Όταν ο καθηγητής Ροζάκης υπηρετεί τον πολιτικό Ροζάκη

Στις 21 Δεκεμβρίου 2020 δημοσιεύθηκε άρθρο μου με τίτλο “Αποκλειστικό: Στρώνεται το χαλί για διερευνητικές εντός Ιανουαρίου – Όλο το παρασκήνιο“. Η πληροφορία επιβεβαιώθηκε απολύτως και οι δύο πλευρές θα πιάσουν το νήμα από εκεί που το είχαν αφήσει το 2016. Διαφωνούν, όμως, για την ατζέντα των συνομιλιών.

Όπως είναι γνωστό, η ελληνική πλευρά επιμένει δημοσίως ότι θα συνομιλήσει μόνο για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας-ΑΟΖ, ενώ αντιθέτως η τουρκική επιμένει πως η ατζέντα πρέπει να είναι “ανοικτή”, κάθε πλευρά να θέσει όποιο ζήτημα θέλει. Στόχος της είναι να μετατρέψει σε “νομιμοποιημένες” διμερείς διαφορές τις μονομερείς επεκτατικές διεκδικήσεις της. Προφανώς, οι Έλληνες διπλωμάτες δεν μπορούν να εμποδίσουν τους Τούρκους να πουν αυτό που θέλουν, αλλά μπορούν να αρνηθούν να εισέλθουν σε διαπραγμάτευση επί ζητημάτων που δεν αφορούν στην οριοθέτηση.

Η επικείμενη επανέναρξη των διερευνητικών, σε συνδυασμό με το νομοσχέδιο για την επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων (στα 12 μίλια) στο Ιόνιο και στη νότια Πελοπόννησο, επανέφερε το ζήτημα στην επικαιρότητα, με αποτέλεσμα να επικρατεί στη δημόσια σφαίρα το γνωστό “άσπρο-μαύρο”. Οι διερευνητικές επαφές είναι θεμιτές ή παγίδα;

Η απάντηση εξαρτάται από το πλαίσιό τους. Εάν αντικείμενό τους είναι αποκλειστικά η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας-ΑΟΖ είναι θεμιτές, παρότι είναι μάλλον απίθανο να οδηγήσουν σε αποτέλεσμα. Δεν είναι τυχαίο ότι οι προηγηθέντες 60 γύροι αποδείχθηκαν άκαρποι. Το γιατί δεν είναι του παρόντος. Εάν, όμως, παραβιασθεί το πλαίσιο, οι διερευνητικές θα μετατραπούν σε παγίδα, επειδή η διεύρυνση της ατζέντας θα δημιουργήσει διπλωματικό προηγούμενο-τετελεσμένο.

Αγεφύρωτη διαφορά θέσεων

Υπάρχει όμως και άλλη παγίδα. Ως γνωστόν, η Ελλάδα, επικαλούμενη το διεθνές δίκαιο, υποστηρίζει ότι τα νησιά έχουν πλήρη επήρεια σε υφαλοκρηπίδα-ΑΟΖ, δηλαδή πρέπει να εφαρμοσθεί ως μέθοδος οριοθέτησης η αρχή της μέσης γραμμής. Η Τουρκία, όμως, υποστηρίζει –σε αντίθεση με το διεθνές δίκαιο– ότι κανένα νησί (ακόμα και η Κρήτη) δεν δικαιούται υφαλοκρηπίδα-ΑΟΖ. Με άλλα λόγια, οι θέσεις των δύο πλευρών είναι αγεφύρωτες. Τί θα έπρεπε, λοιπόν, να συμβεί εάν υπήρχε καλή θέληση; Οι δύο πλευρές να προσφύγουν στο Διεθνές Δικαστήριο για να λύσει τη διαφορά.

Επειδή η Τουρκία δεν έχει αναγνωρίσει τη δικαιοδοσία του, όπως η Ελλάδα, απαιτείται συνυποσχετικό. Τι πιο απλό και ξεκάθαρο από το να ζητήσουν οι δύο χώρες από τη Χάγη να οριοθετήσει τη μεταξύ τους υφαλοκρηπίδα-ΑΟΖ με βάση το διεθνές δίκαιο, το οποίο υποτίθεται πως και οι δύο αποδέχονται. Γιατί άραγε χρειάζονται τόσες διαπραγματεύσεις;

Οι διερευνητικές κρύβουν παγίδα

Εδώ είναι η παγίδα, όπως προκύπτει από τα πρακτικά των πολύχρονων διερευνητικών επαφών. Στην προσπάθειά της να οδηγήσει την Άγκυρα στη Χάγη, η Αθήνα είχε “παρασυρθεί” σε μία διαπραγμάτευση, αντικείμενο της οποίας ουσιαστικά ήταν η παράκαμψη του διεθνούς δικαίου. Για την ακρίβεια, οι δύο πλευρές συζητούσαν για μία συμφωνία, η οποία –μέσω του συνυποσχετικού– να υποδεικνύει στο Διεθνές Δικαστήριο πως ακριβώς θα οριοθετήσει.

Με άλλα λόγια, θα του ζητούσαν να βάλει τη σφραγίδα του σε σχεδόν προαποφασισμένη οριοθέτηση. Εάν δύο πλευρές τα έχουν βρει, το Δικαστήριο δεν έχει πρόβλημα να επικυρώσει συμφωνία, η οποία παρακάμπτει το διεθνές δίκαιο, όπως παραδοσιακά επιδιώκει η Άγκυρα. Γιατί χρειάζεται η σφραγίδα της Χάγης; Για να εξουδετερωθούν οι αντιδράσεις κυρίως στην Ελλάδα, η οποία υποτίθεται ότι εμμένει στη θέση να εφαρμοσθεί το διεθνές δίκαιο. Η κυβέρνηση θα οχυρώνεται πίσω από τη Χάγη.

Τα παραπάνω προκύπτουν από πρακτικά παλαιότερων διερευνητικών. Αυτό το άρθρο μου συνοψίζει παλαιότερο ρεπορτάζ μου (Καθημερινή 4-6-2006), στο οποίο αναφέρονται λεπτομέρειες, από τις οποίες προκύπτει ότι ουσιαστικά οι διαπραγματευτές είχαν παρακάμψει τη γεωγραφία. Επίσης προκύπτει ότι οι διερευνητικές είχαν εξαρχής υπερβεί το στενό πλαίσιο της οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας-ΑΟΖ, αφού για χρόνια αντικείμενο της διαπραγμάτευσης ήταν το εύρος των ελληνικών χωρικών υδάτων.

Η Αθήνα είχε αποδεχθεί ελληνικά χωρικά ύδατα πολλαπλού εύρους. Το ομολογεί και ο καθηγητής Ροζάκης (πρώην υφυπουργός Εξωτερικών στην κυβέρνηση Σημίτη) σε πρόσφατο άρθρο του. Σ’ αυτό όχι μόνο υπεραμύνεται της χρησιμότητας των διερευνητικών επαφών, αλλά και αντιτίθεται στην επέκταση των χωρικών υδάτων των νησιών του Αιγαίου στα 12 μίλια. Ακριβώς, όπως το γράφω.

Τι γράφει ο Ροζάκης

Γράφει συγκεκριμένα: «Γνωρίζω πως αυτό θα φανεί μια ανορθόδοξη λύση για τους λάτρεις των 12 ν.μ. και γι’ αυτούς που πιστεύουν ότι δεν μπορεί η Ελλάδα να συζητάει θέματα κυριαρχίας κι ένα δικαίωμά της που μπορεί να ασκήσει μονομερώς. Είναι αλήθεια ότι, σύμφωνα με τη Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας, η Ελλάδα έχει το δικαίωμα να ασκήσει μονομερώς την επέκταση ως τα 12 ν.μ. (το ανώτατο επιτρεπόμενο από το διεθνές δίκαιο όριο), χωρίς να λαμβάνει υπόψη της ενστάσεις τρίτων χωρών στο θέμα αυτό. Αλλά να λάβουμε υπόψη μας ότι ένα τέτοιο ενδεχόμενο μεταβάλλει το πέλαγος αυτό σε κλειστή ελληνική λίμνη που απαγορεύει την ελεύθερη ναυσιπλοΐα όχι μόνο στην Τουρκία, αλλά και σε όλους τους πολυπληθείς χρήστες της θάλασσας αυτής».

Ενώ ο Ροζάκης ομολογεί ότι η επέκταση είναι δικαίωμα της Ελλάδας που νομίμως ασκείται μονομερώς, αμέσως μετά το υπονομεύει, λέγοντας ότι με την επέκταση το Αιγαίο θα γίνει “ελληνική λίμνη” και έτσι θα απαγορεύεται η ελεύθερη ναυσιπλοΐα! Είναι ανάξιο επιχείρημα για καθηγητή διεθνούς δικαίου. Στη θάλασσα των Κυκλάδων, στην οποία λόγω της συστάδας των νησιών δεν υπάρχουν διεθνή ύδατα (ή είναι ελάχιστα) και άρα είναι “ελληνική λίμνη”, δεν υπάρχει ελεύθερη ναυσιπλοΐα; Βεβαίως και υπάρχει.

Ό,τι, λοιπόν, ισχύει στις Κυκλάδες θα ισχύσει και εκεί που η επέκταση στα 12 μίλια δεν θα αφήσει διεθνή ύδατα. Ο Ροζάκης αναγκάζεται να πει ότι ναι μεν η Ρωσία αναγνώρισε το δικαίωμα της Ελλάδας να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα, αλλά σπεύδει να προσθέσει ότι δεν το θέλει. Επίσης, αναφέρει και τις ΗΠΑ, λέγοντας ότι η προβλεπόμενη από το διεθνές δίκαιο αβλαβής διέλευση δεν επαρκεί!

Προφάσεις εν αμαρτίαις

Ο διακεκριμένος καθηγητής έχει αποδράσει από τον ορθολογισμό. Όσα λέει είναι προφάσεις εν αμαρτίαις. Προφανώς Ρωσία και ΗΠΑ έχουν μεγαλύτερη άνεση κινήσεων εάν τα νησιά μείνουν με χωρικά ύδατα έξι μιλίων και θα είχαν ακόμα μεγαλύτερη με χωρικά ύδατα τριών μιλίων. Αλλά κι αυτές τηρούν τα προσχήματα της διεθνούς νομιμότητας. Με ποιο επιχείρημα θα αρνηθούν στην Ελλάδα ένα δικαίωμα που έχουν ασκήσει όλες οι παράκτιες χώρες του κόσμου; Εκτός αυτού, η Ελλάδα θα συνοδεύσει την επέκταση των χωρικών της υδάτων με την καθιέρωση διαύλων ελεύθερης διέλευσης στο Αιγαίο, ώστε να άρει ακόμα και τις ανομολόγητες αντιρρήσεις των μεγάλων δυνάμεων.

Στην πραγματικότητα, ο καθηγητής Ροζάκης επιδιώκει να δικαιώσει τις επιλογές του πολιτικού Ροζάκη. Το να χρησιμοποιείς, όμως, την ακαδημαϊκή εμπειρογνωμοσύνη σου για να προσδώσεις αξιοπιστία στην πολιτική θέση σου είναι αντιδεοντολογικό, για την ακρίβεια είναι ηθικό ολίσθημα. Θα ήταν ειλικρινές εάν δήλωνε ότι είναι σκόπιμο η Ελλάδα να διαπραγματευθεί με τους Τούρκους, παρότι δεν είναι νομικά υποχρεωμένη, επειδή υπάρχει το casus belli, δηλαδή επειδή φοβάται.

Αυτό είναι που καθορίζει τη σκέψη του κι αυτό προκύπτει από το άρθρο του. Είναι έκδηλη η ανακούφισή του που λόγω των διερευνητικών θα πέσει η θερμοκρασία στα ελληνοτουρκικά. Γράφει: «η ύπαρξη των επαφών χρησίμευσε ως ένα μοναδικό έρεισμα για την αποφυγή επεισοδίων… Μετά τη συσσωρευμένη εμπειρία των τελευταίων δραματικών στιγμών, που η Τουρκία, παραβιάζοντας το διεθνές δίκαιο, είχε προχωρήσει σε έρευνες στην υφαλοκρηπίδα της Ανατολικής Μεσογείου, ήρθε η λύτρωση από αυτόν τον βραχνά, με την απόσυρση του ερευνητικού σκάφους και τη χρήση του για έρευνες σε μη αμφισβητούμενα νερά, τουλάχιστον για ένα εξάμηνο».

Με άλλα λόγια, είναι τόσο έντονο το φοβικό σύνδρομο και τόσο μεγάλη η ψυχολογική ανάγκη των ελίτ να αγοράσουν χρόνο, που οι εκπτώσεις στην εθνική κυριαρχία τους φαίνονται αποδεκτό τίμημα.