“Από την Ελλάδα της Αλλαγής στην Ελλάδα της Παρακμής”

Την ερχόμενη εβδομάδα θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις  Α.Α. Λιβάνη το βιβλίο των Παναγιώτη Ρουμελιώτη, Ομότιμου καθηγητή του Παντείου Πανεπιστημίου και Βασίλη Κολλάρου, Δρ. Ιστορίας, με τίτλο “Από την Ελλάδα της Αλλαγής στην Ελλάδα της Παρακμής”. Η επιλογή του τίτλου του βιβλίου, αντικατοπτρίζει το πέρασμα από την Ελλάδα του Ανδρέα Παπανδρέου (τη δεκαετία του 1980) στην Ελλάδα της τελευταίας δεκαετίας (2009-2020). Μέσα από τις γραμμές του βιβλίου, γίνεται προσπάθεια να κατανοηθούν καλύτερα οι λόγοι της βαθμιαίας υποβάθμισης, δηλαδή της παρακμής της πολιτικής, οικονομικής και στρατιωτικής ισχύος της χώρας τα τελευταία δέκα χρόνια.

Οι συγγραφείς, αξιοποιώντας το αδημοσίευτο αρχείο του πρώην υπουργού και ευρωβουλευτή Παναγιώτη Ρουμελιώτη, που καλύπτει χρονικά την περίοδο 1975-1989, φωτίζουν άγνωστες πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές πτυχές της δεκαετίας του 1980 και όχι μόνο. Ταυτόχρονα, επικεντρώνονται στην πολιτική μορφή του Ανδρέα Παπανδρέου, καθώς ο ίδιος ταυτίστηκε με την “Αλλαγή”, και με ό,τι αυτή εκπροσωπούσε.

Το βιβλίο δομείται σε έξι κεφάλαια, με αφετηρία την μετεξέλιξη του ΠΑΚ σε ΠΑΣΟΚ, ενώ παράλληλα περιγράφεται το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο γεννήθηκε και δυνάμωσε εκλογικά το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα, μέχρι την ανάληψη της εξουσίας, τον Οκτώβριο του 1981. Ταυτόχρονα, οι δύο συγγραφείς, αποτυπώνουν το διεθνές περιβάλλον της δεκαετίας του 1970, καθώς και την κατάσταση της παγκόσμιας και ελληνικής οικονομίας κατά την ίδια περίοδο.

Ιδιαίτερο κεφάλαιο του βιβλίου αποτελεί η προετοιμασία του ΠΑΣΟΚ για την ανάληψη της εξουσίας. Στο κεφάλαιο αυτό, περιγράφονται, μέσα από το πρίσμα των βιωμάτων και των επαφών του Ρουμελιώτη με τον Ανδρέα Παπανδρέου, πώς το ΠΑΣΟΚ προετοιμάστηκε, κυρίως μέσα από τις συναντήσεις των οικονομολόγων, για να αναλάβει την εξουσία. Αποκορύφωμα της προετοιμασίας αυτής αποτέλεσε η Διακήρυξη Κυβερνητικής Πολιτικής, εν ολίγοις το προεκλογικό πρόγραμμα του ΠΑΣΟΚ με το οποίο “κατέβηκε” στις εκλογές του Οκτωβρίου του 1981, ενώ οι δύο συγγραφείς δεν παραλείπουν να αναφερθούν και στο ζήτημα της θέσης του ΠΑΣΟΚ έναντι της ένταξης της Ελλάδας στην ΕΟΚ.

Οι Κυβερνήσεις του Παπανδρέου

Αναμφισβήτητα, το κυρίως μέρος του βιβλίου αναφέρεται στη διακυβέρνηση της χώρας από το ΠΑΣΟΚ, κατά τις δύο τετραετίες 1981-1985 και 1985-1989. Οι προγραμματικές δηλώσεις της πρώτης κυβέρνησης Παπανδρέου, τον Νοέμβριο του 1981 στη Βουλή, αποτελούν τον οδηγό της κυβερνητικής πολιτικής που άσκησε το ΠΑΣΟΚ, κατά τη δεκαετία του 1980.

Οι συγγραφείς του βιβλίου αναφέρονται στις πρώτες κινήσεις της κυβέρνησης Παπανδρέου, όπως τα πρώτα μέτρα εισοδηματικής και κοινωνικής πολιτικής για την ανακούφιση της ελληνικής κοινωνίας, την κατάργηση της Νομισματικής Επιτροπής, τον νέο Αναπτυξιακό Νόμο (Ν.1262/82), το Πενταετές Πρόγραμμα Οικονομικής και Κοινωνικής ανάπτυξης 1983-1987, τα αποτελέσματα της οικονομικής πολιτικής της πρώτης τετραετίας, ενώ μέσα από τις γραμμές του βιβλίου μπορεί ο αναγνώστης να κατανοήσει τον τρόπο σκέψης και δράσης της πρώτης κυβέρνησης Παπανδρέου, αναφορικά με τα ευρωπαϊκά ζητήματα, όπως οι διαπραγματεύσεις της τότε ελληνικής κυβέρνησης με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για το ελληνικό μνημόνιο, η ελληνική προεδρία του 1983, καθώς και τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα.

Αξίζει, όμως, να σημειωθεί ότι οι δύο συγγραφείς δεν στέκονται μόνο στα οικονομικά ζητήματα της περιόδου αυτής, αλλά δίνουν ιδιαίτερη έμφαση και στα πολιτικά ζητήματα, όπως το θεσμικό τέλος του Εμφυλίου Πολέμου, η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, οι ευρωεκλογές του 1984, η εκλογή του Χρήστου Σαρτζετάκη ως Προέδρου της Δημοκρατίας, η αναθεώρηση του Συντάγματος του 1975, οι εκλογές του Ιουνίου του 1985, ώστε ο αναγνώστης να σχηματίσει μία ολοκληρωμένη εικόνα για την πρώτη τετραετία ΠΑΣΟΚ.

Οι συγγραφείς του βιβλίου δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα στη δεύτερη τετραετία ΠΑΣΟΚ (1985-1989), καθώς αυτή συμπίπτει με σημαντικά πολιτικοοικονομικά γεγονότα, τόσο της ελληνικής, όσο και της παγκόσμιας ιστορίας. Επρόκειτο για μία τετραετία, η οποία ξεκίνησε με σημαντικές πολιτικές εξελίξεις στο εσωτερικό της χώρας, όπως ο ανασχηματισμός στις 26ης Ιουλίου 1985, η αντικατάσταση του Γεράσιμου Αρσένη από τον Κώστα Σημίτη στο Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και η μετέπειτα διαγραφή του πρώτου από τον Ανδρέα Παπανδρέου, η επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης της χώρας, καθώς και η εξαγγελία του σταθεροποιητικού προγράμματος των ετών 1985-1987, στιγμάτισαν το δεύτερο εξάμηνο του 1985.

Οικονομική και εξωτερική πολιτική

Οι Ρουμελιώτης και Κολλάρος τονίζουν ιδιαίτερα το γεγονός, ότι παρά τη δεινή οικονομική κατάσταση της χώρας, ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν οδήγησε την Ελλάδα στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, όπως αρκετοί του πρότειναν. Αντιθέτως, υιοθέτησε και εφάρμοσε μία οικονομική πολιτική, το λεγόμενο σταθεροποιητικό πρόγραμμα των ετών 1985–1987, διαφορετική μεν σε σχέση με αυτή της πρώτης τετραετίας, απαραίτητη δε για να συνεχίσει η χώρα να ασκεί εθνικό έλεγχο επί των οικονομικών της.

Το τέλος του σταθεροποιητικού προγράμματος συμπίπτει χρονικά με την ανάληψη του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας από τον Παναγιώτη Ρουμελιώτη, ο οποίος είχε διατελέσει υφυπουργός και υπουργός σε σημαντικά υπουργεία από το 1981 έως το 1987. Την περίοδο 1987–1989 σημειώνονται σημαντικές βελτιώσεις τους δείκτες της ελληνικής οικονομίας, η οποία εμφανίζει σημάδια σταδιακής ανάκαμψης, ενώ παράλληλα πραγματοποιούνται σημαντικές επενδύσεις μέσω του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων, ενώ δρομολογείται η εκτέλεση των μεγάλων έργων, που είχε ανάγκη η χώρα. Η ανάκαμψη της οικονομίας επιβεβαιώνεται και από τις εκθέσεις διεθνών οργανισμών, όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή της ΕΟΚ.

Ο αναγνώστης αξίζει να σταθεί και στην ενότητα που αφορά την ανάλυση της εξωτερικής πολιτικής των κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ (1981–1989), με έμφαση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, καθώς και στο πώς ο Ανδρέας Παπανδρέου αντιλαμβανόταν την Τουρκία. Στην ενότητα αυτή, αναλύεται η κρίση του Μαρτίου του 1987, η συνάντηση Παπανδρέου–Οζάλ στο Νταβός, καθώς και τα παρεπόμενα της συνάντησης αυτής.

Πιο συγκεκριμένα, περιγράφονται οι συναντήσεις των δύο επιτροπών (Πολιτικής και Οικονομικής), που συστάθηκαν “στο πνεύμα του Νταβός”  για τη βελτίωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, μέσα από τα βιώματά του Παναγιώτη Ρουμελιώτη, ο οποίος, ως Υπουργός Εθνικής οικονομίας, συμμετείχε ενεργά στην Οικονομική Επιτροπή Συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών.

Παράλληλα, οι συγγραφείς του βιβλίου προσεγγίζουν διεξοδικά την εξωτερική πολιτική του Ανδρέα Παπανδρέου ως προς την Τουρκία, τις ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ, την ΕΟΚ, τη Σοβιετική Ένωση, τα Βαλκάνια, τον αραβικό κόσμο, καθώς και τις διεθνείς πρωτοβουλίες του ηγέτη του ΠΑΣΟΚ.
Σε ξεχωριστό κεφάλαιο του βιβλίου περιγράφεται η υπόθεση της Τράπεζας Κρήτης, καθώς και τα απόνερα που δημιούργησε σε πολιτικό επίπεδο.

Παραπομπή, δημόσιο χρέος, εθνικά

Το θερμό καλοκαίρι του 1989, η παραπομπή του Ανδρέα Παπανδρέου στο Ειδικό Δικαστήριο, η πολιτική και οικονομική αστάθεια, οι εκλογές του Απριλίου του 1990, η δίκη της Τράπεζας Κρήτης και η τελική δικαίωση του Ανδρέα Παπανδρέου, τυγχάνουν ιδιαίτερης ανάλυσης από τους δύο συγγραφείς. Σε ειδικό κεφάλαιο του βιβλίου αναλύονται τα προφητικά λόγια του Ανδρέα Παπανδρέου στο Υπουργικό Συμβούλιο της 2ας Δεκεμβρίου 1993, για την αλληλεπίδραση μεταξύ εθνικής και οικονομικής ανεξαρτησίας.

Όπως είχε δηλώσει προφητικά ο τότε πρωθυπουργός «Είτε το έθνος θα εξαφανίσει την υπερχρέωση της χώρας είτε η υπερχρέωση θα αφανίσει το έθνος… Οικονομική υποβάθμιση σημαίνει και εθνική υποβάθμιση». Με αυτά τα λόγια, ο τότε πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου περιέγραψε τη δεινή οικονομική κατάσταση της χώρας, στα τέλη του 1993, αναγνωρίζοντας παράλληλα τόσο τις ευθύνες της διακυβέρνησης ΠΑΣΟΚ (1981–1985,1985– 1989) στη διόγκωση του χρέους, όσο και εκείνες της διακυβέρνησης Κ. Μητσοτάκη (1990–1993).

Οι Ρουμελιώτης και Κολλάρος, προβαίνοντας σε μία ενδελεχή ανάλυση του δημόσιου χρέους της χώρας από το 1981 ως τις ημέρες μας, αποδεικνύουν τη στενή συνάφεια μεταξύ της οικονομικής ανεξαρτησίας της χώρας και το βαθμό εθνικής κυριαρχίας που διαθέτει σήμερα. Πεδίο εφαρμογής της άποψης αυτής αποτελούν οι ελληνοτουρκικές σχέσεις, αλλά και οι σχέσεις της Ελλάδας με την ΕΕ.

Ο επίλογος του βιβλίου αποτελεί μία επικαιροποίηση της πολιτικής σκέψης και δράσης του Ανδρέα Παπανδρέου, αναφορικά με τα τρέχοντα εθνικά ζητήματα που αντιμετωπίζει η χώρα. Κατά την άποψή μας, το βιβλίο “Από την Ελλάδα της Αλλαγής στην Ελλάδα της Παρακμής” των Παναγιώτη Ρουμελιώτη και Βασίλη Κολλάρου, αξίζει να διαβαστεί, καθώς και μόνο η σύγκριση ανάμεσα στην Ελλάδα της Αλλαγής (του 1980) με εκείνη της Παρακμής (2009-2020), είναι ικανή να αφυπνίσει τον αναγνώστη για τη σημερινή εθνική και οικονομική υποβάθμιση της χώρας.