Το Αιγαίο με τα μάτια του «Βασιλιά Ήλιου»

Δύο σπάνιες συλλογές με χειρόγραφους χάρτες των Κυκλάδων, μία από την Ελλάδα και η «δίδυμή» της από τη Γαλλία, δημιουργίες και οι δύο μηχανικών του Λουδοβίκου ΙΔ΄ τον 17^ο αιώνα, βγαίνουν για πρώτη φορά στο φως και παρουσιάζονται στο κοινό, σε μία έκθεση που συνδυάζει ιστορικό και πολιτικό, αλλά παραλλήλως καλλιτεχνικό και τεχνολογικό ενδιαφέρον.

Πρόκειται για την έκθεση «Aρχιπέλαγος 1685-1687 στους χάρτες του Λουδοβίκου ΙΔ΄», στην οποία η Ελλάδα και η Γαλλία συνομιλούν μέσα από σπάνιους χειρόγραφους χάρτες που προέρχονται από τις συλλογές της Τρικογλείου Βιβλιοθήκης και της Service historique de la Défense, η οποία εδρεύει στην Βενσέν, έξω από το Παρίσι.

Την έκθεση οργανώνει η Βιβλιοθήκη & Κέντρο Πληροφόρησης Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στο Τελλόγλειο Ίδρυμα, σε συνεργασία με το Γενικό Προξενείο της Γαλλίας στη Θεσσαλονίκη και το Εργαστήριο Χαρτογραφίας του ΑΠΘ.

Στα εκθέματα συμπεριλαμβάνονται 28 μεγάλων διαστάσεων χειρόγραφες απεικονίσεις των νησιών των Κυκλάδων και άλλες εννέα, επίσης μεγάλων διαστάσεων, χειρόγραφες απεικονίσεις με 28 όψεις ακτών από τη θάλασσα.

Νησιωτική χαρτογραφία υψηλής αισθητικής  

Μέσα από τους χάρτες μπορεί να δει ο επισκέπτης πως έβλεπαν οι Γάλλοι μηχανικοί και ο ίδιος ο Λουδοβίκος ΙΔ΄ τα νησιά Νάξος, Πάρος, Σίφνος, Μήλος, Ίος, Αντίπαρος, Κίμωλος, Πολύαιγος, Φολέγανδρος, Σίκινος, Ηρακλειά, Σχοινούσα, Κέρος, Κουφονήσια, Κύθηρα και Ελαφόνησος.

Μπορεί επίσης να δει την εικόνα που είχαν τον 17^ο αιώνα οι ακτογραμμές της Πελοποννήσου, της Ζακύνθου και των Κυκλάδων, αλλά και ο κόλπος της Τύνιδας και της Σαρδηνίας, από όπου περνούσαν τα γαλλικά καράβια για να μπουν στο Αιγαίο.

Πραγματικά έργα τέχνης και τεχνολογίας, μοναδικά παγκοσμίως, οι χάρτες αποτελούν υψηλής αισθητικής δείγματα νησιωτικής χαρτογραφίας του 17^ου αιώνα. Η συλλογή της Τρικογλείου Βιβλιοθήκης περιέχει χάρτες του μηχανικού Ραζό και η συλλογή της Service historique de la Défense του μηχανικού Πετρέ. Και οι δύο χαρτογράφοι εργάστηκαν στα προγράμματα απεικόνισης του Αρχιπελάγους των Κυκλάδων, η οποία υπήρξε μέρος ευρύτερης αποστολής χαρτογράφησης των ανατολικών ακτών της Μεσογείου.

Από αυτό το φιλόδοξο πρόγραμμα του Βασιλιά Ήλιου, όπως αποκαλούσαν τον Λουδοβίκο ΙΔ στο απόγειο της ισχύος του, το οποίο υπήρξε και απόγειο του κλασικισμού, διασώθηκαν οι εξαιρετικοί χειρόγραφοι χάρτες μεγάλων διαστάσεων, που παρουσιάζονται στην έκθεση. Πρόκειται για επιπεδογραφίες και όψεις ακτών από τη θάλασσα, με λεπτομερείς αποτυπώσεις γεωμετρικών και θεματικών χαρακτηριστικών που έκαναν οι δύο μηχανικοί του Γάλλου βασιλιά.

Γεωπολιτική και Τέχνη

H Μεσογειακή ναυτική πολιτική της Γαλλίας υπό τον Λουδοβίκο ΙΔ΄, το β’ μισό του 17^ου αιώνα, συνδύαζε πολλές δράσεις μιας αποτελεσματικής διοίκησης για την αμυντική θωράκιση της χώρας σε ξηρά και θάλασσα. Τα προγράμματα των οχυρωματικών και δημόσιων έργων ικανοποιούσαν τις στρατιωτικές ανάγκες και διαμόρφωναν την επαγγελματική ειδικότητα των έμπειρων μηχανικών εντολοδόχων του βασιλιά. Από τις υψηλού κύρους δεξιότητες των μηχανικών ήταν οι τοπογραφήσεις και χαρτογραφήσεις, ανάμεσά τους και εκείνες των ακτών.

Εμβληματική πολιτική προσωπικότητα της εποχής ο Κολμπέρ, ως ο επικεφαλής των ναυτικών υποθέσεων της χώρας, εστίασε το ενδιαφέρον της Γαλλίας στη Μεσόγειο. Στόχος του ήταν να εξισορροπήσει την ανταγωνιστική ναυτική παρουσία των Άγγλων και Ολλανδών  και να προστατεύσει τα εμπορικά προνόμια που είχε εξασφαλίσει η Γαλλία από την Υψηλή Πύλη ήδη από τον 16^ο αιώνα.

Οι πρωτοβουλίες και οι προσπάθειες του Κολμπέρ στα ναυτικά ζητήματα  συμβάδιζαν με τη συστηματική υποστήριξη των επιστημών. Ένας από τους βασικούς του στόχους ήταν και οι χαρτογραφήσεις, όπως αποδεικνύει η δημιουργία της Ακαδημίας των Επιστημών το 1666.

Τον ρόλο της Γαλλίας στη Μεσόγειο και τις  φιλοδοξίες του Λουδοβίκου ΙΔ΄ για την περιοχή προωθούσαν παραλλήλως η πρόοδος της στρατιωτικής μηχανικής, με την καθοδήγηση του Λουβουά, ο οποίος ήταν επικεφαλής των πολεμικών υποθέσεων,  και του Βομπάν, ο οποίος υπήρξε η προσωπικότητα της εποχής στις επιστήμες των μηχανικών. Εξέχουσας σημασίας υπήρξαν επίσης οι δράσεις για την ανάπτυξη της ναυπηγικής στον ναύσταθμο της Τουλόν και οι πρωτοποριακές μέθοδοι που εισήγαγε στο ναυτικό εμπόριο το Επιμελητήριο της Μασσαλίας.

Η ανάγκη μιας νέας χαρτογράφησης της Μεσογείου, λόγω της προόδου των επιστημών, είχε πλέον ωριμάσει και μαζί της η επιτακτική ανάγκη της απεικόνισης και των ανθρωπογενών (υλικών και κοινωνικών) θεματικών στοιχείων κατά μήκος των ακτογραμμών της. Αυτή η  αντίληψη για την ανάγκη μιας νέας γνωριμίας της Γαλλίας με τη Μεσόγειο οδήγησε από το 1679 και μετά στην συστηματική χαρτογράφηση των ακτών της Μεσογείου από τα δυτικά και τα κεντρικά τμήματά της.

Ωστόσο σημαντικά γεωπολιτικά γεγονότα έστρεψαν τη χαρτογράφηση προς την ανατολική Μεσόγειο, τις μικρασιατικές ακτές, τους Αγίους Τόπους, τα Δαρδανέλλια, την Κύπρο, την Αίγυπτο και το Αιγαίο. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο εκφράστηκε ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το Αρχιπέλαγος των Κυκλάδων.

Η χαρτογραφική δραστηριότητα της περιόδου 1685-1687 ήταν το προαπαιτούμενο μιας (πιθανής) επιθετικής στρατιωτικής επιχείρησης εναντίον της οθωμανικής αυτοκρατορίας, η οποία ήταν απασχολημένη στον μακροχρόνιο πόλεμο εναντίον της Ιεράς Συμμαχίας (1683-1699). Στρατιωτικοί αξιωματούχοι του Λουδοβίκου ΙΔ΄ οργάνωσαν μια επιχείρηση εκμετάλλευσης κάθε ενδεχομένου, η οποία ωστόσο  απέτυχε, καθώς επικράτησε ο πολιτικός πραγματισμός και ο ρεαλισμός στην εξωτερική πολιτική του Λουδοβίκου ΙΔ΄.

Η έκθεση «Aρχιπέλαγος 1685-1687 στους χάρτες του Λουδοβίκου ΙΔ΄» συνοδεύεται από ομώνυμη έκδοση 130 σελίδων, με τη δημοσίευση όλων των χαρτών και των δύο Recueils, της Τρικογλείου και της Service historique de la Défense.

Πληροφορίες

Εγκαίνια: Τετάρτη 14 Φεβρουαρίου

Διάρκεια έκθεσης: έως τις 2 Απριλίου 2018.