Δύση και ο Ερντογάν να έχει ανάγκη τη Ρωσία για να εξισορροπεί την πίεση για επιστροφή στο “δυτικό μαντρί”, αλλά οι ρωσοτουρκικές σχέσεις μόνο ανέφελες δεν είναι. Τα συμφέροντα των δύο χωρών είναι αντικρουόμενα σε όλα τα τοπικά μέτωπα, στη Συρία, στη Λιβύη και τώρα στον Καύκασο.

Η ανάγκη που έχει ο ένας τον άλλο στη μεγάλη σκακιέρα, ώθησαν Μόσχα και Άγκυρα να βρουν συμβιβασμούς και στη Συρία και στη Λιβύη (ειδικά μετά τον βομβαρδισμό της βάσης Αλ Ουατίγια). Στο πόλεμο Αρμενίων-Αζέρων, όμως, τα πράγματα είναι πιο δύσκολα. Η Ρωσία δεν θα επιτρέψει στην “πίσω αυλή” της η Τουρκία να αποκτήσει δεσπόζοντα ρόλο μέσω του Αζερμπαϊτζάν.

Κίνηση μερικής εξισορρόπησης η επίσκεψη Λαβρόφ

Η επίσκεψη Λαβρόφ στην Αθήνα τώρα δεν είναι άσχετη με τις ρωσοτουρκικές τριβές. Το Κρεμλίνο θέλει με το άνοιγμα στην Ελλάδα να εξισορροπήσει κάπως τη ρωσοτουρκική προσέγγιση των τελευταίων ετών. Προσέγγιση που πριν από λίγο καιρό είχε οδηγήσει τη Μόσχα να τηρήσει άθλια στάση στο ζήτημα της μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε τζαμί.

Εδώ και χρόνια η Ρωσία επιχειρεί να αποκτήσει ερείσματα και επιρροή στην Ελλάδα, χρησιμοποιώντας σαν όχημα την Ορθοδοξία. Η Ορθοδοξία, άλλωστε, είναι κεντρική συνιστώσα της ρωσικής εθνικής ιδεολογίας και ως εκ τούτου οι Ρώσοι παραδοσιακά βλέπουν με ξεχωριστό ενδιαφέρον την Ελλάδα και την Κύπρο, στην οποία, λόγω και της παραδοσιακής στάσης τους στο Κυπριακό, έχουν αποκτήσει ερείσματα.

Η ρωσική στάση στο ζήτημα της Αγίας Σοφίας προκάλεσε βαθιά απογοήτευση στους φιλορωσικούς κύκλους στην Ελλάδα. Εκεί δηλαδή που απευθύνεται προνομιακά τα τελευταία 30 χρόνια ο ρωσικός παράγοντας. Ενδεχομένως, η επίσκεψη Λαβρόφ, όπως και η δήλωση ότι η Ρωσία αναγνωρίζει το δικαίωμα της Ελλάδας να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 μίλια, να συνιστά και ένα είδος διορθωτικής κίνησης.

Ρωσικές απώλειες στα Βαλκάνια

Η Ρωσία έχει κερδίσει τη μάχη επιρροής στη Συρία και εν μέρει στη Λιβύη, αλλά έχει χάσει πολύ έδαφος στα Βαλκάνια. Η δυσφορία της Μόσχας γι’ αυτό, μάλιστα, είχε εκφρασθεί και δια στόματος Λαβρόφ. Τελευταίος κρίκος στην αλυσίδα ήταν η απώλεια της Βόρειας Μακεδονίας, η οποία ενσωματώθηκε στο ΝΑΤΟ. Το μόνο γεωπολιτικό έρεισμα της Μόσχας στην περιοχή είναι η Σερβία κι αυτή εν μέρει, όπως έδειξε και η επίσκεψη Βούτσιτς στις ΗΠΑ. Αλλά ακόμα κι αν θεωρήσουμε ότι η Σερβία διατηρεί προνομιακό δεσμό με τη Ρωσία, ουσιαστικά έχει περικυκλωθεί από χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ και είναι γνωστό ότι μεθοδεύεται η προοπτική πρόσδεσής της στο δυτικό άρμα.

Οι ρωσικές απώλειες στα Βαλκάνια είναι ένας πρόσθετος λόγος που η Μόσχα επιδιώκει να αποκαταστήσει την ετεροβαρή ισορροπία που διατηρούσε για δεκαετίες (με τις αναπόφευκτες διακυμάνσεις) η Ελλάδα έναντι της Δύσης και της Ρωσίας. Η επίσκεψη Λαβρόφ εγγράφεται, λοιπόν, και σ’ αυτό το πλαίσιο. Το κλίμα στις συνομιλίες που είχε στην Αθήνα ήταν πολύ καλό, αλλά τα πρακτικά αποτελέσματα θα φανούν το επόμενο διάστημα.

Η Αθήνα χρειάζεται τη Μόσχα, ως έναν άλλο πόλο στήριξης στα πολλά ανοιχτά μέτωπα με την γείτονα. Ειδικά σήμερα, που οι σχέσεις Άγκυρας-Ουάσιγκτον έχουν διαταραχθεί αρκετά και ο Ερντογάν δείχνει να μην καταλαβαίνει από αμερικανικές πιέσεις και απειλές. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη θεωρεί πως ο Πούτιν είναι ο μόνος που μπορεί να παρέμβει αποτελεσματικά στον Ερντογάν κι αυτό το θεωρεί πολύ σημαντικό πρόσθετο λόγο να υπάρχουν καλές σχέσεις και ανοικτό δίαυλο με το Κρεμλίνο. Γι’ αυτόν τον λόγο και πέρυσι υπεγράφη το κοινό Πρόγραμμα Διαβουλεύσεων Ελλάδας-Ρωσίας 2020-2022, με το οποίο θεσμοθετήθηκαν τακτικές επαφές σε υπηρεσιακό και πολιτικό επίπεδο.