Γιατί τα βεβαιωμένα κοιτάσματα καθιστούν μετέωρο βήμα τον EastMed

Κατά περιόδους τα ελληνικά ΜΜΕ βομβαρδίζουν την κοινή γνώμη για την επιθετικότητα της Τουρκίας, μεγιστοποιώντας την ένταση που επικρατεί στην Ανατολική Μεσόγειο με αντικείμενο τα υποθαλάσσια κοιτάσματα υδρογονανθράκων. Οι τρεις ενδιαφερόμενες πλευρές (Αθήνα, Λευκωσία και Τελ Αβίβ) έχουν υπογράψει το Νοέμβριο 2018 συμφωνία (περίπου ένα δωδεκάμηνο μετά την υπογραφή Μνημονίου Κατανόησης) για την κατασκευή του αγωγού EastMed με εκτιμώμενο προϋπολογισμό 7 δισ. δολαρίων (σχεδόν τον ίδιο με τον TurkStream).

Η ιδέα κατασκευής του EastMed αναδύεται κατά την περίοδο 2009-2010, με τις ευλογίες των Αμερικανών, που επιθυμούν διακαώς την διαφοροποίηση και τον πολλαπλασιασμό των ενεργειακών πηγών τροφοδοσίας της Ευρώπης, ώστε να περιορίσουν δραστικά την ενεργειακή εξάρτησή της από την Ρωσία. Ενισχύεται μετά την ανακάλυψη του κοιτάσματος Tamar στην ισραηλινή ΑΟΖ, με τις συνεπακόλουθες ανακαλύψεις των 535 BCm (δισ. κυβικά μέτρα) του κοιτάσματος Leviathan το 2010 και του αντίστοιχου των 850 BCm Zohr στην αιγυπτιακή ΑΟΖ το 2015.

Τα ευρήματα πιστοποιούν μάλλον αιφνιδιαστικά πως η ανάγκη ενεργειακής αξιοποίησης των κοιτασμάτων της Ανατολικής Μεσογείου αποτελεί πλέον μονόδρομο. Όμως κατά την διάρκεια της τελευταίας πενταετίας οι διαχειριστές του Leviathan έχουν ήδη παραχωρήσει ένα μέρος της παραγωγής για την κάλυψη των αιγυπτιακών αναγκών, όπως και στην ιορδανική NEPCO (απορροφά σε ετήσια βάση 1,6-2,0 BCm).

Οι Αιγύπτιοι έχουν επικεντρωθεί στην κάλυψη των ενεργειακών απαιτήσεων της χώρας τους, για να απαλλαγούν από τις εισαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) και επιπλέον όταν εγκαινιάζουν τις εξαγωγές τους κατά την διάρκεια του 2019, αξιοποιούν τους τερματικούς τους σταθμούς σε Damietta και Idku, από όπου και διακινούν υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG), καταργώντας την ανάγκη εμπλοκής τους στο σχέδιο του EastMed.

Στο παρασκήνιο των μεγαλόπνοων σχεδιασμών, οι οποιεσδήποτε αναλύσεις, αλλά και οι τουρκικές επιθετικές κινήσεις, αποτελούν ένα σύνολο πρώιμων, αντιφατικών και μάλλον υπερδιογκωμένων στοιχείων (πολλές φορές σε υπερθετικό βαθμό), ώστε να επιτρέψουν μία αντικειμενική αξιολόγηση της βιωσιμότητας του προγράμματος εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων και του αγωγού. Δυστυχώς αντιμετωπίζονται δισεπίλυτα προβλήματα, τα οποία σε συνδυασμό με την περίπλοκη γεωπολιτική κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο και την γεωλογική διαμόρφωση του βυθού, απειλούν την υλοποίηση του σχεδίου.

Ο σχεδιασμός για τον EastMed

Ο αγωγός EastMed έχει σύμφωνα με τον τρέχοντα σχεδιασμό αφετηρία του μία υποθαλάσσια περιοχή που απέχει περίπου 170 χιλιόμετρα από τις νότιες ακτές της Κύπρου, καταλήγοντας στο Otranto, στις ιταλικές ακτές της περιφέρειας Puglia, μέσω της Κρήτης και της ελληνικής ενδοχώρας. Από την στιγμή που το υποθαλάσσιο τμήμα του έχει ένα εκτιμώμενο μήκος 1.900 χλμ, πρόκειται να αποτελέσει τον μεγαλύτερου βάθους αγωγό σε λειτουργία και πιθανότατα τον μεγαλύτερο σε συνολικό μήκος.

Για την Ελλάδα ο αγωγός έχει ζωτική σημασία, με δεδομένο ότι σχεδιάζεται η δημιουργία τερματικού σταθμού στην Αλεξανδρούπολη και απευθείας σιδηροδρομική σύνδεση με την Βουλγαρία, ενώ προσδοκά οφέλη και από την δημιουργία ενός πλωτού κόμβου παραλαβής υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), που θα εξυπηρετούνται και οι εισερχόμενες από τις ΗΠΑ ποσότητες LNG, όπου θα μετατρέπονται σε αέριο μορφή για να διοχετευθούν στον αγωγό.

Επιπλέον η πρόβλεψη για κάλυψη του 10% έως 15% των ενεργειακών αναγκών της ΕΕ από τον EastMed, καθιστά την θέση της Ελλάδας νευραλγική, γεγονός που παράλληλα ενισχύει ιδιαίτερα τις δυνατότητές της να αξιοποιήσει προς όφελός της σημαντικό μέρος των προσδοκώμενων εσόδων. Εδώ πρέπει να συνυπολογιστεί και η εκμετάλλευση ελλαδικών (πιθανολογούμενων) κοιτασμάτων στα θαλάσσια οικόπεδα που έχουν παραχωρηθεί σε Total και ExxonMobil νότια και δυτικά της Κρήτης.

Τι υπολογίζει το Ισραήλ

Οι ενδιαφερόμενες χώρες έχουν ως αφετηρία του προγράμματος την πρόβλεψη δυναμικότητας διακίνησης 20 BCm σε ετήσια βάση, αν και οι παλαιότεροι υπολογισμοί μειώνουν το μέγεθος αυτό σε 12-16 BCm ανά έτος. Σύμφωνα με τον Γιουβάλ Στάινιτζ, υπουργό Ενέργειας του Ισραήλ, θα απαιτηθεί τουλάχιστον ένα δωδεκάμηνο για τους ενδιαφερόμενους επενδυτικούς φορείς και σχήματα ώστε να επιλυθούν όλα τα διαχειριστικά ζητήματα του προγράμματος και μία τετραετία ή και πενταετία για την κατασκευή του αγωγού.

Η στάση των Αιγυπτίων που ελέγχουν μεγάλα κοιτάσματα (Zohr και Noor), προκαλεί αναπόφευκτα ένα βασικό ερώτημα που εδράζεται στο γεγονός ότι με το Κάιρο να στρέφεται προς την αξιοποίηση των τερματικών του σταθμών για την εξυπηρέτηση των εξαγωγών του, ποιος πρόκειται να αναπληρώσει το κενό, καλύπτοντας την χωρητικότητα του EastMed.

Εάν ο αγωγός έχει την αφετηρία του στην κυπριακή ΑΟΖ, τότε θα χρησιμοποιηθεί για την διακίνηση των κοιτασμάτων της Κύπρου. Η Κύπρος, όμως, ακολουθεί με μεγάλη καθυστέρηση σε σχέση με την Αίγυπτο και το Ισραήλ τις έρευνες για εντοπισμό και εκμετάλλευση κοιτασμάτων στην ΑΟΖ της. Προς το παρόν δεν διαθέτει το απαιτούμενο γιγαντιαίο κοίτασμα με το οποίο θα είχε την δυνατότητα να τροφοδοτεί τον αγωγό.

Οι δύο πολυδιαφημιζόμενες από τα ΜΜΕ ανακαλύψεις, δηλαδή το 170,0-226,7 BCm “Καλυψώ” (ιταλική ENI), το 127,5 BCm “Αφροδίτη” (Noble Energy) και το 142-227 BCm “Γλαύκος” (ExxonMobil και Qatar Petroleum) δεν έχουν τον απαιτούμενο όγκο για να δικαιολογηθεί η δημιουργία ενός αγωγού με τόσον υψηλό κόστος κατασκευής. Μάλιστα, η υπογραφή συμβολαίου προαίρεσης της Noble Energy με την Αίγυπτο για να στέλνει το φυσικό αέριο από το “Αφροδίτη” προς υγροποίηση και διακίνηση στον τερματικό σταθμό του Idku, ίσως μέσω αγωγού, δυσχεραίνει την κατάσταση.

Με βάση αυτά τα δεδομένα υπάρχουν ανεπαρκή κοιτάσματα για να εξυπηρετηθούν από τον μελλοντικό EastMed. Στην δε ελληνική ΑΟΖ, οι έρευνες για πιθανά κοιτάσματα εξελίσσονται απελπιστικά αργά, με σχεδόν μηδενικές προς το παρόν πιθανότητες να ενισχύσουν με επιπλέον ποσότητες τους μελλοντικούς όγκους που προβλέπεται να διακινηθούν.

Έλλειψη επενδυτικού ενδιαφέροντος

Η υποθαλάσσια ζώνη μεταξύ Κύπρου και Κρήτης έχει βάθη που κυμαίνονται κατά μέσο όρο στα 3.000 μέτρα και επιπλέον είναι σεισμογενής. Παράλληλα, η Τουρκία διεκδικεί δικαιώματα στα υπεράκτια βεβαιωμένα κοιτάσματα φυσικού αερίου στην κυπριακή ΑΟΖ, με αρνητικό δείγμα την συμπεριφορά της τον Φεβρουάριο 2018, όταν πολεμικά της σκάφη εμπόδισαν την γεώτρηση της ιταλικής ENI.

Οι πιθανότητες να κλιμακώσει η Τουρκία τις ενέργειές της για να διεκδικήσει μερίδιο στον ενεργειακό πλούτο που κατά τα φαινόμενα είναι μεγάλος, δεν είναι αμελητέες, αφού η Άγκυρα δεν προτίθεται να επιτρέψει την εξαίρεσή της από την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων, προκαλώντας και μία σοβαρή επιδείνωση κατά το 2020. Με δεδομένη την μάλλον ρευστή τρέχουσα κατάσταση και σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα προβλήματα, δεν υπάρχει ζωηρό ενδιαφέρον από μεγάλους ομίλους να εμπλακούν στο σχέδιο του EastMed.

Το γεγονός είναι ανησυχητικό, αφού τα επτά δισ. δολάρια προβλέπεται να συγκεντρωθούν από ιδιωτική χρηματοδότηση και επενδύσεις. Παράλληλα, υπάρχουν και οι εισφορές από την ΕΕ, που ίσως καλύψουν το 50% των συνολικών δαπανών. Τα 35 εκατ. ευρώ που έχουν εκταμιευθεί πάντως από την ΕΕ για να ενισχυθεί η αρχική φάση του σχεδίου (οι Βρυξέλλες θεωρούν τον αγωγό Πρόγραμμα Κοινού Ενδιαφέροντος) είναι μόνο για μελέτες και δεν αρκούν για να ανακινήσουν επενδυτικό ενδιαφέρον.